پرش به محتوا

مبارزه با خرافه: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۷٬۶۵۹ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۱ نوامبر ۲۰۲۱
خط ۱۶: خط ۱۶:
«[[رسول اعظم]]{{صل}} از نقاط [[ضعف]] [[مردم]] و جهالت‌های آنان استفاده نمی‌کرد، بلکه بر عکس، با آن نقاط ضعف [[مبارزه]] می‌کرد و مردم را به جهالتشان واقف می‌ساخت.
«[[رسول اعظم]]{{صل}} از نقاط [[ضعف]] [[مردم]] و جهالت‌های آنان استفاده نمی‌کرد، بلکه بر عکس، با آن نقاط ضعف [[مبارزه]] می‌کرد و مردم را به جهالتشان واقف می‌ساخت.
روزی که ابراهیم، پسر هیجده ماهه‌اش از [[دنیا]] رفت، از [[قضا]] آن [[روز]] [[خورشید]] گرفت. مردم گفتند علت اینکه [[کسوف]] شد، مصیبتی است که بر [[پیغمبر]] [[خدا]]{{صل}} وارد شد. او در مقابل این [[خیال]] جاهلانه مردم [[سکوت]] نکرد و از این نقطه ضعف استفاده نکرد، بلکه به [[منبر]] رفت و گفت: ایها [[الناس]]! ماه و خورشید دو [[آیت]] از [[آیات خدا]] هستند و برای مردن کسی نمی‌گیرند»<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۴۲.</ref>.<ref>[[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|سیره نبوی از نگاه استاد مطهری]] ص ۵۲.</ref>.
روزی که ابراهیم، پسر هیجده ماهه‌اش از [[دنیا]] رفت، از [[قضا]] آن [[روز]] [[خورشید]] گرفت. مردم گفتند علت اینکه [[کسوف]] شد، مصیبتی است که بر [[پیغمبر]] [[خدا]]{{صل}} وارد شد. او در مقابل این [[خیال]] جاهلانه مردم [[سکوت]] نکرد و از این نقطه ضعف استفاده نکرد، بلکه به [[منبر]] رفت و گفت: ایها [[الناس]]! ماه و خورشید دو [[آیت]] از [[آیات خدا]] هستند و برای مردن کسی نمی‌گیرند»<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۴۲.</ref>.<ref>[[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|سیره نبوی از نگاه استاد مطهری]] ص ۵۲.</ref>.
==سیره نبوی در مبارزه با خرافه==
[[رسول]] گرامی در [[زندگی]] پربرکت خود به [[پاک‌سازی]] [[اندیشه‌های خرافی]] پرداخت. البته [[مبارزه]] جدی و پیوسته آن [[حضرت]]، به [[عصر بعثت]] بازمی گردد. این [[پیکار]] در قالب‌های گوناگونی بود که آنها را برمی‌شماریم:
===[[رشد]] [[حیات]] [[فکری]] - [[عقلانی]] [[جامعه]]===
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} برای [[رشد اندیشه]] [[اعراب]] کوشید تا درست بیندیشند و [[حقیقت]] را از [[خرافه]] باز شناسند. [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] درباره [[رسالت پیامبر]] در این باره می‌فرماید: {{متن قرآن|وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ}}<ref>«و بار (تکلیف)‌های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref>.
«إِصْر» به معنای نگهداری و [[محبوس]] کردن است. همچنین به کار سنگینی که [[انسان]] را از فعالیت باز می‌دارد، «[[اصر]]» گفته می‌شود<ref>نک: لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۲۷۵۰، ماده «اصر».</ref>.
یکی از مصداق‌های «اصر» در [[دوره جاهلی]]، [[خرافات]] بود که پر و بال [[اندیشه]] اعراب را بسته بود. آنان به جایِ ریشه‌یابی علت‌ها و دست یافتن به راه‌حل‌ها، به اوهام و خرافات [[معتقد]] بودند.
[[رسول خدا]]{{صل}} این [[غل]] و زنجیرها را گشود و از [[ملت]] پیرو خرافه، مردمانی [[اندیشمند]] و [[متمدن]] پدید آورد. [[پیامبر]]، یکی از برنامه‌های [[تبلیغی]] [[اسلام]] را [[مبارزه با خرافه]] اعلام کرد. هنگامی که [[معاذ بن جبل]] را به [[یمن]] فرستاد، به او چنین سفارش کرد: {{متن حدیث|وَ أَمِتْ أَمْرَ الْجَاهِلِيَّةِ إِلَّا مَا سَنَّهُ الْإِسْلَامُ وَ أَظْهِرْ أَمْرَ الْإِسْلَامِ كُلَّهُ صَغِيرَهُ وَ كَبِيرَهُ}}<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۲۶؛ عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۴۱۲.</ref>.
آثار [[جاهلیت]] (و [[افکار]] و [[عقاید]] [[خرافی]]) را در میان [[مردم]] نابود کن و [[سنن]] اسلام را از [[خرد]] و کلان (که همان [[دعوت به تعقل]] است) زنده ساز. همچنین به مردم فرمود: {{متن حدیث|كُلُّ مَأْثُرَةٍ فِي الْجَاهِلِيَّةِ تَحْتَ قَدَمَيَّ}}<ref>سیره ابن هشام، ج۳، ص۴۱۲.</ref>. تمامی آثار ([[باطل]] و نادرست) دوره جاهلیت زیر قدم من قرار دارد (و بی‌اعتبار است).
قرآن کریم، از پیامبر با نام‌های برجسته‌ای چون رسول، [[داعی]]، [[شاهد]] و مزکّی یاد کرده است. «مزکّی» از ماده [[زکی]] و به معنای گام برداشتن آن [[حضرت]] در مسیر [[رشد]] و [[تربیت]] [[فکری]] [[جامعه]] است. [[اندیشمندان]]، [[خرافه‌زدایی]] را مهم‌ترین [[عامل رشد]] فکری می‌دانند. ازاین رو، [[ذهنی]] که گرفتار [[خرافه]] باشد، نمی‌تواند به رشد و باروری برسد. خرافه، بزرگ‌ترین مانع در مسیر [[اندیشیدن]] است. مهم‌ترین کاری که [[پیامبر اسلام]] برای [[رشد فکری]] جامعه انجام داد، برقراری درست پیوندها بود. ایشان هرگز اجازه نمی‌داد [[پندار]]، جایگزین [[حقیقت]] شود. بر این اساس، در برخورد با نمودهای عینی و مصداق‌های خرافه، رهنمودهای لازم را مطرح می‌کرد. در فصل پیشین، نمونه‌هایی از آن را بیان کردیم.<ref>[[فتحیه فتاحی‌زاده|فتاحی‌زاده، فتحیه]]، [[پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی (کتاب)|پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی]] ص ۵۳.</ref>
===برخورد عملی با خرافه===
[[مبارزه]] آن حضرت با [[خرافات]]، به ویژه با [[شرک]] و [[بت‌پرستی]]، منحصر به دوره رسالتش نبود، بلکه آن حضرت در [[کودکی]] و نوجوانی‌اش هم با [[خرافه‌ها]] مبارزه می‌کرد. [[ابن عباس]] از [[حلیمه سعدیه]] نقل می‌کند که می‌گفت: وقتی محمد{{صل}} به سه سالگی رسید، روزی گفت: [[مادر]] چه شده است که برادرانم ([[برادران]] رضاعی) را در [[روز]] نمی‌بینم؟ جواب دادم: آنها گوسفندان را به صحرا می‌برند. گفت: پس چرا من نتوانم همراه آنها بروم؟ گفتم: [[دوست]] داری همراه آنها بروی؟ پاسخ داد: آری. فردای آن روز روغن بر موی وی مالیدم و سرمه به چشمانش زدم و به گردنش یک [[مهره]] [[یمانی]] که در نخ کشیده بودم، آویزان کردم (که به [[زعم]] خودم، او را از [[شر]] [[جن]] نگه دارد). محمد{{صل}} مهره را از گردن باز کرد و گفت: {{متن حدیث|مَهْلًا يَا أُمَّاهْ فَإِنَّ مَعِي مَنْ يَحْفَظُنِي}}؛ دست نگه دار مادرم! همراه من کسی است که در همه حال مرا [[حفظ]] می‌کند<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۳۹۲.</ref>.
[[پیامبر]] با هرگونه [[باور]] [[خرافی]] که در [[جاهلیت]] رواج داشت، مخالف بود و آن را با [[توحید]] ناسازگار می‌دانست. وقتی [[رسول خدا]]{{صل}} با خرافه‌ای رو به رو می‌شد، از کنار آن نمی‌گذشت، بلکه برای نابودی خرافه می‌کوشید. برای نمونه، زمانی که فرزندش ابراهیم از [[دنیا]] رفت، [[خسوف]] شد. [[مردم]] علت گرفتگی [[خورشید]] را [[مرگ]] ابراهیم دانستند. این [[تفکر]] ظاهراً به سود [[پیامبر]] بود و به گفته برخی [[اندیشمندان]] جا داشت پیامبر آن را [[تأیید]] و از آن بهره‌برداری کند<ref>نک: مرتضی مطهری، سیری در سیره نبوی، ص۱۳۶- ۱۳۹.</ref>، ولی [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به [[رشد]] [[انسان‌ها]] می‌اندیشید و هدفش مطرح کردن [[حقایق]] بود. او می‌دانست که [[باور]] بی‌اساس و به دور از [[حقیقت]]، [[اصل دین]] را زیر سؤال می‌برد و بعدها که [[بشر]] به علت حادثه‌های [[گیتی]]، از جمله [[خسوف]] پی ببرد، اعتبار [[دین]] و [[رسالت]] [[نبوی]] آسیب می‌بیند. بر این اساس، این [[اندیشه]] را [[خرافی]] دانست و فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَ إِنَّهُمَا لَا يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَ لَا لِحَيَاتِهِ فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذلِكَ فَادْعُوا اللَّهَ وَ كَبِّروُا وَ صَلُّوا حَتّى يَكْشِفَ مَا بِكُمْ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، ج۳، ص۴۶۳.</ref>.
[[خورشید و ماه]]، دو نشانه از نشانه‌های پروردگارند و [[خسوف و کسوف]] این دو به [[مرگ]] و [[حیات]] کسی [[ارتباط]] ندارد. هرگاه این دو حادثه رخ داد، [[خدا]] را یاد کنید. کبریایی او را بر زبان آورید و [[نماز]] گزارید تا این حادثه جوّی برطرف شود.<ref>[[فتحیه فتاحی‌زاده|فتاحی‌زاده، فتحیه]]، [[پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی (کتاب)|پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی]] ص ۵۵.</ref>
===[[دعوت]] به [[خردورزی]]===
[[فرهنگ]] [[اسلام]]، [[دین داری]] بدون [[آگاهی]] و [[شناخت]] را بی‌ارزش می‌داند و باور مبتنی بر برهان‌های محکم و [[استوار]] را به رسمیت می‌شناسد. بر این اساس، [[قرآن کریم]]، انسان‌های [[نادانی]] را که درباره [[امور اعتقادی]] نمی‌اندیشند، به جانورانی کر و [[کور]] [[تشبیه]] می‌کند<ref>نک: {{متن قرآن|إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ}} «بدترین جنبندگان نزد خداوند ناشنوایانی گنگند که خرد نمی‌ورزند» سوره انفال، آیه ۲۲.</ref> و در آیه‌های بسیاری، [[مردم]] به [[اندیشیدن]] و [[تعقل]] دعوت شده‌اند<ref>نک: {{متن قرآن|اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}} «بدانید که خداوند زمین را پس از سترون شدن آن بارور می‌کند؛ به راستی که ما آیات را برایتان روشن بیان داشتیم باشد که خرد ورزید» سوره حدید، آیه ۱۷؛ {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ}} «از تو درباره شراب و قمار می‌پرسند، بگو در این دو، گناهی بزرگ و سودهایی برای مردم (نهفته) است. امّا گناه آنها از سود آنها بزرگ‌تر است و از تو می‌پرسند چه چیزی را ببخشند؟ بگو افزون بر نیاز (سالانه) را؛ این‌گونه خداوند برای شما آیات (خود) را روشن می‌گوید باشد که شما بیندیشید» سوره بقره، آیه ۲۱۹.</ref>.
[[پیامبر گرامی اسلام]] نیز بر اهمیت کاربرد [[اندیشه]] در [[زندگی]] [[آدمی]] تأکید کرده است و می‌فرماید: {{متن حدیث|لَا عِبَادَةَ كَالتَّفَكُّرِ}}؛ «هیچ عبادتی [[برتر]] از اندیشه کردن نیست»<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص۳۲۲ - ۴۳۶.</ref>. در جایی دیگر نیز می‌فرماید: {{متن حدیث|تَفَكُّرُ سَاعَةٍ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ سِتِّينَ سَنَةً}}؛ «یک [[ساعت]] [[اندیشیدن]] بر شصت سال [[عبادت]] [[برتری]] دارد»<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص۳۲۲ - ۴۳۶.</ref>. ایشان [[عقل]] را [[بهترین آفریده خدا]] می‌داند و می‌فرماید: {{متن حدیث|مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَيْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ}}؛ «[[خداوند]] چیزی را بهتر از عقل، میان [[بندگان]] خویش قسمت نکرده است»<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، ج۱، ص۱۷ - ۱۹، کتاب العقل و الجهل.</ref>. یا در جایی می‌فرماید: {{متن حدیث|أَكْثِرُوا التَّفَكُّرِ}}؛ «زیاد بیندیشید»<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص۳۲۲ - ۴۳۶.</ref>. همچنین می‌فرماید: {{متن حدیث|لَا دِينَ لِمَنْ لَا عَقْلَ لَهُ}}؛ «کسی که [[خردمند]] نیست، [[دین]] ندارد»<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۶۰.</ref>.
این [[روایت‌ها]]، دلیل روشنی بر [[مبارزه]] آن [[حضرت]] با [[خرافات]] است. [[پیامبر]] از [[انسان‌ها]] می‌خواهد تا در پرتو عقل و [[فکر]]، از آسیب اوهام و خرافات در [[امان]] بمانند.<ref>[[فتحیه فتاحی‌زاده|فتاحی‌زاده، فتحیه]]، [[پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی (کتاب)|پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی]] ص ۵۶.</ref>
===اعلام [[برادری]] و [[برابری]] انسان‌ها===
[[اسلام]]، [[باور]] واهی برتری قومی و قبیله‌ای را [[باطل]] دانسته و اندیشه برابری انسان‌ها را مطرح کرده است و تنها معیار برتری را [[پرهیزکاری]] می‌داند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>.
وجود استعاره‌های جذاب در سخنان [[ارزشمند]] [[رسول گرامی اسلام]] نشانه این است که [[فرهنگ]] [[اسلام]]، [[اندیشه‌های خرافی]]، [[برتری نژادی]] و قومی را مردود می‌شمارد و [[مبارزه]] با آنها را جزو [[وظایف]] مهم می‌داند. [[پیامبر اعظم]]{{صل}} بارها درباره [[برابری]] و [[برادری]] [[انسان‌ها]] سخن گفته است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
#{{متن حدیث|النَّاسُ كُلُّهُمْ سَوَاءٌ كَأَسْنَانِ الْمُشْطِ}} «همه [[مردم]] همانند دانه‌های یک شانه برابر و یکسانند»<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص۴۱۸، ح۱۹۷۲.</ref>.
#{{متن حدیث|مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ كَمَثَلِ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكى بَعْضُهُمْ تَدَاعَى سائِرُهُمْ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمَّى}}<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص۵۶۱، ح۲۷۱۲.</ref>. «مثل انسان‌های [[مؤمن]] [[خداشناس]] در [[دوستی]] و [[مهربانی]]، چونان اعضای یک تن است که وقتی یکی از ایشان رنجور می‌شود، دیگران را بیدارخوابی و تب فرا می‌گیرد».
#{{متن حدیث|يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُّكُمْ لِآدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرَابٍ... لَا فَضْلَ لِعَرَبِيٍّ عَلَى عَجَمِيٍّ إِلَّا بِالتَّقْوَى}}<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۳۴.</ref> «ای مردم! همگی شما [[فرزندان آدم]] هستید و [[آدم]]، خود از [[خاک]] [[آفریده]] شده است... [[عرب]] بر غیرعرب جز به [[پرهیزکاری]] و [[فرمانبری]] [[خداوند]] [[برتری]] ندارد».
#{{متن حدیث|كُونُوا عِبَادَ اللَّهِ إِخْوَانًا كَمَا أَمَرَكُمُ اللَّهُ}} «ای [[بندگان خدا]]! همچنان که پروردگارتان [[فرمان]] داده است، با هم [[برادر]] باشید»<ref>نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص۴۱۸، ح۱۹۷۶.</ref>.<ref>[[فتحیه فتاحی‌زاده|فتاحی‌زاده، فتحیه]]، [[پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی (کتاب)|پیامبر اعظم و خرافه‌زدایی]] ص ۵۷.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۷۳٬۰۹۴

ویرایش