پرش به محتوا

عثمان بن حنیف در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - ':«' به ': «'
جز (جایگزینی متن - ':«' به ': «')
 
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = عثمان بن حنیف
| عنوان مدخل  = عثمان بن حنیف
| مداخل مرتبط = [[عثمان بن حنیف در تاریخ اسلامی]] - [[عثمان بن حنیف در نهج البلاغه]]
| پرسش مرتبط  =
}}


{{امامت}}
== مقدمه ==
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[عثمان بن حنیف]]''' است. "'''[[عثمان بن حنیف]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
عُثْمَان بن حُنَیف انصاری مردی از [[قبیله اوس]]، [[کنیه]] او [[ابوعمره]] یا [[ابوعبدالله]] و از [[صحابیان]] [[پیامبر خدا]] و از [[انصار]] است. او در [[جنگ احد]] و جنگ‌های پس از آن در [[دوران پیامبر اکرم]] {{صل}} حضور داشت. وی در زمره کسانی است که پس از [[رحلت پیامبر اکرم]] {{صل}} از [[ولایت امام علی]] {{ع}} [[حمایت]] کردند و جزء [[دوازده]] نفری است که به [[خلافت ابوبکر]] [[اعتراض]] داشتند. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}}، [[عثمان بن حنیف]] از کسانی است که پس از [[رسول اکرم]] {{صل}} بر [[سیره]] و [[سنت]] او پایدار ماندند و تبدیل و خللی در [[ایمان]] آنها به‌وجود نیامد. عثمان بن حنیف و برادرش [[سهل بن حنیف]] که از جانب امام {{ع}} بر [[مدینه]] [[حکومت]] داشت و هر دو از [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} و تا آخر عمر [[شیعه]] و [[دوستدار]] [[امیرمؤمنان]] بودند و از این‌رو [[علمای رجال]] در [[نیکی]] و [[وثاقت]] این دو [[برادر]] [[اختلاف]] و تردید نداشتند در نقل [[اخبار]]، آنها را مورد [[وثوق]] و [[اطمینان]] می‌دانند.
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[عثمان بن حنیف در تاریخ اسلامی]] - [[عثمان بن حنیف در نهج البلاغه]]</div>


==مقدمه==
عثمان بن حنیف در دوران [[خلیفه دوم]]، [[مسئول]] جمع‌آوری [[مالیات]] [[عراق]]، مَساحی<ref>تعیین مساحت اراضی</ref> [[زمین]] و [[تعیین]] [[خراج]] و [[جزیه]] آن دیار بود<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۵۰- ۵۵۱؛ [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[صحابه از دیدگاه نهج البلاغه (کتاب)|صحابه از دیدگاه نهج البلاغه]]، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref>.
[[عثمان بن حنیف]] از [[اصحاب پیامبر]] است او در [[جنگ احد]] و تمام جنگ‌های بعد از آن شرکت داشته است. او در [[زمان]] [[عمر بن خطاب]] [[مسئول]] رسیدگی به زمین‌های [[عراق]] و گرفتن خراج‌های آن [[سرزمین]] بود. پس از [[قتل عثمان]]، [[علی]]{{ع}} او را [[فرماندار بصره]] قرار داد بعد از آنکه [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[عایشه]] به [[بصره]] رفته، او را از بصره بیرون کردند، [[امام]] پس از [[پیروزی در جنگ]] [[جمل]]، [[عبدالله ابن عباس]] را به بصره [[والی]] فرستاد و عثمان بن حنیف همراه امام به [[کوفه]] آمد و ساکن کوفه شد<ref>اسد الغابه، ج۳، ص۳۷۱.</ref>. عثمان بن حنیف و برادرش [[سهل بن حنیف]] که از جانب امام{{ع}} بر [[مدینه]] [[حکومت]] داشت و هر دو از [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} و تا آخر عمر [[شیعه]] و [[دوستدار]] [[امیرمؤمنان]] بودند و از این‌رو [[علمای رجال]] در [[نیکی]] و [[وثاقت]] این دو [[برادر]] [[اختلاف]] و تردید نداشتند در نقل [[اخبار]]، آنها را مورد [[وثوق]] و [[اطمینان]] می‌دانند.


هنگامی که عثمان بن حنیف [[حاکم بصره]] بود، به امام گزارش داده شد که گروهی از [[اهل]] بصره وی را به میهمانی [[دعوت]] کرده و او پذیرفته و در آن میهمانی شرکت کرده است، امام با [[نوشتن]] نامه‌ای او را به جهت رفتن به آن میهمانی [[نکوهش]] نموده است: در قسمتی از آن نامه آمده است: «ای پسر حنیف! به من گزارش داده شده که یکی از [[جوانان]] اهل بصره ترا به میهمانی [[عروسی]] خوانده است و تو هم به سرعت به سوی آن طعام شتافته‌ای، در حالی که طعام‌های رنگارنگ و ظرف‌های بزرگ [[غذا]] یکی بعد از دیگری پیش تو قرار داده می‌شد. من [[گمان]] نمی‌کردم تو [[دعوت]] جمعیتی را قبول کنی که نیازمندانشان ممنوع و ثروتمندانشان دعوت شوند. به آنچه می‌خوری بنگر (آیا [[حلال]] است یا [[حرام]]؟) آنگاه آنچه حلال بودنش برای تو مشتبه بود از دهان بینداز و آنچه را [[یقین]] به [[پاکیزگی]] و حلیتش داری تناول کن).
== عثمان و [[جنگ جمل]] ==
<ref>{{عربی| يَا اِبْنَ حُنَيْفٍ فَقَدْ بَلَغَنِي أَنَّ رَجُلاً مِنْ فِتْيَةِ أَهْلِ اَلْبَصْرَةِ دَعَاكَ إِلَى مَأْدُبَةٍ فَأَسْرَعْتَ إِلَيْهَا تُسْتَطَابُ لَكَ اَلْأَلْوَانُ وَ تُنْقَلُ إِلَيْكَ اَلْجِفَانُ وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّكَ تُجِيبُ إِلَى طَعَامِ قَوْمٍ عَائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ وَ غَنِيُّهُمْ مَدْعُوٌّ فَانْظُرْ إِلَى مَا تَقْضَمُهُ مِنْ هَذَا اَلْمَقْضَمِ فَمَا اِشْتَبَهَ عَلَيْكَ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ وَ مَا أَيْقَنْتَ بِطِيبِ وُجُوهِهِ فَنَلْ مِنْهُ }}</ref>
[[امام]] {{ع}} در [[زمان]] [[خلافت ظاهری]]، عثمان بن حنیف را به [[فرمانداری بصره]] برگزید. نقش [[عثمان]] در [[فتنه]] [[جمل]] نقشی برجسته است. امام {{ع}} زمانی که از فتنه [[ناکثین]] اطلاع یافت در نامه‌ای به عثمان، ضمن [[تبیین]] موضع ناکثین، او را به برخورد با آنها [[فرمان]] داد. در [[نامه]] امام آمده است: "هنگامی که با آنها مواجه شدی آنها را بر پای‌بندی به [[پیمان]] خویش فراخوان. اگر پذیرفتند با آنها به [[نیکی]] [[رفتار]] کن، وگرنه با آنها به [[جنگ]] بپرداز".


سپس [[امام]] شیوه و روش خود را بیان می‌کند و از او می‌خواهد در [[زهد]] و [[تقوا]] و [[خویشتن داری]] به وی [[اقتدا]] نماید و سرانجام [[نامه]] را با این جمله پایان می‌دهد:« بنابراین ای پسر [[حنیف]] از [[خدا]] بترس! و به همان قرص‌های نان اکتفا کن تا خلاصی تو از [[آتش جهنم]] امکان‌پذیر گردد»<ref>{{متن حدیث|فَاتَّقِ اَللَّهَ يَا اِبْنَ حُنَيْفٍ وَ لْتَكْفِكَ أَقْرَاصُكَ لِيَكُونَ مِنَ اَلنَّارِ خَلاَصُكَ}}</ref>.<ref> [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[صحابه از دیدگاه نهج البلاغه (کتاب)|صحابه از دیدگاه نهج البلاغه]]، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref>
او پس از اطلاع از فتنه ناکثین میان [[مردم]] حاضر شد و مواضع خویش را تبیین و آنها را بر [[حمایت از امام]] [[حق]] تحریک کرد و از مواضع آنها [[آگاه]] شد. هم‌چنین نمایندگانی ([[ابوالاسود دوئلی]] و [[عمران بن حصین خزاعی]]) را برای [[گفت‌وگو]] با ناکثین به‌سوی آنها گسیل داشت. اما پس از چندی گفت‌وگوها به نتیجه‌ای نرسید و درگیری شدیدی بین طرفین آغاز شد. عثمان بن حنیف و ناکثین، [[پیمان‌نامه]] صلحی [[امضا]] کردند و قرار بر آن شد تا رسیدن [[امام علی]] {{ع}} به بصره از جنگ و [[خون‌ریزی]] [[پرهیز]] کنند. اما ناکثین پیمان خود را شکستند و شبانه به [[دارالاماره]] [[حمله]] کردند و پس از دست‌گیری او را بستند و موهای صورت او را از ریشه درآوردند. آنها قصد [[جان]] [[عثمان بن حنیف]] کردند، لکن او به [[فرمانداری]] [[برادر]] خویش، [[سهل بن حنیف]] بر [[مدینه]]، [[متوسل]] شد و آنها را [[تهدید]] کرد چنانچه آسیبی به او برسانند، برادرش در مدینه [[خویشان]] آنها را مورد [[آزار]] قرار خواهد داد. بدین‌ترتیب از کشتن او چشم پوشیدند و رهایش کردند. لکن جنایت‌های [[ناکثین]] در [[بصره]] ادامه پیدا کرد. [[عثمان]] پس از [[رهایی]] از دست ناکثین در منطقه [[ذی‌قار]] به [[امام علی]] {{ع}} پیوست. [[امام]] با [[مشاهده]] وضعیت او متأثر شد و خطاب به او فرمود: "ای عثمان، من تو را به‌صورت پیرمردی دارای ریش فرستادم، اکنون با چهره [[جوان]] بازگشتی!"<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۵۰- ۵۵۱.</ref>.
 
== نامه امام به عثمان ==
عثمان در [[روزگار]] استانداری خود روزی به [[مجلسی]] خصوصی حاضر شد که مردانی ثروتمند برقرار کرده بودند. امام {{ع}} چون از این امر باخبر شد، نامه‌ای در [[نکوهش]] این عمل به وی نوشت و او را به شدت [[سرزنش]] کرد؛ در قسمتی از آن نامه آمده است: "ای پسر حنیف! به من گزارش داده شده که یکی از [[جوانان]] اهل بصره ترا به میهمانی [[عروسی]] خوانده است و تو هم به سرعت به سوی آن طعام شتافته‌ای، در حالی که طعام‌های رنگارنگ و ظرف‌های بزرگ [[غذا]] یکی بعد از دیگری پیش تو قرار داده می‌شد. من [[گمان]] نمی‌کردم تو [[دعوت]] جمعیتی را قبول کنی که نیازمندانشان ممنوع و ثروتمندانشان دعوت شوند. به آنچه می‌خوری بنگر (آیا [[حلال]] است یا [[حرام]]؟) آنگاه آنچه حلال بودنش برای تو مشتبه بود از دهان بینداز و آنچه را [[یقین]] به [[پاکیزگی]] و حلیتش داری تناول کن)"<ref>{{متن حدیث|أَمَّا بَعْدُ، يَا ابْنَ حُنَيْفٍ فَقَدْ بَلَغَنِي أَنَّ رَجُلًا مِنْ فِتْيَةِ أَهْلِ الْبَصْرَةِ دَعَاكَ إِلَى مَأْدُبَةٍ فَأَسْرَعْتَ إِلَيْهَا، تُسْتَطَابُ لَكَ الْأَلْوَانُ وَ تُنْقَلُ إِلَيْكَ الْجِفَانُ؛ وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّكَ تُجِيبُ إِلَى طَعَامِ قَوْمٍ عَائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ وَ غَنِيُّهُمْ مَدْعُوٌّ. فَانْظُرْ إِلَى مَا تَقْضَمُهُ مِنْ هَذَا الْمَقْضَمِ، فَمَا اشْتَبَهَ عَلَيْكَ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ، وَ مَا أَيْقَنْتَ بِطِيبِ [وَجْهِهِ] وُجُوهِهِ فَنَلْ مِنْهُ}}.</ref>. سپس [[امام]] شیوه و روش خود را بیان می‌کند و از او می‌خواهد در [[زهد]] و [[تقوا]] و [[خویشتن داری]] به وی [[اقتدا]] نماید و سرانجام [[نامه]] را با این جمله پایان می‌دهد: «بنابراین ای پسر [[حنیف]] از [[خدا]] بترس! و به همان قرص‌های نان اکتفا کن تا خلاصی تو از [[آتش جهنم]] امکان‌پذیر گردد»<ref>{{متن حدیث|فَاتَّقِ اَللَّهَ يَا اِبْنَ حُنَيْفٍ وَ لْتَكْفِكَ أَقْرَاصُكَ لِيَكُونَ مِنَ اَلنَّارِ خَلاَصُكَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۴۵.</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۵۰- ۵۵۱؛ [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[صحابه از دیدگاه نهج البلاغه (کتاب)|صحابه از دیدگاه نهج البلاغه]]، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref>
 
عثمان بن حنیف پس از [[جنگ جمل]]، همراه امام به [[کوفه]] رفت و به‌دلیل صدماتی که بر او وارد شده بود کمتر در فعالیت‌ها حضور داشت و در [[زمان]] [[معاویه]] درگذشت<ref>اسد الغابه، ج۳، ص۳۷۱.</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۵۰- ۵۵۱.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
*[[سهل بن حنیف]] (برادر)
{{مدخل وابسته}}
*[[عباد بن حنیف]] (برادر)
* [[سهل بن حنیف]] (برادر)
* [[عباد بن حنیف]] (برادر)
{{پایان مدخل وابسته}}


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
#[[پرونده:1379394.jpeg|22px]] [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[صحابه از دیدگاه نهج البلاغه (کتاب)|'''صحابه از دیدگاه نهج البلاغه''']]
# [[پرونده:1379394.jpeg|22px]] [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[صحابه از دیدگاه نهج البلاغه (کتاب)|'''صحابه از دیدگاه نهج البلاغه''']]
# [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:عثمان بن حنیف]]
[[رده:اصحاب پیامبر]]
[[رده:اصحاب امام علی]]
۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش