افزایش علم معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
[[پیامبر]] و امامِ هر زمانی باید اعلم مردم آن زمان باشد هم در [[دین]] و هم در علوم دیگر و هیچ گونه جهلی نباید داشته | [[پیامبر]] و امامِ هر زمانی باید [[اعلم]] [[مردم]] آن [[زمان]] باشد هم در [[دین]] و هم در [[علوم]] دیگر و هیچ گونه جهلی نباید داشته باشد؛ زیرا ایشان برای [[هدایت مردم]] و بیان [[مصالح دنیوی و اخروی]] مردم هستند؛ لذاست که در برخی از [[روایات]]<ref>مانند: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۵.</ref> اشاره به افزایش پذیری [[علم]] [[امامان]]{{عم}} شده است به گونه ایی که حتی فرموده‌اند اگر این [[افزایش علم]] نباشد، علم ما تمام می‌شود<ref>ر.ک: [[عباس طهرانی|طهرانی، عباس]]، [[دین و وجدان (کتاب)|دین و وجدان]]، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹.</ref>. | ||
==افزایش پذیری | ==معناشناسی افزایش پذیری علم امامان== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[افزایش علم معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|افزایش علم معصوم به چه معناست؟]]'''{{پایان}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[افزایش علم معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|افزایش علم معصوم به چه معناست؟]]'''{{پایان}} | ||
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=# | |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F۸FBF۹| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | ||
افزایش پذیری علم معصوم دو معنا دارد: | افزایش پذیری [[علم معصوم]] دو معنا دارد: | ||
#نوعی از علومی که دائماً به [[امام]]{{ع}} افزوده می‌شود، همان [[سیر]] [[نفس]] امام در [[عالم]] کلیات و [[تجلی اسماء]] کلیه الهیه است. طبق روایات در شب‌های [[جمعه]] امامان{{عم}} به [[عرش الهی]] می‌روند و بازمی‌گردند و بر قلوبشان علومی خاص [[افاضه]] می‌شود؛ شاید این علوم از این دست باشد. از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] شده که فرمودند: "به [[درستی]] که برای ما در شب‌های جمعه جایگاه ویژه‌ای است. عرض کردم فدایت شوم، کدام جایگاه؟ فرمود به [[فرشتگان]] و [[پیامبران]] و اوصیای مرده و [[ارواح]] [[اوصیاء]] و [[وصی]] در میان شما [[اذن]] داده می‌شود که به [[آسمان]] [[عروج]] نمایند، پس ایشان یک هفته گرد [[عرش]] پروردگارشان می‌گردند و [[طواف]] می‌نمایند (...) سپس پشت هر ستونی دو رکعت [[نماز]] به جای می‌آورند. بعد همه می‌روند؛ پس فرشتگان پس از [[تلاش]] فراوانی که [[خداوند متعال]] قرار داده منصرف گردیده می‌روند، همچنین پیامبران و [[اوصیا]] و ارواح زندگان منصرف می‌گردند در حالی که بسیار شگفت‌زده هستند و برای خود بسیار شادامانند. به وصی و اوصیاء الهامی از [[علم]] [[الهام]] شده است، [[علمی]] بسیار و سرشار که هیچ کس از ایشان شادمان‌تر نیست..."<ref>{{متن حدیث|قَالَ یَا أَبَا یَحْیَی لَنَا فِی لَیَالِی الْجُمُعَةِ لَشَأْنٌ مِنَ الشَّأْنِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا ذَلِکَ الشَّأْنُ قَالَ یُؤْذَنُ لِأَرْوَاحِ الْأَنْبِیَاءِ الْمَوْتَی وَ أَرْوَاحِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَوْتَی وَ رُوحِ الْوَصِیِّ الَّذِی بَیْنَ ظَهْرَانَیْکُمْ یُعْرَجُ بِهَا إِلَی السَّمَاءِ حَتَّی تُوَافِیَ عَرْشَ رَبِّهَا فَتَطُوفُ بِهَا أُسْبُوعاً وَ تُصَلِّی عِنْدَ کُلِّ قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ تُرَدُّ إِلَی الْأَبْدَانِ الَّتِی کَانَتْ فِیهَا فَتُصْبِحُ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَوْصِیَاءُ قَدْ مُلِئُوا وَ أُعْطُوا سُرُوراً وَ یُصْبِحُ الْوَصِیُّ الَّذِی بَیْنَ ظَهْرَانَیْکُمْ فَقَدْ زِیدَ فِی عِلْمِهِ مِثْلُ جَمِّ الْغَفِیر}}؛ [[علامه مجلسی|مجلسی، محمدباقر]]، بحار‌الأنوار، ج ۲۶، ص۸۹.</ref>. | |||
#نوع دیگر از علومی که افزوده می‌شود، علم به حقائق مادی و خصوصیات [[عالم]] طبع است که به تناسب شرائط [[زمان]] و مکان از [[باطن]] [[امام]] بر [[ظاهر]] تنزل می‌کند و امام بدان تفصیلاً و در [[عالم ظاهر]] [[آگاه]] می‌شوند. این [[علوم]] در قالب انواع گوناگونی از [[مکاشفات]] سمعی و [[بصری]] و غیرحسی برای [[ائمه]] تحقق پیدا می‌کند. از [[ابی بصیر]] [[نقل]] شده گفت: شنیدم [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: "به تحقیق به ما در شب و [[روز]] افزوده می‌شود که اگر به ما افزوده نگردد هر آنچه نزد ماست به اتمام خواهد رسید". [[ابوبصیر]] گفت: "فدایتان گردم چه کسی آن را نزد شما می‌آورد؟" امام فرمود: "به تحقیق از میان ما کسانی هستند که آن را می‌نگرند و از میان ما کسانی هستند که علم در [[دل]] ایشان به شکل مفصل قرار می‌گیرد و از میان ما کسانی هستند که با گوش خود می‌شنود مانند صدای زنجیری که به لب تشت می‌کشند". به ایشان عرض کردم: "چه کسی آن علم را برای شما می‌آورد،" فرمود: "مخلوقی که با عظمت‌تر از [[حضرت]] [[جبرئیل]] و [[میکائیل]] است"<ref>{{متن حدیث|إِنَّا لَنُزَادُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَوْ لَمْ نُزَدْ لَنَفِدَ مَا عِنْدَنَا قَالَ أَبُو بَصِیرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ یَأْتِیکُمْ بِهِ قَالَ إِنَّ مِنَّا مَنْ یُعَایِنُ وَ إِنَّ مِنَّا لَمَنْ یُنْقَرُ فِی قَلْبِهِ کَیْتَ وَ کَیْتَ وَ إِنَّ مِنَّا لَمَنْ یَسْمَعُ بِأُذُنِهِ وَقْعاً کَوَقْعِ السِّلْسِلَةِ فِی الطَّسْتِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ مَنِ الَّذِی یَأْتِیکُمْ بِذَلِکَ قَالَ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر‌الدرجات، ج ۱، ص۲۳۲.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد حسن وکیلی|وکیلی، محمد حسن]]، علم غیب امام(تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح).</ref> | |||
==امکان افزایش پذیری [[علم امامان]]{{عم}}== | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا علم معصوم قابلیت افزایش دارد؟ (پرسش)|آیا علم معصوم قابلیت افزایش دارد؟]]'''{{پایان}} | |||
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F۸FBF۹| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | |||
با توجه به آیۀ {{متن قرآن|رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا}}<ref>پروردگارا، علم مرا زیاد فرما؛ سوره طه، آیه: ۱۱۴.</ref> و [[روایات]] متعددی که در باب [[افزایش علم معصوم]] وجود دارد، استفاده می‌شود، [[علم]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[امامان]]{{عم}} به منبعی اتصال دارد که پیوسته در حال ازدیاد است، [[علوم الهی]] به تدریج در طول زندگی‌شان به آنان [[عطا]] می‌شده است، بنابراین [[علوم]] آنان را می‌توان افزایش‌پذیر دانست؛ زیرا اگر علوم آنان تام و [[بی‌نقص]] می‌بود، [[فراگیری دانش]] به شیوه‌های مختلف مثل [[الهام]]، [[شهود]] و... معنایی نداشت و تکرار علوم پیشین می‌بود؛ درحالی که این موارد شیوه‌های انتقال علوم الهی به آنان است. این افزایش پذیری به اندازه‌ای مهم است که امامان{{عم}} به اصحابشان فرموده‌اند، اگر این افزایش نباشد، علم ایشان پایان می‌یابد. این [[دانش]] که از جانب [[خداوند]] به آن بزرگواران [[افاضه]] می‌شود، اوّل به [[پیامبر]]{{صل}} و سپس به [[امام علی|امیرالمؤمنین]]{{عم}} و همچنین به [[امام حسن|امام مجتبی]]{{عم}} و [[امام]] بعد از او تا [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} می‌رسد. حال این [[افزایش علم]] گاهی در شب‌های [[جمعه]] است، گاهی در [[شب قدر]] و یا در طول ایام سال. [[علامه مجلسی]] دربارۀ افزایش علم امامان{{عم}} گفته است: "آنچه از [[اخبار]] زیاد به دست می‌آید این است که [[ائمه]]{{عم}} در همه [[عوالم]] و نشأت، یعنی قبل از [[حلول]] [[ارواح]] در بدن‌های [[مقدس]] شان و بعد از حلول در آن و بعد از مفارفت از آن و [[عروج]] به [[عالم]] [[قدس]] و [[طهارت]]، دارای [[پیشرفت]] و [[صعود]] در [[معارف الهیه]] و درجات [[کمال]] هستند و پیوسته در حال عروج به [[قرب]] و وصال بوده‌اند و در دریای [[انوار]] [[معرفت]] غوص می‌نموده‌اند؛ زیرا در مدارج [[شناخت]] و معرفت خداوندی و [[حب]] و قرب او [[غایت]] و نهایتی وجود ندارد و بین [[درجه]] [[عبودیت]] و [[ربوبیت]] منازل زیاد و بی‌شماری است، بنابراین آنچه [[امام]] در اوائل [[امامت]] خود از امام سابق گرفته تنها اکتفا به آن نمی‌کند و در آن مرتبه نمی‌ماند، بلکه پیوسته اسباب قرب و پیشرفت برای او حاصل می‌شود. چگونه به این صورت نباشد در حالی که این گونه تحصیل مدارج برای دیگران هست و آن بزرگواران با آن [[استعداد]]، قابلیت بیشتری دارند"<ref>[[علامه مجلسی|مجلسی، محمد باقر]]، مرآه العقول، ج ۳، ص۱۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۴۰ ـ ۱۴۲؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت]]، ص۲۸۷؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم (کتاب)|در آستان امامان]]، [[ملائکه و دیدار با امامان (مقاله)|ملائکه و دیدار با امامان]]، ماهنامه پاسداران اسلام، ش ۲۴۸؛ [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، بحثی مبسوط در آزمایش عقاید، ص۳۳۹؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]] و [[ماهیت و قلمرو علم‌الأسماء (مقاله)|ماهیت و قلمرو علم الاسماء]]، ص۱۰۹؛ [[محمد مولوی|مولوی، محمد]]، [[نیاز جهان به امام زمان (کتاب)|نیاز جهان به امام زمان]]، ص۱۹؛ [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکویی، محمد]]، امامت؛ [[عسکری امام‌خان|عسکری امام خان]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]، فصل پنجم؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمدحسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از دیدگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص۶۱؛ [[خلیل منصوری|منصوری رامسری، خلیل]]، [[بی‌کرانگی علم امام معصوم (مقاله)|بی کرانگی علم امام معصوم]]؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]؛ [[داوود داداش‌زاده|داداش زاده، داوود]]، [[علم امام در کتاب کافی و شروح آن (پایان‌نامه)|علم امام در کتاب کافی و شروح آن]]، ص۶۲ ـ ۶۵؛ [[عسکری امام‌خان|عسکری امام خان]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]، فصل پنجم.</ref> | |||
==رابطۀ افزایش پذیری | ==رابطۀ [[علم تام]] [[امامان]] و افزایش پذیری [[علم]] ایشان== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[علم تام یا کامل یا مطلق معصوم چیست؟ (پرسش)|علم تام معصوم چیست؟]]'''{{پایان}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[علم تام یا کامل یا مطلق معصوم چیست؟ (پرسش)|علم تام معصوم چیست؟]]'''{{پایان}} | ||
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=# | |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F۸FBF۹| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | ||
مطابق | مطابق [[روایات]]، [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} همه چیز و همه [[شرایع]] و [[احکام]] را می‌دانست و همه را به [[امام علی|امیرالمؤمنین]]{{ع}} آموخت، او همه را به [[امام حسن]]{{ع}} و همچنین هر امامی به [[امام]] بعدی آموخته است، پس اگر ایشان همه چیز را می‌دانستند چه چیز می‌ماند که در هر شب و هر [[روز]] و هر [[ساعت]] برای آنها پدیدار شود؟ | ||
==رابطۀ افزایش پذیری | در این زمینه چندین نکته گفته شده است مانند: [[خدا]] به [[ائمه]]، تفصیلات علومی را [[افاضه]] می‌کند که آن را به طور [[اجمال]] و کلی از امام قبلی آموخته‌اند و یا اینکه گفته شده این افاضات جدید براساس [[بداء]] است و معلومات گذشته آنها بر اثر بداء [[تجدید]] می‌شود و [[تغییر]] می‌کند و.... به عبارتی دیگر افزوده شدن بر علم امامان{{عم}}، به معنای [[آگاهی]] ایشان از تقدیرات و [[خلق]] جدید [[خداوند]]، محو و [[اثبات]] در کتاب و نیز اطلاع از بدائیات است و چون [[خدای تعالی]] هر روز، در [[کار]] جدیدی است، امور فوق در هر زمانی ممکن است رخ دهد و [[علم]] آن در هر [[زمان]] به [[امام]] همان [[عصر]] می‌رسد<ref>ر.ک: [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]؛ [[داوود داداش‌زاده|داداش زاده، داوود]]، [[علم امام در کتاب کافی و شروح آن (پایان‌نامه)|علم امام در کتاب کافی و شروح آن]]، ص۶۲ ـ ۶۵؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]؛ [[محمد حسن وکیلی|وکیلی، محمد حسن]]، علم غیب امام(تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح).</ref>. | ||
==رابطۀ افزایش پذیری [[علم امام]] با شأنی بودن آن== | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[علم شأنی یا استعدادی یا ارادی و اختیاری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|علم شأنی به چه معناست؟]]'''{{پایان}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[علم شأنی یا استعدادی یا ارادی و اختیاری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|علم شأنی به چه معناست؟]]'''{{پایان}} | ||
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=# | |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F۸FBF۹| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | ||
افزایش پذیر دانستن علم امام با اعتقاد به شأنی بودن آن تلازم | افزایش پذیر دانستن علم امام با [[اعتقاد]] به شأنی بودن آن تلازم دارد؛ زیرا معنای افزایش‌پذیری این است که امام، برخی از [[علوم]] را به طور کامل نداشته و در زمان‌های مختلف بر علوم او افزوده می‌شود. این معنا در شأنی بودن علم امام نیز لحاظ شده است؛ یعنی امام، بالفعل برخی از علوم را ندارد؛ اما [[توان]] آن را دارد که در مواقع خاص آن را دریافت کند. بنابراین کسی که علم امام را افزایش‌پذیر می‌داند، به شأنی بودن و عدم فعلیت بخشی از علم امام نیز اعتراف کرده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه.</ref>. | ||
==نتیجه گیری== | |||
در مجموع آنچه از برخی [[روایات]] در باب افزایش [[علوم امامان]]{{عم}} بر می‌آید، باید گفت: | |||
#علوم [[امامان]]{{عم}} و حتی خود [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}}، ذاتی و مطلق نیست؛ بلکه به [[اذن الهی]] و از خزاین [[غیب]] به آنها [[افاضه]] می‌گردد و [[علم ذاتی]] مطلق، اختصاص به [[خداوند]] دارد. | |||
#افزایش علوم [[انسان کامل]]، نه تنها [[دلیل]] بر [[نقص]] و [[کاستی]] او نیست، بلکه نشانۀ [[تکامل]] روزافزون او است؛ زیرا بر اساس مبانی [[عرفانی]]، [[انسان]] تنها موجودی است که به اصطلاح توقف ندارد و ظرفیت وجودی او به گونه‌ای است که تا بتواند، [[رشد]] و [[تکامل]] و [[علم]] او افزایش می‌یابد و [[انسان کامل]] در این معنا سزاوارتر از همه است. از این رو، پیوسته علم و [[کمالات]] او روزافزون است. | |||
#از آنجا که علم و [[معرفت]] [[الهی]] و [[حقایق]] [[توحیدی]] پایان‌ناپذیر و بی‌نهایت است، انسان کامل هر اندازه کامل باشد، باز هم نسبت به وجود و [[کمالات وجودی]] بی‌نهایت [[خداوند]]، کامل نیست. از این رو، می‌تواند پیوسته در حال تکامل و [[درک]] بیشتر از [[حقایق الهی]] باشد. | |||
#نتیجه آنکه با توجه به پاسخ‌های داده شده تناقضی میان [[علم غیب]] تام [[امام]] و افزایش‌پذیری آن وجود ندارد؛ چراکه متعلق آنها با هم تفاوت دارد. | |||
[[افزایش علم]] [[ائمه]] نه تنها [[کاستی]] محسوب نمی‌شود، بلکه [[دلیل]] بر گستردگی کمالات وجودی آنان است. | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||