اصول تربیتی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
این اصل همچون اصل [[تقوا]] مبتنی بر ویژگی [[خوف و رجاء]] است. [[امام سجاد]]{{ع}} در دعای پنجاه و چهارم و عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و [[آل محمد]] [[درود]] فرست و مرا بر [[راستی]] (در قصد و گفتار و [[کردار]]) بمیران و [[حاجت]] و نیازمندیم را از [[دنیا]] جدا ساز و رغبت و خواسته‌ام را در آنچه ([[پاداش اخروی]] که) نزد تو است [[شوق]] و [[دوستی]] [[دیدار]] ([[رحمت]]) خویش قرار ده و [[راستی]] [[توکل]] و [[اعتماد]] بر خود را به من عطا فرما (مرا چنان کن که در حوائج و [[خواسته‌ها]] به غیر تو رو نیاورم)"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْبِضْ عَلَى الصِّدْقِ نَفْسِي، وَ اقْطَعْ مِنَ الدُّنْيَا حَاجَتِي، وَ اجْعَلْ فِيمَا عِنْدَكَ رَغْبَتِي شَوْقاً إِلَى لِقَائِكَ، وَ هَبْ لِي صِدْقَ التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ}}</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> | این اصل همچون اصل [[تقوا]] مبتنی بر ویژگی [[خوف و رجاء]] است. [[امام سجاد]]{{ع}} در دعای پنجاه و چهارم و عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و [[آل محمد]] [[درود]] فرست و مرا بر [[راستی]] (در قصد و گفتار و [[کردار]]) بمیران و [[حاجت]] و نیازمندیم را از [[دنیا]] جدا ساز و رغبت و خواسته‌ام را در آنچه ([[پاداش اخروی]] که) نزد تو است [[شوق]] و [[دوستی]] [[دیدار]] ([[رحمت]]) خویش قرار ده و [[راستی]] [[توکل]] و [[اعتماد]] بر خود را به من عطا فرما (مرا چنان کن که در حوائج و [[خواسته‌ها]] به غیر تو رو نیاورم)"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْبِضْ عَلَى الصِّدْقِ نَفْسِي، وَ اقْطَعْ مِنَ الدُّنْيَا حَاجَتِي، وَ اجْعَلْ فِيمَا عِنْدَكَ رَغْبَتِي شَوْقاً إِلَى لِقَائِكَ، وَ هَبْ لِي صِدْقَ التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ}}</ref>.<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> | ||
==اصل [[اعتدال]]== | ===اصل [[اعتدال]]=== | ||
هر حرکت و فعل [[تربیتی]] باید بر اعتدال [[استوار]] باشد و از [[حدّ وسط]] بیرون نرود و به [[افراط]] و [[تفریط]] کشیده نشود تا حرکت و فعلی مطلوب باشد. [[راه و رسم نبوی]] در هر امری به اعتدال و [[میانه‌روی]] فراخوانده است. [[قرآن کریم]] [[امت اسلامی]] را امتی [[معتدل]] و میانه‌رو معرفی کرده و نمونه‌ای که این [[امت]] باید خود را با او منطبق سازد و در پی او رود، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} معرفی نموده است: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. | هر حرکت و فعل [[تربیتی]] باید بر اعتدال [[استوار]] باشد و از [[حدّ وسط]] بیرون نرود و به [[افراط]] و [[تفریط]] کشیده نشود تا حرکت و فعلی مطلوب باشد. [[راه و رسم نبوی]] در هر امری به اعتدال و [[میانه‌روی]] فراخوانده است. [[قرآن کریم]] [[امت اسلامی]] را امتی [[معتدل]] و میانه‌رو معرفی کرده و نمونه‌ای که این [[امت]] باید خود را با او منطبق سازد و در پی او رود، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} معرفی نموده است: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. | ||
در [[روابط خانوادگی]] و رفتارهای تربیتی، اعتدال و میانه‌روی [[راه رفتن]] به سوی اهداف را هموار می‌کند و هیچ مددکاری چون آن یاری‌رسان نیست؛ به این معنا که از [[محبت]] افراطی پرهیز نمود و به سوی [[افراط]] نیز روانه نشد، از [[سخت‌گیری]] بیش از اندازه اجتناب کرد و در دام رهاسازی و بی‌اهمیتی فرونرفت، از [[مدیریت]] آمرانه و فرمان‌فرمایانه دوری نمود و گرفتار مدیریت فاقد [[قانون]] و ضابطه نشد، از تکرار کردن یک موضوع و بیان افراطی یک چیز پرهیز داشت و به [[سکوت]] برگزار کردن و رابطه [[کلامی]] نداشتن و [[یادآوری]] نکردن کشیده نشد و... . پیامبر اکرم{{صل}} آموخته است که [[بهترین]] راه و رسم در [[تربیت]] و هر کاری اعتدال و میانه‌روی است: {{متن حدیث|خَيْرُ الْأُمُورِ أَوْسَطُهَا}}<ref>«بهترین کارها حد وسط آنها است». أبو عبیدالقاسم بن سلام الهروی، غریب الحدیث، دارالکتب العربی، بیروت، ۱۳۹۶ ق. ج۲، ص۲۸؛ الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۱۰۴؛ بدائع الصنائع، ج۱، ص۲۳؛ عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۹۶؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۴۹؛ بحار الانوار، ج۷۷، ص۱۶۶.</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۴ ص ۱۵۱.</ref> | در [[روابط خانوادگی]] و رفتارهای تربیتی، اعتدال و میانه‌روی [[راه رفتن]] به سوی اهداف را هموار می‌کند و هیچ مددکاری چون آن یاری‌رسان نیست؛ به این معنا که از [[محبت]] افراطی پرهیز نمود و به سوی [[افراط]] نیز روانه نشد، از [[سخت‌گیری]] بیش از اندازه اجتناب کرد و در دام رهاسازی و بی‌اهمیتی فرونرفت، از [[مدیریت]] آمرانه و فرمان‌فرمایانه دوری نمود و گرفتار مدیریت فاقد [[قانون]] و ضابطه نشد، از تکرار کردن یک موضوع و بیان افراطی یک چیز پرهیز داشت و به [[سکوت]] برگزار کردن و رابطه [[کلامی]] نداشتن و [[یادآوری]] نکردن کشیده نشد و... . پیامبر اکرم{{صل}} آموخته است که [[بهترین]] راه و رسم در [[تربیت]] و هر کاری اعتدال و میانه‌روی است: {{متن حدیث|خَيْرُ الْأُمُورِ أَوْسَطُهَا}}<ref>«بهترین کارها حد وسط آنها است». أبو عبیدالقاسم بن سلام الهروی، غریب الحدیث، دارالکتب العربی، بیروت، ۱۳۹۶ ق. ج۲، ص۲۸؛ الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۱۰۴؛ بدائع الصنائع، ج۱، ص۲۳؛ عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۹۶؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۲۴۹؛ بحار الانوار، ج۷۷، ص۱۶۶.</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۴ ص ۱۵۱.</ref> | ||
==اصل تدرج و تمکّن== | ===اصل تدرج و تمکّن=== | ||
“تدرج” به معنای اندک‌اندک و آهسته‌آهسته پیش رفتن و پایه‌پایه نزدیک شدن است<ref>فرهنگ معین، ج۱، ص۱۰۵۶.</ref>، و “تمکن” به معنای جای گرفتن و جاگیر شدن و پابرجا شدن و نیز [[توانایی]] و [[قدرت]] و [[قادر]] شدن بر چیزی است<ref>فرهنگ معین، ج۱، ص۱۱۴۲؛ علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه، چاپ اول، سازمان لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۲۵-۱۳۵۲ ش. ذیل واژه “تمکّن”.</ref>. [[تربیت]] امری تدریجی و مرحله به مرحله است که براساس توانایی و کشش و جایگیری صورت می‌پذیرد و هیچ [[انسانی]] جز بر اساس تمکن و توانایی‌اش و جز با حرکتی تدریجی و مناسب به سوی [[اهداف تربیت]] پیش نمی‌رود و به [[کمالات الهی]] دست نمی‌یابد، همچنان که عکس این مطلب نیز صادق است و هیچ انسانی یک مرتبه و دفعتاً تباه نمی‌شود. | “تدرج” به معنای اندک‌اندک و آهسته‌آهسته پیش رفتن و پایه‌پایه نزدیک شدن است<ref>فرهنگ معین، ج۱، ص۱۰۵۶.</ref>، و “تمکن” به معنای جای گرفتن و جاگیر شدن و پابرجا شدن و نیز [[توانایی]] و [[قدرت]] و [[قادر]] شدن بر چیزی است<ref>فرهنگ معین، ج۱، ص۱۱۴۲؛ علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه، چاپ اول، سازمان لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۲۵-۱۳۵۲ ش. ذیل واژه “تمکّن”.</ref>. [[تربیت]] امری تدریجی و مرحله به مرحله است که براساس توانایی و کشش و جایگیری صورت می‌پذیرد و هیچ [[انسانی]] جز بر اساس تمکن و توانایی‌اش و جز با حرکتی تدریجی و مناسب به سوی [[اهداف تربیت]] پیش نمی‌رود و به [[کمالات الهی]] دست نمی‌یابد، همچنان که عکس این مطلب نیز صادق است و هیچ انسانی یک مرتبه و دفعتاً تباه نمی‌شود. | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
در تمام مراحل تربیت لازم است تمکن [[فرزندان]] در نظر گرفته شود و آنان به تدریج به سوی کمال سوق داده شوند، زیرا توقع بیش از اندازه و خارج از [[استعداد]] از فرزندان، آنان را وامانده می‌سازد و مطلوب [[تربیت]] حاصل نمی‌شود. [[شناخت]] مراحل [[رشد]] و ویژگی‌های خاص هر مرحله و انتظارات هر دوره و نوع [[رفتاری]] که باید صورت گیرد از لوازم اصلی حرکت [[تربیتی]] صحیح است. [[حدیث مشهور]] [[پیامبر]] در بیان مراحل رشد و لوازم آن بیانگر این [[حقیقت]] است: {{متن حدیث|الْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِينَ}}<ref>«فرزند در هفت سال اول زندگی، آقا و سیّد [پدر و مادر]است، در هفت سال دوم فرمانبردار و مطیع [پدر و مادر]است، و در هفت سال سوم وزیر [خانواده و مشاور پدر و مادر] است». المعجم الاوسط، ج۶، ص۱۷۰؛ مکارم الاخلاق، ص۲۲۲؛ مجمع الزوائد، ج۸، ص۱۵۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۵، ص۱۹۵؛ بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۹۵.</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۴ ص ۱۵۳.</ref> | در تمام مراحل تربیت لازم است تمکن [[فرزندان]] در نظر گرفته شود و آنان به تدریج به سوی کمال سوق داده شوند، زیرا توقع بیش از اندازه و خارج از [[استعداد]] از فرزندان، آنان را وامانده می‌سازد و مطلوب [[تربیت]] حاصل نمی‌شود. [[شناخت]] مراحل [[رشد]] و ویژگی‌های خاص هر مرحله و انتظارات هر دوره و نوع [[رفتاری]] که باید صورت گیرد از لوازم اصلی حرکت [[تربیتی]] صحیح است. [[حدیث مشهور]] [[پیامبر]] در بیان مراحل رشد و لوازم آن بیانگر این [[حقیقت]] است: {{متن حدیث|الْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِينَ}}<ref>«فرزند در هفت سال اول زندگی، آقا و سیّد [پدر و مادر]است، در هفت سال دوم فرمانبردار و مطیع [پدر و مادر]است، و در هفت سال سوم وزیر [خانواده و مشاور پدر و مادر] است». المعجم الاوسط، ج۶، ص۱۷۰؛ مکارم الاخلاق، ص۲۲۲؛ مجمع الزوائد، ج۸، ص۱۵۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۵، ص۱۹۵؛ بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۹۵.</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۴ ص ۱۵۳.</ref> | ||
==اصل تسهیل و [[تیسیر]]== | ===اصل تسهیل و [[تیسیر]]=== | ||
تسهیل و تیسیر به معنای آسان کردن و [[سهل]] گردانیدن است<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه‌های “تسهیل” و “تیسیر”؛ فرهنگ معین، ج۱، ص۱۰۸۳، ۱۱۸۰.</ref> و منظور از اصل تسهیل و تیسیر این است که برنامه‌ها و اقدامات [[تربیتی]] باید اموری آسان و میسر باشد و مبتنی بر [[تکالیف]] شاق نباشد و راه‌هایی در تربیت گشوده شود که متربی با میل و رغبت در آن راه‌ها گام زند و با متربی از سر [[ملایمت]] و [[مدارا]] رفتار شود تا بتواند [[راه]] تربیت را بر خود هموار کند و به [[اهداف تربیت]] دست یابد. [[سنت]] [[تربیت الهی]] چنین است و خدای [[مهربان]] [[شریعت]] خود را [[سهل]] و آسان قرار داده است تا همگان به [[کمالات الهی]] متصف شوند، چنان‌که فرموده است: {{متن قرآن|يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ}}<ref>«خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برایتان دشواری نمی‌خواهد» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref>. {{متن قرآن|وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ}}<ref>«و در (راه) خداوند چنان که سزاوار جهاد (در راه) اوست جهاد کنید؛ او شما را برگزید و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد» سوره حج، آیه ۷۸.</ref>. | تسهیل و تیسیر به معنای آسان کردن و [[سهل]] گردانیدن است<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه‌های “تسهیل” و “تیسیر”؛ فرهنگ معین، ج۱، ص۱۰۸۳، ۱۱۸۰.</ref> و منظور از اصل تسهیل و تیسیر این است که برنامه‌ها و اقدامات [[تربیتی]] باید اموری آسان و میسر باشد و مبتنی بر [[تکالیف]] شاق نباشد و راه‌هایی در تربیت گشوده شود که متربی با میل و رغبت در آن راه‌ها گام زند و با متربی از سر [[ملایمت]] و [[مدارا]] رفتار شود تا بتواند [[راه]] تربیت را بر خود هموار کند و به [[اهداف تربیت]] دست یابد. [[سنت]] [[تربیت الهی]] چنین است و خدای [[مهربان]] [[شریعت]] خود را [[سهل]] و آسان قرار داده است تا همگان به [[کمالات الهی]] متصف شوند، چنان‌که فرموده است: {{متن قرآن|يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ}}<ref>«خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برایتان دشواری نمی‌خواهد» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref>. {{متن قرآن|وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ}}<ref>«و در (راه) خداوند چنان که سزاوار جهاد (در راه) اوست جهاد کنید؛ او شما را برگزید و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد» سوره حج، آیه ۷۸.</ref>. | ||