|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}}
| | #تغییر_مسیر [[زکات]] |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آیه زکات در قرآن]] - [[آیه زکات در کلام اسلامی]] </div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| | |
| ==مقدمه==
| |
| لفظ [[صدقه]] و صدقات در معنی [[زکات]] واجب، چند بار در [[قرآن]] به کار رفته و از آنجا که تنها در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref> موارد هشتگانه [[مصرف]] زکات [[تعیین]] و اعلام شده است، آن را [[آیه زکات]] گفته‌اند. البته برخی آن را آیه "صدقه یا صدقات" نامیده‌اند<ref>احکام القرآن، ابن‌العربی، ج۱، ص۲۳۸.</ref>؛ و این، به خاطر آن است که واژه (صدقات) در آغاز آیه درج شده است.
| |
| | |
| صدقات جمع صَدقه عبارت از آن چیزی است که [[انسان]] به [[قصد قربت]] از [[مال]] خویش خارج می‌سازد مانند زکات؛ لیکن صدقه در اصل به آن چیزی گفته می‌شود که صاحبش آن را استحباباً و با میل و رغبت به کسی می‌دهد، اما صورت واجب آن، [[زکات]] است. البته گاهی به زکات واجب هم صدقه اطلاق می‌گردد از آن [[جهت]] که صاحبش آن را از روی [[صداقت]] و رغبت می‌پردازد، مانند آیه مورد بحث، یا چنان که فرموده: {{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> و نیز آیاتی که در آنها الفاظ {{متن قرآن|صَدَّقَ}}، {{متن قرآن|تَصَدَّقَ}}، {{متن قرآن|مُصَدِّقِينَ}} و {{متن قرآن|مُتَصَدِّقِينَ}} دیده می‌شود، منظور، دادن زکات واجب است<ref>مفردات، ص۴۸۰.</ref>.
| |
| | |
| در مورد کیستی [[فقیر]] و [[مسکین]]، میان [[علما]] [[اختلاف]] است؛ برخی ایشان را از یک صنف و از نظر [[مالی]] [[ناتوان]] دانسته و گفته‌اند اینان کسانی هستند که دخلشان [[کفاف]] خرجشان را نمی‌دهد؛ اما بیشتر [[علما]] و [[مفسران]] میان آن دو تفاوت قائل بوده و از قول [[ابن‌عباس]] و [[حسن بصری]] گزارش کرده‌اند: منظور از [[فقیر]] در این [[آیه]]، [[تهی‌دستی]] است که از روی [[مناعت طبع]] از کسی مصرانه درخواست کمک نمی‌کند: {{متن قرآن|...لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا}}<ref>«آنها از مردم با پافشاری چیزی نمی‌خواهند» سوره بقره، آیه ۲۷۳.</ref>، ولی [[مسکین]]، بی‌چاره‌ای است که درخواست می‌کند. این نظر از قول [[امام باقر]]{{ع}} نقل شده است<ref>مجمع البیان، ج۵، ص۴۱.</ref>. برخی هم گزارش کرده‌اند که فقیر، [[نیازمندی]] است که [[نقص]] عضو دارد، اما مسکین بدنش سالم است<ref>جامع البیان، ج۱۰، ص۱۵۸.</ref>.
| |
| | |
| یکی از لغت‌شناسان نیز می‌گوید: فقیر به سه دلیل بیچاره‌تر و نیازمندتر از مسکین است:
| |
| #در آیه مذکور، فقیر پیش از مسکین ذکر شده و این، نشانه محتاج‌تر بودن فقیر است؛
| |
| #[[رسول خدا]]{{صل}} از [[فقر]] به [[خدا]] [[پناه]] برده و درخواست مسکنَت نموده و فرموده است: "پروردگارا، از فقر به تو پناه می‌برم" و "پروردگارا، مرا مسکین زنده بدار و مسکین بمیران و در [[قیامت]]، مسکین [[محشور]] بفرما"؛
| |
| #[[خداوند]] در [[قرآن]] برای [[مساکین]] مقداری [[توانایی مالی]] را [[اثبات]] نموده و فرموده است: {{متن قرآن|أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ}}<ref>«امّا آن کشتی از آن مستمندان بود.».. سوره کهف، آیه ۷۹.</ref><ref>الفروق اللغویه، بند ۱۶۴۵.</ref>.
| |
| | |
| {{متن قرآن|مُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ}} عبارتند از مردمی که قائل به [[توحید خداوند]] هستند، اما هنوز [[معرفت]] در دل‌هاشان [[راه]] نیافته است؛ لذا سهمی از [[زکات]] به ایشان داده می‌شود تا به [[اسلام]] متمایل شوند<ref>وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۴۴.</ref>؛ و در صورت [[لزوم]] در [[دفع دشمنان]] [[یاری]] کنند یا برای رفع نیازهای [[جامعه دینی]] به کار گرفته شوند. [[ابن‌سبیل]]، مسافری دور از [[وطن]] است که [[مال]] خویش را [به هر دلیلی] از دست داده، اگرچه ممکن است در وطن خویش فردی [[ثروتمند]] باشد<ref>المیزان، ج۹، ص۳۲۵؛ کلمات القرآن، ج۱۳۲.</ref>.
| |
| | |
| از قول [[ابوسعید خدری]] گزارش کرده‌اند که این آیه و [[آیات]] پیش و بعد از آن در پاسخ به [[منافقین]] نازل شده است، زیرا ایشان به [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[اعتراض]] می‌کردند که چرا با ما به [[عدالت]] [[رفتار]] نمی‌کنی و به ما [[زکات]] نمی‌دهی<ref>اسباب النزول، ص۱۴۱.</ref>.
| |
| | |
| شایان ذکر است که به گزارش [[موثق]] [[قرآن کریم]]، چند هزاره [[پیش از ظهور]] [[اسلام]] و [[نزول قرآن]] در [[زمان]] [[پیامبران]] گذشته که به ترتیب [[تاریخی]] عبارتند از: حضرات [[نوح]]، [[ابراهیم]]، [[لوط]]، [[اسحاق]]، [[یعقوب]]، [[ایوب]]، [[ادریس]]، [[یونس]]، [[داود]]، [[سلیمان]] و... علاوه بر [[اقامه نماز]]، [[وجوب]] پرداخت زکات نیز [[تشریع]] شده بوده است. [[خداوند]] در میان ذکر نام ایشان درباره تمامی آنان می‌فرماید: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>.
| |
| | |
| در مورد [[یهود]] [[بنی‌اسرائیل]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ}}<ref>«و به راستی خداوند از بنی اسرائیل پیمان گرفت و از ایشان دوازده سرپرست را برانگیختیم و خداوند فرمود: من با شمایم؛ اگر نماز را بر پا داشتید و زکات پرداختید و به پیامبران من ایمان آوردید» سوره مائده، آیه ۱۲.</ref>. نیز درباره [[اسماعیل نبی]]{{صل}}: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا * إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود * سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مریم، آیه ۵۴-۵۵.</ref>.از قول [[عیسی]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا}}<ref>«و هر جا باشم مرا خجسته گردانیده و تا زنده‌ام به نماز و زکاتم سفارش فرموده است» سوره مریم، آیه ۳۱.</ref>؛ پس چنان که معلوم شد، پرداخت [[زکات]] در پی [[اقامه نماز]] در همه [[ادیان الهی]] و از هزاران سال پیش به این سو، حکمی [[واجب]] برای [[مؤمنان]] بوده است. [[زمخشری]] با استناد به عملکرد [[صحابه]] و [[تابعین]] و فتاوای فقهای مشهور می‌گوید: آوردن حرف [[حصر]] {{متن قرآن|إِنَّمَا}} در آغاز [[آیه]]، برای اعلام [[مصرف]] انحصاری [[صدقات]] / [[زکات]] برای اصناف هشتگانه مورد نظر [[خداوند متعال]] است و نه غیر ایشان. به این ترتیب به [[منافقین]] می‌فهماند که شما جزو هیچ یک از این طبقات نیستید<ref>الکشاف، ج۱، ص۵۵۸.</ref>.
| |
| | |
| {{متن قرآن|عَامِلِينَ عَلَيْهَا}} عبارتند از مأموران جمع‌آوری زکات. برخی [[مفسران]] گفته‌اند که منظور از {{متن قرآن|مُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ}} جمعی از اشراف [[زمان پیامبر]] بودند که آن [[حضرت]] به منظور آنکه دلشان را به [[اسلام]] متمایل سازد و در [[جنگ‌ها]] به وی کمک نمایند، سهمی از زکات برای آنان در نظر می‌گرفت<ref>مجمع البیان، ج۵، ص۴۲.</ref>؛ [[علامه طباطبایی]] نوشته است که ایشان مردمانی هستند که با پرداخت سهمی از زکات، دلشان به [[دین اسلام]] رغبت یافته و می‌توانند در جنگ‌ها برای [[دفع دشمنان]] و نیز [[رفع حوائج]] [[جامعه اسلامی]] کمک نمایند<ref>المیزان، ج۹، ص۳۱۴.</ref>.
| |
| | |
| [[محمد عبده]] از قول [[فقها]] می‌گوید: {{متن قرآن|مُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ}} دو گروه‌اند، [[کفار]] و [[مسلمانان]]؛ کفار نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند و مسلمانان به چهار دسته. سپس هر یک از این شش دسته را به تفصیل شرح می‌دهد. در مورد غارمین هم می‌گوید: ایشان بدهکارانی هستند که نمی‌توانند [[بدهی]] خود را بپردازند، اما به شرط آنکه این بدهی در [[راه]] [[معصیت]] یا [[اسراف‌کاری]] به وجود نیامده باشد<ref>المنار، ج۱۰، ص۵۷۴ و ۵۷۵.</ref>.<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه زکات (مقاله)|مقاله «آیه زکات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| #[[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه زکات (مقاله)|مقاله «آیه زکات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:آیه زکات]]
| |
| [[رده:مدخل]]
| |
