عمود نور در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''[[عمود نور]]''' یا همان "مصباحی از [[نور]]" یا "مناری از نور" یکی از مجاری [[علم]] و [[آگاهی]] [[امام]] است.

==چیستی عمود نور==

ذیل آیۀ {{متن قرآن|تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا}}<ref>«و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.</ref> [[روایات]] متعددی با تعابیر مختلفی مانند [[عمود]] من نور، منار من نور، مصباح من نور، عمود من السماء، بیان شده است.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴</ref> که همگی به موضوع عمود نور و رابطۀ آن با [[علم امام]] پرداخته‌اند.

روایات ذیل این [[عناوین]]، همگی در یک نکته اشتراک و [[اتحاد]] دارند، هر چند در ذکر عنوان، [[زمان]] یا تعبیر از این فعل، [[اختلاف]] و تفاوت‌هایی در عبارات روایات وجود دارد، این امر مشترک، [[ارتباط]] عمود یا منار یا مصباح نور با [[اعمال]] [[بندگان]] و خلایق است. به تعبیر دیگر به طور قطع می‌توان ادعا نمود روایات، از [[آگاهی امام]] نسبت به کنش، [[رفتار]] و [[اعمال انسان‌ها]] خبر می‌‌دهند. از این رو ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن اعمال انسان‌هاست.<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴</ref> یعنی علم به اعمال از‌ طریق‌ مشاهده است، نه گزارش.<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم آموزی ائمه، ص ۸۷</ref> به کمک این ستونِ نوریِ سداد آور و [[توفیق]] بخش است که امام [[معصوم]]{{ع}} از [[ایمان]] و [[نفاق]] پنهان در سینه‌ها [[آگاه]] می‌شود؛ زیرا به واسطه آن نور، [[باطن]] چون ظاهر برای او آشکار می‌گردد، بدون آنکه حجابی در کار باشد. از این رو [[حضرت رضا]]{{ع}} در نامه‌ای برای بعضی از یارانش چنین نوشت:<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}؛ ج ۱، کتاب الإمامه؛ ص ۱۵۶، ح ۲۲۶</ref> "هنگامی که [[مردم]] را می‌بینیم، آنها را با [[حقیقت ایمان]] یا [[حقیقت]] نفاق می‌شناسیم".<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، قرآن کریم از منظر امام رضا{{ع}}، مرکز اطلاع رسانی غدیر </ref> زیرا برای کسی که از ستونِ نوریِ بر گرفته از [[خیمه‌گاه]] عالم [[طبیعت]] و پر کشیده تا عنان [[عالم غیب]] برخوردار است، قلب‌های [[بندگان]] مانند قلب‌هایشان هویداست، بی‌آن که حجابی باشد. [[شاهد]] گویای مدعا، [[روایت]] [[حمزة بن عبدالمطلب بن عبدالله جعفی]] است،<ref>مسند الإمام الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۱۷۲، ح ۲۶۸</ref> می‌‌گوید: "نزد [[حضرت رضا]]{{ع}} رفتم در حالی که کتاب یا کاغذی همراه داشتم و در آن از [[امام صادق]]{{ع}} چنین نقل شده بود: "[[دنیا]] برای صاحب این امرِ [[امامت]] همچون گردویی دو نیم شده [[تمثل]] یافته است". حضرت رضا{{ع}} فرمود: "ای [[حمزه]]، به [[خدا]] [[سوگند]]! این سخن[[حق]] است، آن را بر روی پوستی بنویس".<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، قرآن کریم از منظر امام رضا{{ع}}، مرکز اطلاع رسانی غدیر </ref>

==[[منبع علم]] بودن [[عمود نور]] برای [[امام]]==

از جمله [[منابع علم امام]]{{ع}} بر اساس [[روایات]] بهره‌مندی از [[عمود]] و [[نور الهی]] است؛<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۴؛ گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص ۱۵۸؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۶۴ ـ ۶۸</ref> چنانکه هر وقت خواسته باشند از [[غیب]] [[آگاهی]] یابند، به سبب [[قدرت]] و اذنی که [[خداوند]] به آنها داده است، هرچه را بخواهند برای آنها روشن می‌گردد.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۱</ref> این عمود در [[حقیقت]] کانال اتصال بین [[امامان]]{{ع}} و [[پروردگار]] است که [[معصومین]]{{ع}} از این طریق با خدا در [[ارتباط]] هستند و هر چیزی که می‌خواهند از خدا دریافت می‌کنند.<ref>ر.ک. نقوی، سیدانیس الحسن، علم غیب ائمۀ معصومین{{ع}}، ص ۴۰ ـ ۴۱</ref>

عمود نور، حقیقتی‌ غیر مادی‌ است‌ که تنها [[ائمه]]{{ع}} [[قادر]] به دیدن و [[شهود]] آن هستند.<ref>ر.ک. هاشمی، سیدعلی، شهود یکی از روش‌های علم آموزی ائمه، ص ۸۷</ref> در روایتی آمده است: "روزی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: از بالای [[آسمان‌ها]] و از زیر [[زمین‌ها]] از من سؤال نمایید تا شما را [[آگاه]] نمایم. در این میان یکی برخاست و گفت: الآن [[جبرئیل]] کجاست؟ پس آن [[حضرت]] نظری به [[آسمان]] و نظری به [[زمین]] انداخت و به [[مشرق]] و [[مغرب]] توجه نمود و به سؤال‌کننده فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]]! تو جبرئیل هستی. پس از آن او را ندیدند".<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ الفضائل، شاذان بن جبرئیل القمی، ص ٩٨ و بحار الانوار، ج ٣٩، ص ١٠٨</ref>  

 

اینکه منظور از [[نور الهی]] در این روایات چیست، معلوم نیست. ولی بعضی از [[راویان]]، نور الهی را به "[[ملک]]" تعبیر کرده‌اند:<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴</ref> "[[محمد بن عیسی بن عبید]] می‌گوید: من و ابن‌فضال نشسته بودیم، [[یونس]] وارد شد و گفت: من [[خدمت]] [[امام رضا]]{{ع}} رسیدم و به او گفتم: قربان شما شوم! مردم درباره [[عمود]]، [[سخن]] بسیار گفته‌اند. امام به من فرمود: ای یونس! نظر تو درباره آن چیست؟ نظرت این است، یک عمود آهنی است که برای صاحب تو برافرازند؟! عرض کردم: نمی‌دانم. فرمود: عمود، فرشته‌ای است که بر هر شهری گماشته شده است و [[خدا]] به وسیله او [[کردار]] آن [[شهرها]] را می‌رساند".<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ١، ص ٣٨٧</ref>

بنابراین اگر منظور از [[نور الهی]]، [[ملک]] یا [[روح‌القدس]] باشد، نمی‌توان آن را منبع جداگانه‌ای برای [[علم امام]] دانست. بلکه همان القای [[روح القدس]] است.<ref>ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶</ref> به عبارتی دیگر [[عمود نور]] امری جدا از [[امام]] نیست؛ بلکه ویژگی و توانی در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم نموده است؛ مانند روایتی که پس از اشاره به وجود منار [[نور]] می‌فرماید: {{متن حدیث|فَبِهَذَا یَحْتَجُ‏ اللَّهُ‏ عَلَی‏ خَلْقِه}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۸۷</ref> علامۀ [[مجلسی]] ذیل این [[روایت]]، [[ضمیر]] اشاره منفصل "هذا" را به خود امام برمی‌گرداند و صحیح هم همین است.<ref>مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج ۶، ص ۳۶۰</ref> با توجه به این جمله، اگر منار یا عمود نور را امری جدا از امام بدانیم، [[احتجاج]] [[الهی]] به امام صحیح نخواهد بود.<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴</ref> علامۀ مجلسی می‌‌گوید:<ref>مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، ج ۴، ص ۲۶۸</ref> "نامیده شدن ملک با عنوان [[عمود]]، استعاره است؛ گویی ملک عمودی از نور است که امام در آن نظر می‌کند. همچنین ممکن است این [[تشبیه]] به این دلیل صورت گرفته که [[اعتماد]] امام در [[کشف]] امور، به ملک است.<ref>ر.ک. شاکر، محمدتقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش ۶، ص ۱۸۳ ـ  ۱۸۴</ref>

#این [[ستون نور]]، به طور مستقل، [[منبع علم]] نیست؛ بلکه تمثیلی برای منبع الهامی علم امام{{ع}} است که هرگاه خداوند بخواهد، با آن، امام را [[آگاه]] می‌کند.<ref>ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۰</ref> یعنی بر اساس برخی از روایات، [[عمود نور]] امری جداپذیر از [[امام]] نیست، بلکه ویژگی و [[توانایی]] در امام است که [[خداوند]] آن را برای [[احتجاج]] بر خلقش برای امام فراهم کرده است.<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>

#اما برخی [[روایات]] دیگر [[عمود نور]] را در کنار [[روح قدسی]] و مخصوص امام معرفی نموده اند<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref> مانند: [[امام رضا]]{{ع}} فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص ۲۰۰</ref> {{متن حدیث|إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَيَّدَنَا بِرُوحٍ مِنْهُ مُقَدَّسَةٍ مُطَهَّرَةٍ، لَيْسَتْ بِمَلَكٍ، لَمْ تَكُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَى إِلاَّ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ هِيَ مَعَ اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا تُسَدِّدُهُمْ وَ تُوَفِّقُهُمْ، وَ هُوَ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اَللَّهِ تَعَالَى}}<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>

#ثمره و نتیجۀ وجود عمود نور برای امام، [[مشاهده]] و توان دیدن [[اعمال انسان]] هاست. تعابیری مانند: "یعرف به الضمیر"، "یشرف به [[علی]] [[اهل]] الارض"، "کل ما احتاج الیه لدلاله اطلع علیه"، "لا یستر منها شیء" و... توهم مشاهده صرف بدون [[آگاهی]] و [[علم]] از [[حقیقت]] [[اعمال]] و [[نیت‌ها]] را [[باطل]] می‌‌نماید.<ref>ر.ک. رضوی، رسول، شاکر، محمد تقی، چیستی عمود نور، مجلۀ علوم حدیث، ش ۶۳، ص ۴۲</ref>