امام هادی در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = امام هادی

| عنوان مدخل  = امام هادی

| مداخل مرتبط = [[امام هادی در تاریخ اسلامی]] - [[امام هادی در معارف و سیره رضوی]] - [[امام هادی از دیدگاه اهل سنت]] - [[امام هادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =

== نام و نسب ==

[[امام دهم]] [[شیعیان]]، فرزند [[امام جواد]] {{ع}} و نواده [[امام رضا]] {{ع}}. نام ایشان [[علی]] بوده است و چهارمین و آخرین امامی به شمار می‌آیند که پس از [[امام اول]]، چهارم و هشتم {{عم}} چنین نامی داشته است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۴۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۰؛ الارشاد، ج۲، ص۳۴۶.</ref>. [[پیامبر]] {{صل}} این فرزند را به مبارکی، [[پاکی]] و نیکویی ستوده و وی را نزد [[خداوند]] صاحب [[مقام]] عظیمی دانسته است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۶۲.</ref>. [[کنیه]] وی ابالحسن بوده است و از آنجا که دو [[امام]] دیگر، [[امام کاظم]] {{ع}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۶۴؛ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۷۷.</ref> و امام رضا {{ع}}<ref>رجال الطوسی، ص۳۵۱؛ تاج الموالید، ص۹۷.</ref> کنیه ابالحسن داشته‌اند، به [[امام هادی]]، ابالحسن ثالث گفته‌اند<ref>المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۴، ص۴۰۱؛ إعلام الوری، ج۲، ص۱۰۹.</ref>. البته گفتنی است هر چند [[امام علی]] {{ع}} نیز کنیه ابالحسن داشته‌اند<ref>الارشاد، ج۱، ص۵؛ إعلام الوری، ج۱، ص۳۰۷.</ref>، اما در [[منابع روایی]] کمتر بدین کنیه مورد اشاره قرار گرفته‌اند. [[القاب]] متعددی برای امام در منابع ذکر شده که برخی از آنها عبارت‌اند از: [[هادی]]، [[نقی]]، [[عسکری]]، [[امین]]، [[متّقی]]، [[زکی]]، نجیب، [[مرتضی]]، [[متوکل]] و [[شهید]]<ref>تاریخ أهل البیت {{عم}}، ص۱۳۲؛ دلائل الإمامة، ص۴۱۱؛ تاج الموالید، ص۱۰۳.</ref>. القاب مشهور ایشان هادی ([[هدایت‌گر]]) و نقی ([[پاک]] و [[مطهر]]) است. در مورد [[لقب]] «نقی» گفته شده که آن را خداوند در لوحی که به پیامبر {{صل}} [[هدیه]] داد، چنین ذکر فرمود<ref>مجموعة نفیسة فی تاریخ الأئمة {{عم}}، ص۲۰۳.</ref>.

امام به جهت اینکه یکی از [[خلفای عباسی]] هم‌عصرشان ([[جعفر بن معتصم]]) پس از به [[قدرت]] رسیدن، خود را «متوکل» می‌خواند، [[اصحاب]] را از به کار بردن این لقب منع می‌نمودند<ref>کشف الغمة، ج۲، ص۳۷۴.</ref>. در میان القاب مذکور به جز لقب عسکری، همه القاب ناظر به [[فضائل نفسانی]] و [[اخلاقی]] امام است. اشتهار امام و فرزند ایشان به «عسکری» نیز به دلیل اقامت طولانی‌شان در محله [[عسکر]] [[سامرا]] است<ref>معانی الأخبار، ص۶۵.</ref>. برخی منابع نیز برخی خلفای عباسی و از جمله متوکل، هنگام اشاره به [[امام هادی]] {{ع}}، بیشتر به نسبت ایشان با [[امام رضا]] {{ع}} توجه داشته‌اند و [[امام]] را «[[ابن الرضا]] {{ع}}» می‌خوانده‌اند<ref>تفسیر القمی، ج۲، ص۲۹۸؛ الکافی، ج۱، ص۵۰۲؛ إثبات الوصیة، ص۲۳۷؛ کشف الغمة، ج۲، ص۴۳۰.</ref>.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)| امام علی بن محمد]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص۵۰۷-۵۱۹.</ref>

=== پدر و مادر ===

{{اصلی|امام جواد|سمانه مغربیه}}

پدر [[امام هادی]] {{ع}}، حضرت [[محمد بن علی]] {{ع}} ملقب به [[جواد الائمه]] است. مادرش نیز کنیزی بوده از [[مردمان]] [[آفریقا]] که به اشاره [[امام جواد]] {{ع}} خریداری شده بود. از [[محمد بن فرج]] [[روایت]] شده که امام جواد {{ع}} وی را [[مأمور]] خرید این [[کنیز]] از قافله‌ای خاص کرد و بی‌آنکه آن قافله و دختر را دیده باشد، مشخصات و قیمت [[تعیین]] شده آن را به وی گفت<ref>إثبات الوصیة، ص۲۲۸؛ دلائل الإمامة، ص۴۱۰.</ref>.

نام‌های متعددی برای [[مادر امام هادی]] {{ع}} در منابع ذکر شده است که عبارت‌اند از: [[سمانه]]، جمانه و [[سوسن]]<ref>إثبات الوصیة، ص۲۲۸؛ عبون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۴۱.</ref>. در منابع نام وی [[سمانه مغربیه]] نیز آورده شده است<ref>کشف الغمة، ج۲، ص۳۸۴؛ تذکرة الخواص، ص۳۵۹.</ref>. امام هادی {{ع}} توصیفات [[شگفتی]] درباره مادرش نموده است. ایشان می‌فرماید: "مادرم به [[مقام]] و جایگاه من واقف بود و از زمره [[زنان]] بهشتی است. [[شیطان]] هیچ‌گاه به وی نزدیک نشد و دست هیچ [[ستمکاری]] به وی نرسید. او به چشم [[قدرت الهی]] که [[خواب]] در آن راه ندارد، محفوظ بود و از [[مادران]] صدیقان و [[صالحان]] هیچ کم نداشت"<ref>إثبات الوصیة، ص۲۲۸؛ دلائل الإمامة، ص۴۱۰.</ref>.  

[[ازدواج]] امام جواد {{ع}} با زنی تیره‌پوست منجر به آن شد که [[حضرت علی النقی]] {{ع}} نیز از حیث رنگ پوست چون وی گردد. این مطلبی است که در [[منابع روایی]] ضمن برشمردن اوصاف ظاهری امام، بدان اشاره شده است<ref>الفصول المهمة، ابن صباغ، ج۲، ص۱۶۰۵؛ ریاض الأبرار، ج۲، ص۴۶۰.</ref> و برخی از [[نزدیکان]] [[متوکل]]، ایشان را بدان مورد اشاره قرار داده‌اند<ref>الکافی، ج۷، ص۴۶۳؛ تهذیب الأحکام، ج۸، ص۳۰۹.</ref>.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)| امام علی بن محمد]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص۵۰۷-۵۱۹.</ref>

درباره محل تولد امام دو گزارش وجود دارد که البته دومی نیز قابل ارجاع به اولی است. برخی گزارش‌ها تولد امام را در [[مدینه]] می‌دانند<ref>تهذیب الأحکام، ج۶ ص۹۲؛ الإتحاف بحب الأشراف، ص۳۶۱.</ref> و برخی دیگر حکایت از آن دارند که ایشان در قریه‌ای نزدیکی [[مدینه]] به نام [[صریا]] به عالم [[خاک]] گام نهاده است<ref>الارشاد، ج۲، ص۲۹۷؛ إعلام الوری، ج۲، ص۱۰۹.</ref>. بنا بر نقل [[ابن‌شهرآشوب]] صریا روستایی در سه میلی مدینه بوده است که اساس آن را [[امام]] [[موسی بن جعفر]] {{ع}} بنا نهاده بود و مدتی نیز [[امام جواد]] {{ع}} در آن ساکن بوده است<ref>المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۴، ص۳۸۲.</ref>. درباره سال و ماه و [[روز]] [[تولد]] [[امام هادی]] {{ع}} در میان منابع اختلاف‌نظر وجود دارد. منابع، [[تاریخ]] تولد ایشان را عمدتاً در [[ماه رجب]] یا ذی‌الحجه سال ۲۱۲ یا ۲۱۴ق دانسته‌اند<ref>تهذیب الأحکام، ج۶، ص۹۲؛ مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۱۹؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۸۴.</ref>.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)| امام علی بن محمد]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص۵۰۷-۵۱۹.</ref>

امام جواد {{ع}} به فرزندش توجه بسیار داشت و در کنار گهواره‌اش همواره دعایی را برای [[حفظ]] ایشان از [[دشمنان]] می‌خواند<ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص۴۹۹.</ref>. سال‌های کودکی امام هادی {{ع}} مقارن با آخرین سال‌های [[خلافت]] [[مأمون عباسی]] (۱۹۸-۲۱۸ق) بود که به جهت به [[شهادت]] رساندن [[امام رضا]] {{ع}} با [[فرزندان]] ایشان مدارای بیشتری می‌کرد و حتی می‌کوشید تا نشان دهد [[وفات]] امام ربطی به او نداشته است. هرچند او مدتی امام جواد {{ع}} را به منظور جلوگیری از برخی قیام‌های احتمالی [[شیعیان]] به [[بغداد]] احضار کرد و دختر خود، امّ‌فضل را به [[اجبار]] به [[نکاح]] وی در آورد، اما امام در سال‌های پایانی [[عمر]] مجال آن را یافت که مجدداً به مدینه و صریا بازگردد. پس از [[مأمون]]، [[معتصم]] بالله (۲۱۸- ۲۲۷ق) بر سر کار آمد و در مواجهه با امام جواد {{ع}} [[سختگیری]] بیشتری اِعمال شد، به گونه‌ای که ایشان را مکرر از مدینه به بغداد فرا می‌خواند تا بتواند بر امور و [[اعمال]] امام احاطه بیشتری داشته باشد و [[عاقبت]] ایشان را به دست امّ‌فضل با زهر به شهادت رساند<ref>إثبات الوصیة، ص۲۲۶-۲۲۷؛ تاریخ الطبری، ج۸، ص۶۲۳.</ref>. منابع درباره اینکه امام هادی {{ع}} و مادرش در این سفرها با امام جواد {{ع}} همراه بوده‌اند، مطلبی را ذکر نکرده‌اند. منقول است که پیش از یکی از این سفرها، [[امام جواد]] {{ع}}، [[امام هادی]] {{ع}} را بر روی زانوی خود نشاند و از او خواست هر آنچه را از [[بغداد]] می‌خواهد برایش به ارمغان آورد. امام هادی {{ع}} در پاسخ ایشان می‌فرماید شمشیری چون شعله [[آتش]] می‌خواهم. امام جواد {{ع}} همین [[پرسش]] را از [[برادر]] امام هادی {{ع}}، [[موسی]]، نیز می‌پرسد و او در پاسخ می‌گوید که فرشی می‌خواهم. امام جواد {{ع}} چون این پاسخ‌ها را می‌شنود، می‌فرماید که [[علی]] چون من است و موسی چون مادرش<ref>إثبات الوصیة، ص۲۲۸؛ عیون المعجزات، ص۱۳۰.</ref><ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)| امام علی بن محمد]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص۵۰۷-۵۱۹.</ref>

امام هادی {{ع}} تنها یک [[همسر]] به نام سلیل داشت که کنیزی از اهالی نوبه به شمار می‌آمد و به نام‌های دیگر، چون [[سوسن]] و [[حدیث]] نیز نامیده شده است<ref>الکافی، ج۱، ص۵۰۳؛ عیون المعجزات، ص۱۳۴.</ref>. [[امام هادی]] {{ع}} درباره این [[زن]] می‌فرماید: سلیل از آفت‌ها، گزندها، [[پلیدی‌ها]] و ناپاکی‌ها محفوظ است<ref>إثبات الوصیة، ص۲۴۴.</ref>. منابع او را زنی [[عارف]] و [[صالح]] دانسته‌اند<ref>عیون المعجزات، ص۱۳۴.</ref>. او حتی پس از [[شهادت امام حسن عسکری]] {{ع}} نیز محل [[رجوع]] [[شیعیان]] بود. چنان‌که از منابع به دست می‌آید او علی‌رغم [[مخالفت]] [[جعفر کذّاب]]، به امر [[امام عصر]] {{ع}} کنار امام هادی و [[امام عسکری]] {{عم}} به [[خاک]] سپرده شد<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ص۴۴۲؛ الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۹۶۰.</ref>. [[امام]] بنا بر بیان [[شیخ مفید]] چهار پسر به نام‌های [[حسن]]، [[حسین]]، [[محمد]] و جعفر و یک دختر به نام [[عایشه]] یا علّیّه داشته‌اند<ref>الارشاد، ج۲، ص۳۱۱-۳۱۲؛ المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۴، ص۴۰۲.</ref>. در میان فرزندان امام هادی {{ع}} جعفر مشهور به کذّاب است و چنان‌که منقول است امام از پیش از [[تولد]]، وی را [[فرزندی]] ناخلف و [[دشمن]] خود و [[امام حسن عسکری]] {{ع}} می‌دانسته‌اند<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ص۳۲۱؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۸۵.</ref> و نسبتش را با خود مانند [[پسر نوح]] با [[نوح]] می‌دانسته‌اند<ref>الهدایة الکبری، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref>. جعفر پس از امام هادی {{ع}} [[مدعی امامت]] بود و از این‌رو مشهور به کذّاب شد<ref>تاج الموالید. ص۵۶؛ مجموعة نفیسة فی تاریخ الأئمة {{عم}}، ص۱۰۴.</ref>.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)| امام علی بن محمد]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص۵۰۷-۵۱۹.</ref>

== امامت امام هادی {{ع}} ==

{{اصلی|امامت امام هادی}}

امام جواد {{ع}} تا آخرین سفرش به بغداد که به [[شهادت]] ایشان منجر می‌شود، مسأله [[امامت امام هادی]] {{ع}} را جز برای برخی از [[نزدیکان]] خاص خود مطرح نمی‌کنند. صقر بن ابی‌دلف می‌گوید: از امام جواد {{ع}} شنیدم که [[امام]] پس از من پسرم، علی است. [[فرمان]] او فرمان من و سخنش، سخن من است [[اطاعت]] از او اطاعت از من است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۳۷۸؛ کفایة الأثر، ص۲۸۳.</ref>. بالاخره در [[سفر]] پایانی به برخی از کسانی‌که از ایشان درباره [[امامت]] پس از خود سؤال می‌کنند، صراحتاً از امامت امام هادی {{ع}} سخن می‌گوید<ref>الکافی، ج۱، ص۳۲۳؛ الارشاد، ج۲، ص۲۹۸.</ref>.  

امام هادی {{ع}} در [[سال ۲۲۰ق]] به امامت رسید و از آنجا که سال تولدش را ۲۱۲ تا ۲۱۴ق نقل کرده‌اند، در این [[زمان]] [[کودکی]] شش تا هشت ساله بوده است. نقل شده که هنگام [[شهادت امام جواد]] {{ع}} در بغداد، برای امام هادی {{ع}} در [[مدینه]] حالت خاص و [[شگفتی]] واقع شد که ایشان از طریق آن دانست که پدرشان از [[دنیا]] رفته‌اند و دیگران را از این امر باخبر نمود<ref>بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۶۷؛ دلائل الإمامة، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref>. برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که امام برای تکفین و [[تدفین]] [[پدر]] با «طی‌الارض» به بغداد می‌رود و سریعاً باز می‌گردد<ref>جلاء العیون، ص۹۷۰.</ref>. به امامت رسیدن امام هادی {{ع}} شبیه امامت پدرش بود و چون [[شیعیان]] پیش از آن، این تجربه را از سر گذرانده بودند که امامی خردسال داشته باشند، از [[امامت]] ایشان دچار [[شگفتی]] نگردیدند و قاطبه آنان به امامتش گردن نهادند. تنها عده کمی برای مدتی کوتاه به امامت برادرش، [[موسی بن محمد]] مشهور به [[موسی مبرقع]] قائل شدند، اما همین عده نیز پس از مدتی [[حقیقت]] را دریافتند و به [[امامت امام هادی]] {{ع}} قائل شدند<ref>فرق الشیعة، ص۹۱-۹۲.</ref>. چنان‌که از برخی منابع به دست می‌آید خود موسی مبرقع به اینکه [[امام]] خوانده شود، [[رضایت]] نداشت و از قائلان امامت خود [[بیزاری]] و [[تبرّی]] می‌جست<ref>المقالات و الفرق، ص۹۹.</ref>. چنان‌که از برخی گزارش‌ها به دست می‌آید، [[کارگزاران]] [[بنی‌عباس]] برای موسی مبرقع مرجعیتی قائل بوده‌اند و به همین جهت او را مورد [[پرسش]] قرار می‌داده‌اند. اما چنان‌که خود موسی مبرقع می‌گوید: در گفت‌وگویی که با [[امام هادی]] {{ع}} داشته است به [[پیروی از امام]] مجاب شده و [[مرجعیت]] ایشان را پذیرفته است<ref>تحف العقول، ص۴۷۶-۴۷۷.</ref>.  

[[شیخ مفید]] علاوه بر ذکر فرموده‌های [[امام جواد]] {{ع}} درباره امامت امام هادی {{ع}}، برای [[اثبات امامت]] ایشان پس از [[شهادت]] پدرش به این توجه می‌دهند که [[شیعیان]] پس از امام جواد {{ع}} بر امامت [[امام علی النقی]] {{ع}} [[اجماع]] کردند و کسی جز ایشان در آن [[زمان]] چنین چیزی را ادعا نکرد و همین برای اثبات امامت ایشان کفایت می‌کند<ref>الارشاد، ج۲، ص۳۰۰.</ref>. کارگزاران بنی‌عباس در [[مدینه]] پس از [[آگاهی]] یافتن از امامت ایشان کوشیدند ترفند تازه‌ای جهت مهار ایشان به کار گیرند. آنان [[درک]] [[درستی]] از امامت [[معصومان]] {{عم}} نداشتند و [[گمان]] می‌بردند که [[دانش]] شگفت ایشان نتیجه اکتساب‌های متعارف میان [[اهل]] دانش است. از این‌رو بود که [[معتصم]]، "عمر بن فرج" را [[مأمور]] کرد برای [[حضرت هادی]] {{ع}} معلمی را [[انتخاب]] کند که به ایشان [[تعلیم]] و تلقین دانش‌های موردنظر [[دستگاه خلافت]] را نماید. آنان برای انجام این کار از شخصی به نام جنیدی استفاده کردند که [[دشمنی]] دیرینه‌ای نسبت به [[خاندان پیامبر]] داشت. او می‌کوشید دانش‌های خود را به گونه‌ای که مطلوب [[بنی‌عباس]] بود به [[امام هادی]] {{ع}} ارائه کند، اما پس از مدتی متوجه این مطلب شد که [[امام]] هر آنچه را که او می‌داند، بهتر و دقیق‌تر [[آگاه]] است و جای [[معلم]] و [[متعلم]] جا به جاست. جنیدی پس از مدتی که در [[تحیر]] ناشی از این مطلب به سر می‌برد، [[حقانیت امام]] و [[خاندان]] ایشان را دانست و به ایشان [[معتقد]] گردید و در سلک ارادتمندانش قرار گرفت<ref>إثبات الوصیة، ص۲۳۰-۲۳۱.</ref>.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)| امام علی بن محمد]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]]، ص۵۰۷-۵۱۹.</ref>

== امام و خلفای عباسی ==

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

# [[پرونده: 1100515.jpg|22px]] [[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[امام علی بن محمد (مقاله)|مقاله «امام علی بن محمد»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۲''']]