آخرت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{نبوت}}

<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">

: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[آخرت]]''' است. "'''[[آخرت]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>

: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آخرت در قرآن]] - [[آخرت در حدیث]] - [[آخرت در نهج البلاغه]] - [[آخرت در کلام اسلامی]] - [[آخرت در معارف دعا و زیارات]] - [[آخرت در معارف و سیره سجادی]] - [[آخرت در معارف و سیره رضوی]]</div>

: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[آخرت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>

<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">

جهانی است که [[انسان]] پس از [[مرگ]] به آن وارد می‌شود و در آنجا جاودانه می‌ماند و برای آنچه در [[دنیا]] کرده است، [[پاداش]] و [[کیفر]] می‌بیند. [[قرآن کریم]] صد و چهار بار از این کلمه، بی قید و اضافه و ده بار همراه کلمه "دار" و "نشأة" و پنج بار با کلمه "اولی" و هشتاد بار در برابر [[دنیا]] و... یاد کرده است. در [[جهان آخرت]]، از [[نظام اجتماعی]] و [[تعاون]] و مدنیت، آن سان که در [[دنیا]] وجود دارد، خبری نیست. در آن [[جهان]]، هر انسانی به نتیجه‌ [[اندیشه]] و گفتار و [[کردار]] خویش می‌رسد و با آنچه در [[دنیا]] کرده است، قرین می‌گردد<ref>{{متن قرآن|وَأَن لَّيْسَ لِلإِنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى}}؛ سوره نجم، آیه ۳۹.</ref>. [[حقیقت]] [[ناب]] تنها در [[آخرت]] بر [[انسان]] آشکار می‌گردد و از این رو، [[شک]] و [[تردید]] در آنجا برای کسی پیش نمی‌آید و [[اختلاف]] نظری میان [[انسان‌ها]] رخ نمی‌دهد<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ كُنتَ فِي غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ}}؛ سوره ق، آیه ۲۲.</ref>. در آن سرا، [[انسان]] درمی‌یابد که مؤثر [[راستین]] در وقایع [[جهان]]، تنها [[خدا]] بوده و دیگر علل و اسباب تأثیر مستقل نداشته‌اند<ref>{{متن قرآن|يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَيَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ}}؛ سوره نور، ۲۵.</ref>. آنچه در [[آخرت]] به [[آدمی]] می‌رسد، یا [[نعمت]] است و یا نقمت<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 39.</ref>.

[[لذت]] و [[رنج]] در آن [[جهان]] به گونه‌ای دیگر است و با [[دنیا]] قیاس‌پذیر نیست: آنان که در [[جهان آخرت]]، به [[سعادت]] [[بهشت]] دست می‌یابند، خواهند گرفت، به آنچه [[جان‌ها]] [[آرزو]] می‌کنند و چشم‌ها را خوش می‌آید خواهند رسید و جاودانه در آن خواهند زیست<ref>{{متن قرآن|يُطَافُ عَلَيْهِم بِصِحَافٍ مِّن ذَهَبٍ وَأَكْوَابٍ وَفِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الأَنفُسُ وَتَلَذُّ الأَعْيُنُ وَأَنتُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}؛ سوره زخرف، ۷۱.</ref>. و آنان که به [[دوزخ]] افتند، به کیفرهایی بزرگ گرفتار می‌آیند<ref>{{متن قرآن|إِلاَّ مَن تَوَلَّى وَكَفَرَ فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الأَكْبَرَ}}؛ سوره غاشیه، آیه ۲۳ و ۲۴.</ref>. [[قرآن]] از [[زندگی]] [[اخروی]] دو گروه [[مؤمنان]] و [[کافران]] بارها سخن گفته است و وعد و وعیدهای [[الهی]] را به تکرار آورده است. از نعمت‌هایی که [[مؤمنان]] بدان می‌رسند، [[زندگی]] در [[بهشت]] است؛ بهشتی که همانند [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] بزرگ است و البته [[خشنودی خدا]]، نعمتی است بسیار بزرگ‌تر که در [[آخرت]] نصیب [[مؤمنان]] می‌گردد<ref>{{متن قرآن| وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ}}؛ سوره آل عمران، آیه ۱۳۳؛ {{متن قرآن|سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاء وَالأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ}}؛ سوره حدید، آیه ۲۱.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 40.</ref>.

[[انسان]] را در [[دنیا]] توانِ آن نیست که به تمام و کمال، نتیجه کوشش‌های خویش را فراچنگ آورد؛ ولی در [[آخرت]]، آن را به گونه کامل درمی‌یابد و هیچ عاملی را یارای ممانعت نیست<ref>{{متن قرآن|فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ}}؛ سوره زلزال، آیه ۷ و ۸.</ref>. آنچه [[آدمی]] در [[دنیا]] می‌کند، همانند بذری است که می‌بالد و در [[آخرت]] بَر می‌دهد و آنان که در [[دنیا]] تنها برای بهره‌های [[دنیوی]] می‌کوشند، نصیبی از [[آخرت]] نخواهند برد<ref>{{متن قرآن|مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ }}؛ سوره شوری، آیه ۲۰.</ref>. در نظرگاه [[قرآنی]]، نه تنها [[انسان]]، که همه آفریدگان در [[آخرت]] محشور می‌شوند و به [[بندگی]] [[خدا]] اقرار می‌کنند<ref>{{متن قرآن|إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا}}؛ سوره مریم، آیه ۹۳.</ref>. [[ایمان]] به [[آخرت]] از آموزه‌های بنیادی [[دین اسلام]] و [[ادیان]] پیشین است<ref>ر.ک: تفسیر نمونه‌، ۱۹/ ۷۱ و ۲۵/ ۴۰۱.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 40.</ref>.

==آخرت در دانشنامه کلام اسلامی==

==مقدمه==

کلمه آخرت در لغت از ماده "أ خ ر" و مؤنث آخر است. این کلمه گاهی در مقابل اُولی قرار می‌‌گیرد و اُولی مؤنث اول است <ref>الصحاح، ج۲، ص ۵۷۶؛ المفردات فی غریب القرآن، ص ۱۳ و لسان العرب، ج۴، ص ۱۲.</ref> و گاهی در مقابل [[دنیا]] <ref>مجمع البحرین، ج۱، ص ۴۸.</ref> و دنیا یا از ماده دنوّ است (نزدیکی)، و یا از مادّه دنّی ([[پست]] و ناچیز). قهراً آخرت به [[معنای زندگی]] دورتر، یا در سطح بالاتر است. آنجا که در مقابل اولی است به معنای آخر کار است <ref>بحارالأنوار، ج۲۴، ص ۳۵۶.</ref>.

آخرت در اصطلاح دو کاربرد دارد: یکی عالم [[پس از دنیا]] که [[عالم برزخ]] و [[قیامت]] را شامل می‌‌شود، عبارت از جهانی است که [[انسان‌ها]] پس از مردن به آن وارد شده و برای همیشه در آن [[زندگی]] خواهند کرد و دیگری به معنای قیامت است. [[پیامبر]] ({{صل}} درباره این که چرا [[جهان]] پس از دنیا آخرت نامیده شده، فرموده است: چون بعد از دنیا و متأخر از آن است <ref>[[بحارالانوار]]، ج۵۴، ص ۳۵۶ و [[مجمع البیان]] ج۱ ص ۸۸.</ref> و [[علی]]{{ع}} فرموده است: چون سرای [[پاداش]] است. <ref>[[علل الشرایع]]، ج۱، ص ۱۲.</ref>.<ref>[[غلام‌رضا رضایی|رضایی، غلام‌رضا]]، [[ آخرت - رضایی (مقاله)|مقاله «آخرت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:۲.</ref>

واژه آخرت در [[قرآن کریم]] ۱۱۵ مرتبه آمده است: ۵۸ مورد در مقابل واژه دنیا، و ۵ مورد در مقابل واژه اُولی، ۹ مورد صفت یا مضاف الیه الدار و یک مورد صفت النشأة.

همچنین از آخرت به [[دارالسلام]] {{متن قرآن|وَاسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِنْ دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَنْ يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و هر دو به سوی در پیش تاختند و آن زن پیراهن او را از پشت درید و شویش را کنار در، یافتند؛ زن گفت: کیفر کسی که به همسرت نظر بد داشته باشد جز آنکه زندانی شود یا به عذابی دردناک دچار گردد چیست؟» سوره یوسف، آیه ۲۵.</ref>، سرای [[صلح]] و [[سلامت]]، دارالمتقین {{متن قرآن|وَقِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قَالُوا خَيْرًا لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«و به پرهیزگاران می‌گویند: پروردگارتان چه فرو فرستاده است؟ می‌گویند نکویی را؛ برای آنان که در این جهان نیکی ورزیده‌اند (پاداش)، نیکی است و به یقین سرای واپسین بهتر است و سرای پرهیزگاران نیکوست!» سوره نحل، آیه ۳۰.</ref>، سرای تقواپیشه گان، دارالمقامه {{متن قرآن|الَّذِي أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لَا يَمَسُّنَا فِيهَا نَصَبٌ وَلَا يَمَسُّنَا فِيهَا لُغُوبٌ}}<ref>«همان که ما را از بخشش خود در سرای ماندگار  جای داد که در آن نه رنجی به ما می‌رسد و نه ماندگی» سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> سرای اقامت، دارالقرار {{متن قرآن|يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ}}<ref>«ای قوم من! زندگی این جهان، تنها بهره‌ای (اندک) است و جهان واپسین است که سرای ماندگاری است» سوره غافر، آیه ۳۹.</ref> سرای [[آرامش]]، دارالخلد {{متن قرآن|ذَلِكَ جَزَاءُ أَعْدَاءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاءً بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«این است کیفر دشمنان خداوند: آتش (دوزخ) که در آن، سرایی جاودانه خواهند داشت به کیفر آنکه آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۲۸.</ref> سرای جاوید و دارالبوار {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ}}<ref>«آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به «سرای نابودی»  درآوردند ننگریسته‌ای؟» سوره ابراهیم، آیه ۲۸.</ref> سرای نیستی و نابودی نیز تعبیر شده است.

[[پیامبران الهی]] بر [[لزوم]] [[ایمان به آخرت]] تأکید بسیار داشته‌اند و [[یادآوری]] [[مرگ]] را نشانه [[زیرکی]] [[انسان]] دانسته و [[انذار]] و [[تبشیر]] را از اصول [[دعوت]] خود قرار داده‌اند <ref>منشور جاوید، ج۹، ص ۵.</ref>؛ زیرا وقتی انسان [[باور]] کند که [[آخرتی]] در کار است و [[سعادت]] و [[شقاوت]] [[ابدی]] او در گرو [[اعمال]] ونیّات خواهد بود، آثار این [[باور]] در گفتار و [[کردار]]، [[عقاید]] و [[افکار]] او تأثیر مستقیم و شگرف می‌‌گذارد و موجب [[اصلاح]] هر چه بیشتر او خواهد شد؛ چنان که علت [[انحراف]] [[بشر]] کنونی، [[غفلت]] از یاد [[آخرت]] است <ref>بدایة المعارف، ج۲، ص ۲۸۶.</ref>. از این رو [[خداوند متعال]] [[بندگان]] ویژه خود را با [[وصف]] یاد کنندگان آخرت [[تمجید]] فرموده است: {{متن قرآن|إِنَّا أَخْلَصْنَاهُمْ بِخَالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ}}<ref>«و ما آنان را به ویژگی‌یی که یادکرد رستخیز است، ویژه ساختیم» سوره ص، آیه ۴۶.</ref>.<ref>[[غلام‌رضا رضایی|رضایی، غلام‌رضا]]، [[ آخرت - رضایی (مقاله)|مقاله «آخرت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:۲.</ref>

==ویژگی‌های [[عالم آخرت]]==

آخرت وجهه [[ملکوتی]] و [[ظهور]] تام [[دنیا]] محسوب شده و همچون سکه ای دو رو، مجموعاً یک واحد به شمار می‌‌آیند {{متن قرآن|يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ}}<ref>«نمایی از زندگانی این جهان را می‌شناسند و از جهان واپسین غافلند» سوره روم، آیه ۷.</ref>.<ref>المیزان، ج۲، ص ۱۰۴.</ref>

آن عالم [[حدّ وسط]] [[جهان]] مجردات عقلیه و جسمانیات مادیّه قرار دارد <ref>اسفار اربعه، ج۹، ص ۳۳۵.</ref>.

آخرت دارای [[زمین]] و آسمان‌هاست، اگر چه با زمین و آسمان‌های دنیا از بعضی جهات متفاوت است.<ref>المیزان، ج۱۱، ص ۲۴ .</ref> {{متن قرآن|يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ}}<ref>«روزی که (این) زمین زمینی دیگر گردد و آسمان‌ها نیز و (همگان) نزد خداوند یگانه دادفرما پدیدار شوند» سوره ابراهیم، آیه ۴۸.</ref>.<ref>[[مجمع البیان]]، ج۶، ص ۹۴؛ [[الکشاف]]، ص ۶۳۶، [[تفسیر کبیر]]، ج۱۹، ص ۱۴۶.</ref>. آن سرا، محل ظهور و تجلّی [[مالکیت]] مطلقه [[الهی]] <ref>المیزان، ج۲، ص ۱۷۹.</ref> و [[کشف]] حقایق اشیا و تعیّن اجزاء، و تبدیل شدن [[جهان غیب]] به [[جهان شهادت]] است. <ref>المیزان، ج۷، ص ۵۴؛ ج ۱۱، ص ۱۴؛ ج۱۶، ص ۳۹۱.</ref> و دارای [[حیات]] [[حقیقی]] و محض بوده و سراسر [[زندگی]] است <ref>شرح العقیدة الطحاویه، ص ۱۲۰؛ الکشاف، ص ۹۵۷</ref> {{متن قرآن|وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ}}<ref>« و بی‌گمان زندگی سرای واپسین است » سوره عنکبوت، آیه ۶۴.</ref>.

ماده و [[جسم]] آن، [[زمین]] و آسمان، با غ و میوه‌ها، [[آتش]] و [[عذاب]] آن همگی جاندار، شاعر و آگاهند. <ref>[[مجمع البیان]]، ج۸، ص ۴۰؛ [[المیزان]]، ج۱۸، ص ۲۰۵؛ [[تفسیر]] کبیر، ج۲۵، ص ۹۲.</ref>.

[[پیامبر]]{{صل}} فرموده است: سال‌های [[آخرت]] [[وصف]] ناشدنی، روزهای آن بی شمار و ساکنان آن جاودانه‌اند <ref>بحارالأنوار، ج۵۴، ص ۳۵۶.</ref> وفنا و [[پیری]] و کهنگی به آن [[راه]] ندارد <ref>المیزان، ج۱۶، ص ۱۴۹.</ref>.

اما محدود بودن آن به [[عمر]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] {{متن قرآن| مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ }}<ref>« تا آسمان‌ها و زمین برجاست » سوره هود، آیه ۱۰۸.</ref> به این [[جهت]] است که مطلق آسمان‌ها و زمین، از این حیث که [[آسمان]] و زمین‌اند، [[ابدی]] و روشن به [[نور]] پروردگارند، اگر چه آسمان و زمین [[دنیایی]] فانی است <ref>المیزان، ج۱۱، ص ۲۴.</ref>

نعمت‌های آخرت [[خالص]] از نقمت و [[سعادت]] آن خالص از [[شقاوت]] است؛ چنان که نقمت و شقاوت آن نیز همین گونه است<ref>المیزان، ج۱۲، ص ۲۰.</ref>.<ref>[[غلام‌رضا رضایی|رضایی، غلام‌رضا]]، [[ آخرت - رضایی (مقاله)|مقاله «آخرت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:۲.</ref>

==ویژگی‌های [[اهل]] آخرت==

#'''عدم [[تکلیف]]:''' اهل آخرت از تکلیف معاف‌اند <ref>شرح المواقف، ص ۳۷۹؛ اوائل المقالات، ص ۹۱ـ ۹۲.</ref> زیرا با وجود تکلیف، امکان ایصال [[ثواب]] به [[مطیع]] نخواهد بود و حال آنکه [[بهشت]] محل ایصال ثواب است <ref>[[کشف]] المراد، ص ۱۰۵.</ref>.

#'''[[آزادی]] و [[اختیار]]:''' اهل آخرت در انجام [[اعمال]] [[آزاد]] و مختار بوده و هیچ گونه [[اجبار]] و [[اضطراری]] برای آنها نیست <ref>اوائل المقالات، ص ۹۲.</ref>. با این حال از [[بهشتیان]] [[فعل قبیح]] صادر نمی‌شود، چون [[انگیزه]] کار [[قبیح]] در آنها وجود ندارد، اما اهل [[جهنم]] گاهی مرتکب کار قبیح می‌‌شوند.چنان که [[قرآن کریم]] از دورغ گویی جهنمّیان خبر می‌‌دهد: {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقَالُوا يَا لَيْتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِآيَاتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و کاش آنگاه که آنان را بر آتش نگاه داشته‌اند می‌دیدی که می‌گویند: ای کاش بازمان می‌گرداندند و آیات پروردگارمان را دروغ نمی‌شمردیم و از مؤمنان می‌شدیم» سوره انعام، آیه ۲۷.</ref> {{متن قرآن|بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«(چنین نیست) بلکه آنچه از پیش پنهان می‌داشتند برای آنان آشکار گردید و اگر بازگردانده شوند به همان چیزهایی که از آن نهی شده بودند باز می‌گردند و بی‌گمان آنان دروغ پردازند» سوره انعام، آیه ۲۸.</ref> و تردیدی در [[قبح]] [[دروغ]] نیست <ref>اوائل المقالات، ص ۹۲.</ref>.

#'''[[معرفت]] به [[ذات الهی]]:''' اهل آخرت [[عارف]] به ذات الهی بوده و تمام حوادثی را که در [[دنیا]] بر آنان گذشته است نیز به یاد می‌‌آورند <ref>امالی [[سید مرتضی]]، ج۴، ص ۱۵؛ التبیان، ج۵، ص ۲۹.</ref> زیرا اگر آنچه به آنها از [[پاداش]] و [[کیفر]] می‌‌رسد، ندانند از ناحیه چه کسی صورت گرفته و به چه [[جهت]] است، عنوان پاداش و کیفر بر آن صادق نخواهد بود، حال آنکه آنچه در [[آخرت]] به [[انسان]] می‌‌رسد، قطعاً پاداش یا کیفر [[اعمال]] اوست <ref>[[شرح نهج البلاغه]]، ج۵، ص ۱۴۲.</ref>.

#'''تناسب پاداش با عمل:''' [[پاداش]] [[اهل]] آخرت متناسب با اعمال آنان، <ref>بدایة المعارف، ج۲، ص ۲۸۶.</ref> و ملازم آنهاست {{متن قرآن|وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ}}<ref>«و کارنگاشت  هر انسانی را به گردن وی بربسته‌ایم » سوره اسراء، آیه ۱۳.</ref>.<ref>[[المیزان]]، ج۱۱، ص ۱۴؛ ج ۱۵، ص۷۱.</ref> از این رو جایی برای عذرخواهی باقی نمی‌ماند، زیرا عذرخواهی در جایی مفید است که پاداش قابل انفکاک از عمل باشد {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای کافران! امروز پوزش نخواهید که تنها (برای) آنچه می‌کرده‌اید کیفر می‌بینید» سوره تحریم، آیه ۷.</ref>.<ref>المیزان، ج۱۱، ص ۱۴.</ref>

#'''رابطه صمیمی [[بهشتیان]]:''' در آخرت بین [[نیکوکاران]] [[انس]] و [[الفت]]، [[صفا]] و [[صمیمیت]] برقرار است {{متن قرآن|إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُتَقَابِلِينَ}}<ref>«برادروار بر اورنگ‌هایی روبه‌رو می‌نشینند» سوره حجر، آیه ۴۷.</ref>.<ref>[[الکشاف]]، ص ۶۴۲.</ref> امّا در [[اجتماع]] بدکاران [[تنفر]] و [[بیزاری]] از یکدیگر و [[ناسزاگویی]] حکم‌فرماست {{متن قرآن|إِنَّ ذَلِكَ لَحَقٌّ تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ}}<ref>«بی‌گمان این راستین است؛ (این) هم‌ستیزی دوزخیان است» سوره ص، آیه ۶۴.</ref>.<ref>الکشاف، ص ۱۰۵۲.</ref>

#[[سرنوشت]] جداگانه: در آنجا هر کس سرنوشت جداگانه دارد، زیرا آن [[جهان]]، جهان فعلیت‌های محض است و فعلیت‌های محض از یکدیگر تأثیر نپذیرفته و با یکدیگر ترکیب نمی‌شوند <ref>[[عدل الهی]]، ص ۱۹۸.</ref>.<ref>[[غلام‌رضا رضایی|رضایی، غلام‌رضا]]، [[ آخرت - رضایی (مقاله)|مقاله «آخرت»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:۲.</ref>

==منازل آخرت==

#'''[[قبر]] یا [[عالم برزخ]]:''' پس از آنکه مرده را در قبر گذاشتند، دو [[ملک]] وارد قبر شده و از [[مسائل اعتقادی]] [[خدا]]، [[پیامبر]]، [[امام]]، [[دین]]، کتاب و [[قبله]] سؤال می‌‌کنند <ref>اوائل المقالات، ص ۷۵؛ [[بحارالانوار]]، ج۶، ص ۲۰۲؛ شرح المقاصد، ج۵، ص ۱۱۸.</ref>. [[رسول اکرم]]{{صل}} می‌‌فرمایند: قبر، اول [[منزل]] از منازل [[آخرت]] است،اگر از آن [[نجات]] یافت، منازل بعد آسان‌تر است، و الاّ [[سختی]] پس از آن کمتر از قبر نیست <ref>معارج الیقین فی اصول الدین، ص ۴۸۵.</ref>. این مرحله برای [[نیکوکاران]] [[باغی]] از باغ‌های [[بهشت]] و برای بدکاران، حفره ای از حفره‌های [[جهنم]] است <ref>بحارالانوار، ج۶، ص ۲۰۵.</ref> و تا [[قیامت]] کبری در آن خواهند ماند. <ref>[[معاد]]، ص ۵۲.</ref>، {{متن قرآن|وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref>« پیشاروی آنان تا روزی که برانگیخته گردند برزخی خواهد بود» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۰.</ref>. البته این امور همگی مربوط به [[بدن مثالی]] است، زیرا [[برزخ]] و قبر، هر دو بیان یک واقعیت‌اند <ref>شرح العقیدة الطحاویه، ص ۳۹۶؛ بحارالانوار، ج۶، ص ۲۶۸؛ منشور جاوید، ج۹، ص ۲۳۸.</ref>.

#'''[[میزان]] [[اعمال]]:''' آن گاه همگی در صحنه [[محشر]] برای [[حسابرسی]] گرد آمده و به [[انتظار]] به سر می‌‌برند: {{متن قرآن|إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ}}<ref>«بی‌گمان بازگشتشان به جانب ماست» سوره غاشیه، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ}}<ref>«سپس حساب آنان (نیز) با ماست» سوره غاشیه، آیه ۲۶.</ref> در این هنگام میزان‌های سنجش گذاشته شود: {{متن قرآن|وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ}}<ref>«و روز رستخیز ترازوهای دادگری را می‌نهیم» سوره انبیاء، آیه ۴۷.</ref> و به حساب همگی رسیدگی می‌‌شود <ref>شرح المواقف، ص ۳۲۱.</ref>، اگر چه در کیفیت میزان بین [[متکلمان]] [[اختلاف]] وجود دارد، در اصل وجود آن هیچ اختلافی نیست <ref>الاعتقادات، ص ۷۳؛ نخبة اللآلی ص ۱۲۴؛ الأربعین فی اصول الدین، ص ۱۹، الاقتصاد، ص ۵۲؛ [[الکشاف]]، ص ۸۲۳، ۷۸۳ و ۱۳۷۹؛ [[تفسیر]] کبیر، ج۲۲، ص ۱۷۶، ۱۷۷؛ شرح المقاصد، ج۵، ص ۱۲۰ـ ۱۲۱؛ شرح العقیدة الطحاویه، ص ۴۰۴؛ [[مجمع البیان]]، ج۷، ص ۹۰.</ref>. از [[امام صادق]]{{ع}} درباره الموازین القسط سؤال شد، فرمود: میزان‌ها [[پیامبران]] و اوصیای آنهاست <ref>بحارالأنوار، ج۷، ص ۲۴۳.</ref>. [[محاسبه]] [[انبیا]] و [[امامان معصوم]]{{ع}} مستقیماً توسط [[خداوند متعال]] انجام می‌‌شود و محاسبه [[اوصیا]] توسط پیامبران صورت می‌‌گیرد و محاسبه [[امت‌ها]] را اوصیا انجام می‌‌دهند <ref>الاعتقادات، ص ۷۳.</ref>. در [[زیارت]] مخصوصه [[حضرت]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} آمده است: "[[سلام]] بر پیشوای [[ایمان]] و [[میزان اعمال]]"<ref> {{متن حدیث| اَلسَّلاَمُ عَلَى يَعْسُوبِ اَلْإِيمَانِ وَ مِيزَانِ اَلْأَعْمَالِ}}؛ [[مفاتیح الجنان]]، [[زیارت]] چهارم حضرت{{ع}}، ص ۵۵۰.</ref>.

 

# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]

 

==پانویس==