احترام در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

احترام در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۰:۲۸

۲۰٬۸۱۳ بایت حذف‌شده ، ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۱

←‏احترام در دانشنامه معاصر قرآن کریم

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۹۲۳

ویرایش

@@ خط ۱۰۲: / خط ۱۰۲: @@
 '''نتیجه:''' این [[آیات]] نشان می‌دهد که [[پیامبر]] دارای احترامی ویژه و قداستی والا است و [[رستگاری]] [[مسلمانان]] ثمره توجه محترمانه به ایشان است، و لذا هنگام سخن گفتن با [[پیامبر]] باید [[ادب]] و [[حرمت]] او را حفظ کرد و در محضر او باید تشریفات حضور را مراعات کرد و حفظ [[حرمت]] و [[قداست]] [[پیامبر]] از [[وظائف]] آحاد [[مؤمنان]] است<ref>در کتاب شخصیة الرسول الا عظم قرآنیاً تالیف [[شیخ]] جلال [[حنفی]] [[بغدادی]] مطرح گردیده است که أذان و قرارگرفتن نام [[پیامبر]] هر روز و صبح و [[شام]] در کنار نام [[الله]] [[دلیل]] بر [[قداست]] و [[احترام]] ویژه [[محمد]] است</ref> البته این آموزه‌ها جنبه [[تربیتی]] و [[اخلاقی]] در حیات [[اجتماعی]] [[مسلمانان]] دارد<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۵۹.</ref>.
-==احترام در دانشنامه معاصر قرآن کریم==
-واژه "[[حرام]]" هم که به معنی [[ممنوع]] است از همین ریشه است. "[[حَرَم]]" نیز به معنای مکانی که [[احترام]] نگهداشته می‌شود و "[[حریم]]" نیز به معنای پیرامون و اطراف چیزی است که جز [[مالک]] آن نباید در آن [[تصرف]] کند. [[احترام]] و [[تعظیم]] تقریبا مترادف و همپایه یکدیگرند، احترام به چیزی و یا کسی به نوعی تعظیم او هم به حساب می‌آید. کلمات محترم، [[تکریم]]، [[احسان]]، توقیر، [[سلام]]، [[تحیت]] [[صلوات]]، [[خفض]] جناح، [[احیاء]]، [[اکرام]]، [[وقار]]، [[سجود]]، عزّروه به نوعی در [[ارتباط]] مفهومی با این دو واژه‌اند.
-واژه‌های [[ضد]] آنها نیز کلمات: [[لعن]]، [[سبّ]]، خَسَأ، [[خزی]]، [[اهانت]]، [[ایذاء]]، [[اذیت]] هستند که به مناسبت‌هایی در [[قرآن]] به کار رفته‌اند. احترام، تعظیم و تکریم از کلمات کلیدی و کانونی قرآن می‌باشند واژه‌هایی چون: تحیت، سلام، احسان، حفض جناح، صلوات و سجود در یک حوزه معنایی قرار دارند و کلمات ضد آن همچون، ایذاء، اذیت، اهانت، خزی، لعن و سبّ همه دارای [[روابط]] به هم تنید و شبکه‌ای را به وجود آورده‌اند.
-منشأ احترام و تعظیم [[انسان]] در واقع به برخورداری او از [[کرامت الهی]] است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا}}<ref>"و به راستی ما فرزندان آدم را ارجمند داشته‌ایم و آنان را در خشکی و دریا (بر مرکب) سوار کرده‌ایم و به آنان از چیزهای پاکیزه روزی داده‌ایم و آنان را بر بسیاری از آنچه آفریده‌ایم، نیک برتری بخشیده‌ایم" سوره اسراء، آیه ۷۰.</ref>. تکریم و گرامی‌ داشت انسان جهات گوناگونی دارد، ظاهر کالبد و هیکل و شکل هندسی وجود [[آدمیان]] که به عنوان {{متن قرآن|أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ}} در قرآن از او یاد شده است یکی از این جهات است: {{متن قرآن|لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ}}<ref>"که ما انسان را در نیکوترین ساختار آفریده‌ایم،" سوره تین، آیه ۴.</ref>. و تعبیر دیگر قرآن بیانگر [[عظمت]] این نوع از [[آفریدگان]] است که {{متن قرآن|فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ}}<ref>"پس بزرگوار است خداوند که نیکوترین آفریدگاران است" سوره مؤمنون، آیه ۱۴.</ref> این جمله پس از بیان مراحل تکاملی [[خلقت]] چنین [[انسانی]] آمده است که نوعی تبریک‌گویی [[خدا]] به خود است، انسانی که مسجود [[فرشتگان]] واقع می‌شود {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ}}<ref> "و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم، گفتند: آیا کسی را در آن می‌گماری که در آن تباهی می‌کند و خون‌ها می‌ریزد در حالی که ما تو را با سپاس، به پاکی می‌ستاییم و تو را پاک می‌شمریم؛ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید" سوره بقره، آیه ۳۰.</ref> و [[پیمان]] [[فطری]] [[یکتاپرستی]] وخداجویی از او ستانده می‌شود {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ}}<ref> "و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، زاده‌های آنها را برآورد و از آنان بر خودشان گواهی گرفت که آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی می‌دهیم؛ مبادا که در رستخیز بگویید ما از این ناآگاه بودیم" سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref> و همه [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] مسخر برای او [[آفریده]] می‌شوند {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ}}<ref> "آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را در آسمان‌ها و در زمین است برای شما رام کرد و نعمت‌های آشکار و پنهان خود را بر شما تمام کرد؟ و برخی از مردم بی‌هیچ دانش و رهنمود و کتاب روشنی درباره خدا چالش می‌ورزند" سوره لقمان، آیه ۲۰.</ref>؛ انسانی که [[مال]] و [[جان]] و آبروی او بسیار محترم شناخته می‌شود {{متن قرآن|قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref> "بگو: بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزی را شریک او نگیرید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی می‌رسانیم؛ و زشتکاری‌های آشکار و پنهان نزدیک نشوید و آن کس را که خداوند (کشتن او را) حرام کرده است جز به حق مکشید؛ این است آنچه شما را به آن سفارش کرده است باشد که خرد ورزید" سوره انعام، آیه ۱۵۱</ref>؛ {{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>"و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید" سوره بقره، آیه ۱۸۸</ref>؛ {{متن قرآن|لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا}}<ref>"خداوند بانگ برداشتن به بدگویی را دوست نمی‌دارد مگر (از) کسی که بر او ستم رفته است و خداوند شنوایی داناست" سوره نساء، آیه ۱۴۸</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>"به راستی آنان که به زنان پاکدامن بی‌خبر مؤمن، تهمت (زنا) می‌زنند، در این جهان و در جهان واپسین لعنت شده‌اند و آنان را عذابی سترگ خواهد بود" سوره نور، آیه ۲۳.</ref>؛ در میان بنی نوع [[آدمیان]]، انسان‌های با [[ایمان]]، [[پرهیزکار]]، عالم و [[آگاه]]، [[نمازگزار]]، پرستنده [[خدا]]، مخلِص، [[مخلص]] و [[مقرّب]] [[الهی]]، برخوردار از [[احترام]] ویژه و [[بشارت]] داده شده به نعمت‌های [[اخروی]] هستند. در [[قرآن]] به رعایت [[احترام]] دیگران تصریح شده تا جایی که در مقابل احترام دیگری باید عکس‌العمل مناسب نشان داده شود: {{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا}}<ref>"و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است" سوره نساء، آیه ۸۶.</ref>.
-بنابراین، [[تحیت]] و [[سلام]] به یکدیگر نسبت به [[پیامبر اسلام]]{{صل}} نشانه احترام و [[تعظیم]] به شمار می‌آید و نقطه مقابل آن یعنی [[بی‌اعتنایی]] به بزرگ‌تر از خود به‌ویژه [[پیشی گرفتن]] در سخن و [[رفتار]] و [[کردار]] بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و بلند کردن صدا در مقابل آن [[حضرت]] و به طور کلی با داد و فریاد یکدیگر را صدا زدن، بی‌احترامی و بی‌ادبی تلقی می‌شود و [[قرآن]] هم آن را [[نهی]] کرده است: {{متن قرآن|لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ}}<ref>"ای مؤمنان! از خداوند و پیامبرش پیش نیفتید" سوره حجرات، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ}}<ref>"ای مؤمنان! صدایتان را از صدای پیامبر فراتر نبرید و در گفتار با او بلند سخن مگویید چنان که با یکدیگر بلند سخن می‌گویید" سوره حجرات، آیه ۲.</ref>.
-شکل احترام‌گذاری نیز به تناسب [[فرهنگ زمانه]] در گفتار و رفتار متفاوت و گوناگون است. [[احترام]] در گفتار به صورت "سلام علیکم" در [[اسلام]] سفارش فراوان شده است و در رفتار نیز به گونه برخاستن، روبوسی کردن، [[دست]] بر سینه گذاشتن و دیگر اشاره‌ها کم و بیش در میان [[مردم]] معمول است.
-احترام عمومی [[مسلمان‌ها]] بعد از [[درگذشت پیامبر]] اعظم{{صل}} به صورت فرستادن [[صلوات]]: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِ‏ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِ‏ مُحَمَّدٍ}} با توجه به اشاره [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>"خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید" سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>.
-دایره [[احترام]] و [[تعظیم]] [[انسانی]] در [[اسلام]] به صورت مصادیق و موارد امری گسترده است که در رأس آن احترام به [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[اهل بیت]] طاهرین او، سپس [[پدر]] و [[مادر]] است و درباره احترام و [[بزرگداشت]] [[والدین]] در هفت مورد در [[قرآن]] سفارش اکید شده است به گونه‌ای که پس از [[دعوت به توحید]] و [[پرهیز]] از [[شرک]] احترام و [[احسان به پدر و مادر]] مطرح شده است: {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}<ref>"خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نکویی ورزید" سوره نساء، آیه ۳۶.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و با پدر و مادر و خویشاوند و یتیمان و بیچارگان نیکی کنید و با مردم سخن خوب بگویید و نماز را بر پا دارید و زکات بدهید؛ سپس جز اندکی از شما، پشت کردید در حالی که (از حق) رویگردان بودید» سوره بقره، آیه ۸۳.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا}}<ref>«و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف  مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!» سوره اسراء، آیه ۲۳.</ref>؛ {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ}}<ref>«و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> و کم‌ترین [[بی‌اعتنایی]] و بی‌احترامی به آنها شدیداً [[نهی]] شده است: {{متن قرآن|فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا}}<ref>"به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!" سوره اسراء، آیه ۲۳.</ref>، {{متن قرآن|أُفٍّ}} به معنای کمترین اظهار [[ناخشنودی]] و {{متن قرآن|تَنْهَرْ}}به معنای تند شدن و فریان زدن است؛ {{متن قرآن|وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا}}<ref>"و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند" سوره اسراء، آیه ۲۴.</ref>. این سفارش‌های قرآن درباره پدر و مادر در [[جوامع]] امروزین که در بسیاری موارد [[پدران]] و [[مادران]] را در [[دوران پیری]] به خانه‌های سالمندان می‌برند و آنان را از [[جهت]] [[روانی]] و [[اجتماعی]] دستخوش [[ناامیدی]] می‌سازند، درسی بزرگ از تحقّق مهر و [[مودّت]] و توجه به نیازهای [[روحی]] پدران و مادران در [[جامعه]] ماشینی است که باید مورد توجه دست اندرکاران امور [[تربیتی]] و روانی قرار گیرد.
-از دیگر مظاهر احترام در [[قرآن کریم]]، [[احترام]] و [[بزرگداشت]] افراد با [[ایمان]] و [[پرهیزکار]] و خصوصاً [[دانشمندان]] و دیگر [[طبقات جامعه]] از قبیل [[کودکان]]، [[یتیمان]] و [[مسکینان]] است. [[احترام]] و [[حفظ]] [[شعائر]] [[دینی]] به عنوان امور [[مقدس]] نیز در سرلوحه انواع احترام‌ها و تکریم‌ها است که از جمله آنها، [[تعظیم]] و بزرگداشت [[قرآن کریم]]، [[خانه کعبه]] و [[پایبندی]] به [[اعمال]] [[حج]] و [[عمره]] [[مساجد]]، [[اماکن مقدسه]]، احترام [[ماه‌های حرام]] ([[ذی القعده]]، ذی الحجه، [[محرم]] و [[رجب]]) و حفظ [[شئون]] آنهاست.
-واضح است که حفظ شعائر دینی و [[حرمت]] امکان مقدسه مثل مساجد و [[زیارتگاه‌ها]] به نوعی به تعظیم و [[تکریم]] [[خدای یکتا]] و توجه به هر آنچه که در مسیر [[رضایت]] و خواست اوست، می‌باشد و [[احترام]] اماکن و آثار مقدس به عنوان جلوه‌گاه نام و یاد اوست که محور همه تسبیح‌ها و تقدیس‌هاست.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ احترام - کوشا (مقاله)|مقاله «احترام»]]، [[ دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)| دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>
 ==[[احترام]] [[قرآن]]==