علم مستأثر در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←نتیجه گیری
جز (جایگزینی متن - ' آنرا ' به ' آن را ') |
|||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
==نتیجه گیری== | ==نتیجه گیری== | ||
*در مجموع باید گفت علم مکنون یا موقوف و علم مستأثر از علومِ مختص به خداوند است که حتی امامان معصوم هم از آن آگاهی ندارند. هر چند در مورد علم موقوف گفته شده، ممکن است خداوند به تدریج آن را به ایشان تعلیم نماید، اما در مورد علم مستأثر چنین سخنی هم گفته نشده، زیرا اگر برای دیگران بیان شود از مستأثر بودن خارج می‌گردد.<ref>ر.ک. جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب، ص۴۶</ref> | *در مجموع باید گفت علم مکنون یا موقوف و علم مستأثر از علومِ مختص به خداوند است که حتی امامان معصوم هم از آن آگاهی ندارند. هر چند در مورد علم موقوف گفته شده، ممکن است خداوند به تدریج آن را به ایشان تعلیم نماید، اما در مورد علم مستأثر چنین سخنی هم گفته نشده، زیرا اگر برای دیگران بیان شود از مستأثر بودن خارج می‌گردد.<ref>ر.ک. جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب، ص۴۶</ref> | ||
==مقدمه== | |||
*از علم مبذول با نام های دیگری همچون علم عام و علم محمول نیز یاد شده است، همچنین از علم مکفوف هم با نام های علم موقوف، علم مخزون، علم مکنون و علم مستاثر نام برده شده است.<ref>ر.ک. بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟</ref> | |||
==دو نوع علم برای خداوند== | |||
*بر اساس تعالیم اسلام و در یک تقسیم بندی علم خداوند بر دو گونه است: علم مبذول و علم مکفوف<ref>ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ حکیمی، محمدرضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص 75 و 76؛ بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟</ref> | |||
==چیستی علم مبذول== | |||
*علم مبذول که خداوند متعال آن را به فرشتگان و پیامبران عطا کرده و امامان(علیهم السلام) نیز به واسطۀ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) از آن آگاه‌اند،<ref>ر.ک. حکیمی، محمدرضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص 75 و 76؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟</ref> به معنای علمی است که در عرصۀ جهان هستی به مرحلۀ ظهور رسیده یا خواهد رسید.<ref>ر.ک. حکیمی، محمدرضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص 75 و 76؛ عابدی شاهرودی، علی، نظریه عدل جمعی الهی، صفحه؟؟؟</ref> آنچه در جهان پهناور هستی تحقق پذیرفته است، مصداق‌های علم مبذول است و آنچه بعداً نیز اتفاق خواهد افتاد، در قلمرو مصداق‌های علم مبذول جای دارد.<ref>ر.ک. حکیمی، محمدرضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص 75 و 76</ref> چون خدا خود و فرستادگانش را تکذیب نمیکند، باید مضمون آن واقع شود و تخلف بردار نیست.<ref>ر.ک. عابدی شاهرودی، علی، نظریه عدل جمعی الهی، صفحه؟؟؟</ref> | |||
*به عبارت دیگر علم مبذول علمی است که خداوند در قالب تقدیر ریخته و امضا نموده است<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص ۱۳۳، ح ۱</ref> و امامان(علیهم السلام) همۀ آن را می دانند.<ref>ر.ک. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص 123 ـ 126؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟</ref> بداء الهی نیز در این علم واقع می‌شود.<ref>ر.ک. شاه منصوری، عباس، ارتباط علم پیشین و اختیار عباد در آثار مرحوم میرزا مهدی اصفهانی، صفحه؟؟؟</ref> این علم برای برخی غیب و برای برخی دیگر شهادت است.<ref>ر.ک. عابدی، احمد، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، صفحه؟؟؟</ref> از علم مبذول با نام های علم عام و علم محمول نیز یاد شده است.<ref>ر.ک. بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص 123 ـ 126</ref> | |||
*علم مبذول در مصادیق متعددی می تواند نمایان شود، مانند: علم به حلال و حرام، علم ائمه نسبت به دوستان و دشمنان خود، علم منایا و بلایا، علم به فصل الخطاب قضاوت و حکم، علم وصایا، علم به بهشت، دوزخ و آسمان و زمین و اخبار آن، علم به ملکوت آسمان و زمین، علم به ضمیر و واگویه‌های نفسانی افراد، علم به افعال، علم به بیماری و حُزن شیعیان، علم به هدایت یافتگان و گمراهان تا روز قیامت، علم به زیادت و نقصان حق و باطل بر زمین، علم به تمامی زبان‌ها و تکلم به آنها، علم به اسامی اشیا، علم به زمان مرگ خود پیش از فرا رسیدن آن و ... .<ref>ر.ک. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص 123 ـ 126</ref> | |||
==چیستی علم مکفوف== | |||
*علم مکفوف، علمی که مختص ذات خداوند است و کسی جز او را یارای درک آن نیست،<ref>ر.ک. حکیمی، محمدرضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص 75 و 76؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ عابدی شاهرودی، علی، نظریه عدل جمعی الهی، صفحه؟؟؟؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص 123 ـ 126؛ بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟</ref> و کسی را از آن آگاه نکرده است،<ref>ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟</ref> اما هرگاه خداوند اراده کند تا چیزی از آن را آشکار نماید، آن را به امام می‌آموزد و امامان پیشین را نیز از آن آگاه می‌سازد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۵</ref>.<ref>ر.ک. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟</ref> این علم از سنخ علوم بشری نیست، بلکه علمی الهی، لدنی و علم صحیح است.<ref>ر.ک. حکیمی، محمدرضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص 75 و 76</ref> از این علم است، که آنچه را بخواهد پیشانداخته، و آنچه را بخواهد پس میاندازد، و آنچه را بخواهد اثبات میکند. این‌گونه تقدیم و تأخیر که در متن علم مخزون پدید میآید، تنها به دلیل حضور مشیت خدا در حاق آن علم است.<ref>ر.ک. عابدی شاهرودی، علی، نظریه عدل جمعی الهی، صفحه؟؟؟</ref> علم مکفوف در ام الکتاب نزد پروردگار قرار دارد.<ref>ر.ک. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص 123 ـ 126</ref> در روایات<ref>برای مشاهدۀ نمونه‌ها، نک: کافی، ج ۱، ص ۳۵۹، ح ۷، ۸، ۹، ص ۵۷۱، ح ۱، ص ۵۷۳، ح ۳، ص ۶۳۴، ح ۱ ـ ۴، ص ۶۳۷، ح ۲، ج ۲، ص ۳۸، ح ۶؛ بصائر الدرجات، ج ۱، ص ۱۰۹ـ ۱۱۲؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص 182</ref> از علم مکفوف با نام های دیگری مانند: علم مخزون، علم مکنون، علم مستاثر و علم موقوف نیز یاد شده است.<ref>ر.ک. مسعودی، سید محمدعلی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص 8 ـ 12؛ بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص 123 ـ 126</ref> | |||
==دلیل نقلی بر علم مکفوف بر مبذول== | |||
*برخی از آیات و روایات دال بر علم مکفوف و علم مبذول هستند: | |||
==دلیل قرآنی== | |||
*در مورد علم مکفوف در تفسیر آیۀ: «عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ»<ref>سورۀ انعام، آیۀ 73، سورۀ توبه، آیۀ 94 و ...</ref> امام صادق(علیه السلام) فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص 146</ref> «اَلْغَيْبُ مَا لَمْ يَكُنْ وَ اَلشَّهَادَةُ مَا قَدْ كَانَ» عبارت "مَا لَمْ يَكُنْ" را به هر معنایی بگیریم، آنچه رأی خداوند بدان تعلّق نگرفته یا آنچه در گذشته نبوده یعنی مقدر بود ولی بداء به آن تعلق گرفت و محو شد تا تقدیر بعدی اثبات شود، دلالت بر علم مکفوف می کند.<ref>ر.ک. بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟</ref> | |||
*و برخی از آیات نیز دلالت بر علم مبذول می کنند مانند: «عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلىَ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضىَ مِن رَّسُولٍ»<ref>سورۀ جن، آیۀ 26 و 27</ref> آیه به روشنی می رساند خداوند هر کسی را بپسندد از علم غیب خود آگاه می نماید. در این زمینه امام باقر(علیه السلام) فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 256</ref> «كَانَ وَ اللَّهِ مُحَمَّدٌ مِمَّنِ ارْتَضَاهُ»<ref>ر.ک. خمینی، روح الله، توحید از دیدگاه امام خمینی، ج 1، صفحه؟؟؟؛ بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟</ref> | |||
*و یا در آیۀ «وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبينٍ»<ref>سورۀ انعام، آیۀ 59</ref> امام صادق(علیه السلام)<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 4، ص 80</ref> "کتاب مبین" را به "امام مبین"تفسیر کرده اند.<ref>ر.ک. بهشادفر, علیرضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمه های علم امام، صفحه؟؟؟</ref> | |||
==دلیل روایی== | |||
*برخی از روایات هم بیانگر دو نوع علم برای خداوند هستند مانند: | |||
#امام باقر(علیه السلام) می فرمایند:<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 109</ref> «همانا برای خدای عزوجل دو علم است: علم مبذول و علم مکفوف. امّا علم مبذول، پس هیچ علمی نیست که فرشتگان و رسولان آن را بدانند مگر اینکه ما آن را می‌دانیم و امّا مکفوف، علمی است که نزد خداوند عزوجلّ در امّ الکتاب است و آنگاه که خارج شود نافذ می‌شود.»<ref>ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، صفحه؟؟؟</ref> | |||
#امام صادق(علیه السلام) فرمودند:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 361</ref> «همانا خداوند دو گونه علم دارد، علمی پوشانده شده و در مخفیگاه الهی که جز او کسی از آن آگاهی ندارد و بداء از این علم است و علمی که به فرشتگان و رسل و پیامبران خویش آموخته است و ما آن را می‌دانیم.»<ref>ر.ک. خمینی، روح الله، توحید از دیدگاه امام خمینی، ج 1، صفحه؟؟؟؛ مسعودی، سید محمدعلی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص 8 ـ 12؛ ابطحی، سید عبدالحمید، فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان، فصلنامه امامت پژوهی، ش 2، ص 81؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟</ref> | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||