جهاد در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تشریع جهاد در اسلام و وجود آیات متعدد درباره جایگاه و اهمیت آن و نیز وقوع جنگ‌های متعدد در [[صدر اسلام]] میان مسلمانان و [[دشمنان]] آنها، بسیاری از [[جاهلان]] و [[معاندان]] را بر آن داشته که به ناحق اسلام و مسلمانان را به [[خشونت]] و جنگ‌طلبی متهم کرده، بگویند که اسلام با تشریع جهاد از [[سیره]] [[پیامبران الهی]] که تنها برپایه دعوت و [[هدایت]] [[انسان‌ها]] به راه [[حق]] [[استوار]] بود بیرون رفته <ref>المیزان، ج ۲، ص۶۷.</ref> یا اسلام[[دین]] جنگ و [[خشونت]] * است <ref>حقایق الاسلام، ص۱۶۶.</ref> یا [[ترویج]] [[اسلام]] با [[شمشیر]] بوده و اسلام[[دین]] [[کشتار]] و [[تخریب]] است. <ref>الصحیح من سیرة النبی، ج ۴، ص۳۱۳.</ref> در پاسخ به این [[شبهات]] باید گفت:

اولاً [[حکم جهاد]]، ویژه اسلام نیست، بلکه این [[تکلیف]] در دیگر [[شرایع الهی]] مانند [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] نیز بوده است. (همین مقاله، [[جهاد]] در [[شرایع]] پیشین)

ثانیا در اسلام جهاد، واپسین مرحله تحقق یافتن [[اهداف الهی]] به شمار می‌رود و [[مسلمانان]] در مرحله نخست مأمورند که با [[حکمت]] و گفتار [[نیک]] و [[جدال]] [[نیکو]] [[دشمنان اسلام]] را به [[دین خدا]] فراخوانند: «اُدعُ اِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ والمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ وجـدِلهُم بِالَّتی هِیَ اَحسَنُ» (نحل / ۱۶، ۱۲۵)؛ همچنین باید از روش [[مبارزه منفی]] و [[کناره‌گیری]] از [[کافران]] بهره گیرند: «ولا تَرکَنوا اِلَی الَّذینَ ظَـلَموا فَتَمَسَّکُمُ النّارُ وما لَکُم مِن دونِ اللّهِ مِن اَولِیاءَ» ([[هود]] / ۱۱، ۱۱۳)، «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذوا عَدُوّی وعَدُوَّکُم اَولِیاءَ تُلقونَ اِلَیهِم بِالمَوَدَّةِ وقَد کَفَروا بِما جاءَکُم مِنَ الحَقِّ» (ممتحنه / ۶۰، ۱) و [[جهاد]] با [[دشمنان]] آخرین راه حل است. <ref>المیزان، ج ۴، ص۱۶۱؛ المؤتمرات الثلاثه، ص۱۴۰.</ref>

ثالثا [[هدف]] از [[تشریع]] جهاد، ترویج اسلام از راه [[اجبار]]، [[اکراه]] و [[تحمیل]] [[عقیده]] بر دیگران نیست؛ زیرا از یک سو [[اعتقاد]] به [[دین]] امری [[قلبی]] است و تنها از راه [[رضایت]] [[باطنی]] و [[اختیار]] امکانپذیر است: «لا اِکراهَ فِی الدِّینِ» (بقره / ۲، ۲۵۶)، «ولَو شاءَ رَبُّکَ لاََمَنَ مَن فِی‌الاَرضِ کُلُّهُم جَمیعـًا اَفَاَنتَ تُکرِهُ النّاسَ حَتّی یَکونوا مُؤمِنین». ([[یونس]] / ۱۰، ۹۹) [[قرآن]] نیز، [[تسلط]] و جباریت [[پیامبر]] بر [[انسان‌ها]] را [[نفی]] کرده: «لَستَ عَلَیهِم بِمُصَیطِر» (غاشیه / ۸۸، ۲۲)، «و ما اَنتَ عَلَیهِم بوکیل» (انعام / ۶، ۱۰۷؛ زمر / ۳۹، ۵۸)، «و ما اَنتَ علیهم بِجَبّارٍ» (ق / ۵۰، ۴۵) و تنها [[وظیفه پیامبر]] [[اکرم]]{{صل}} را در این باره، [[ابلاغ دین]] [[خدا]] دانسته است: «ماعَلَی الرَّسولِ اِلاَّالبَلـغُ» ([[مائده]] / ۵، ۹۹؛ نیز نحل / ۱۶، ۳۵، ۸۳؛ [[نور]] / ۲۴، ۵۴)

رابعا [[جهاد]] در [[اسلام]] [[جنگی]] با اهداف [[مقدس]] بر پایه [[عدالت]] و تحقق [[مصالح]] و حکمت‌های [[الهی]] است، چنان‌که در [[قرآن]] این نوع [[جنگ]]، [[پیکار در راه خدا]] خوانده شده است: «اَلَّذینَ ءامَنوا یُقـتِلونَ فی سَبیلِ اللّهِ» ([[نساء]] / ۴، ۷۶)، «فَقـتِل فی سَبیلِ اللّهِ» (نساء / ۴، ۸۴)، «انفِروا فی سَبیلِ اللّهِ» ([[توبه]] / ۹، ۳۸)، «وجـهِدوا بِاَمولِکُم و اَنفُسِکُم فی سَبیلِ اللّهِ». (توبه / ۹، ۴۱) مهم‌ترین حکمت‌های [[تشریع]] [[جهاد]] از دیدگاه قرآن عبارت‌اند از:

یکی از اهداف تشریع جهاد در اسلام [[دفاع از اسلام]] و [[مسلمانان]] و [[رویارویی]] با [[هجوم]] دشمن است: «وقـتِلوا فی سَبیلِ اللّهِ الَّذینَ یُقـتِلونَکُم... * فَاِن قـتَلوکُم فَاقتُلوهُم کَذلِکَ جَزاءُ الکـفِرین» (بقره / ۲، ۱۹۰ ـ ۱۹۱) و بیشتر جنگ‌های رخ داده در [[صدر اسلام]] میان مسلمانان و غیر مسلمانان، و حتی به نظر برخی<ref>المنار، ج ۲، ص۲۱۵؛ الرحلة المدرسیه، ج ۱، ص۸۴؛ جهاد در اسلام، ص۳۴.</ref> همه آنها، [[دفاعی]] بوده است.

از جمله اهداف جهاد در اسلام کمک به ستمدیدگان و آزادسازی آنان از چنگال [[ظالمان]] است: «وما لَکُم لا تُقـتِلونَ فی سَبیلِ اللّهِ والمُستَضعَفینَ مِنَ الرِّجالِ والنِّساءِ والوِلدنِ الَّذینَ یَقولونَ رَبَّنا اَخرِجنا مِن هـذِهِ القَریَةِ الظّالِمِ اَهلُها.»... (نساء / ۴، ۷۵) این [[آیه]] درباره مسلمانان [[مکه]] نازل شد که برای [[رهایی]] خود از [[آزار مشرکان]] درخواست کمک داشتند <ref>جامع البیان، ج ۵، ص۲۳۱؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۱۳۱؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۰، ص۱۸۱.</ref>

از دیگر اهداف و [[آثار جهاد]] حفظ کلیساها، [[مساجد]] و دیگر [[معابد]] [[موحدان]] و بقای [[توحید]] و [[خداپرستی]] است: «ولَولا دَفعُ اللّهِ النّاسَ بَعضَهُم بِبَعضٍ لَهُدِّمَت صَومِعُ وبِیَعٌ وصَلَوتٌ ومَسـجِدُ یُذکَرُ فِیهَا اسمُ اللّهِ». ([[حجّ]] / ۲۲، ۴۰) <ref>جامع البیان، ج ۱۷، ص۲۲۹؛ مجمع البیان، ج ۲، ص۱۵۲؛ الصافی، ج ۳، ص۳۸۱.</ref>از آیه بعد هم می‌توان دریافت که [[هدف]] نهایی [[جهاد]] [[اقامه دین]] و تقویت [[ارتباط]] با خداست: «اَلَّذینَ اِن مَکَّنّـهُم فِی الاَرضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وءاتَوُا الزَّکوةَ واَمَروا بِالمَعروفِ ونَهَوا عَنِ المُنکَرِ». ([[حجّ]] / ۲۲، ۴۱) <ref> الجهاد فی الاسلام، ص۲۴۵.</ref>

جهاد مانع [[گسترش ظلم و فساد]] بر روی [[زمین]] است: «ولَولا دَفعُ اللّهِ النّاسَ بَعضَهُم بِبَعضٍ لَفَسَدَتِ الاَرضُ». (بقره / ۲، ۲۵۱) <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۱۵۲؛ المیزان، ج ۲، ص۲۹۵؛ الامثل، ج ۲، ص۲۱۵.</ref> در [[آیه]] ۹ حجرات / ۴۹ [[مسلمانان]] [[مأمور]] شده‌اند که برای رفع ظلم و [[طغیان]] با طغیانگران بجنگند: «فَاِن بَغَت اِحدهُما عَلَی الاُخری فَقـتِلوا الَّتی تَبغی حَتّی تَفیءَ اِلی اَمرِ اللّهِ».

 

(حجرات / ۴۹، ۹) [[مبارزه]] با عوامل فساد به [[انسان]] اختصاص ندارد، بلکه حتی حیوانات و گیاهان نیز برای ادامه بقای خود با مظاهر فساد و نابودی مبارزه می‌کنند. <ref>نمونه، ج ۴، ص۸۰ ـ ۸۱.</ref>

در صورتی که بر سر راه [[دعوت به دین]] [[الهی]] موانعی باشد و رفع آن موانع از طرق [[مسالمت‌آمیز]] ممکن نباشد، [[مؤمنان]] باید برای رفع [[فتنه]] و برپا داشتن دین حق و [[هدایت]] [[انسان‌ها]] [[جهاد]] کنند: «وقـتِلوهُم حَتّی لاتَکونَ فِتنَةٌ ویَکونَ الدِّینُ لِلّهِ». (بقره / ۲، ۱۹۳؛ [[انفال]] / ۸، ۳۹) برخی مراد از فتنه را در این [[آیات]] [[تجاوز]] گری [[کافران]] و تلاش برای باز گرداندن مسلمانان از دین حق دانسته‌اند؛<ref>التبیان، ج ۵، ص۱۲۰ ـ ۱۲۱؛ المیزان، ج ۹، ص۷۵.</ref> اما بیشتر [[مفسران]] <ref>الکشاف، ج ۱، ص۳۴۲؛ مجمع البیان، ج ۲، ص۳۱.</ref> به تبع [[احادیث]] <ref>الکافی، ج ۸، ص۲۰۲؛ بحار الانوار، ج ۲۰، ص۳۲۱.</ref> مراد از آن را شرک و [[بت‌پرستی]] شمرده‌اند. در آیاتی دیگر نیز [[قرآن]] اقامه دین [[حق الهی]] <ref>المیزان، ج ۴، ص۲۲۵.</ref> و محو [[کفر]] و [[باطل]] را از [[اهداف]] [[جهاد در راه خدا]] ذکر کرده است: «ویُریدُ اللّهُ اَن یُحِقَّ الحَقَّ بِکَلِمـتِهِ ویَقطَعَ دابِرَ الکـفِرین * لِیُحِقَّ الحَقَّ ویُبطِـلَ البـطِـلَ ولَو کَرِهَ المُجرِمون». ([[انفال]] / ۸، ۷ - ۸) [[هدف]] از این‌گونه [[جهاد]]، [[تحمیل]] [[عقیده]] نیست، بلکه غرض اصلی، از میان برداشتن موانع [[دعوت]] دیگران به سوی [[دین]] و فراهم‌کردن زمینه [[انتخاب]] از جانب آنان پس از دعوت است. <ref>الامثل، ج ۲، ص۲۴؛ دراسات فی ولایة الفقیه، ج ۱، ص۱۱۵ ـ ۱۱۶؛ تفسیر جامع، ج ۶، ص۳۴۷ـ ۳۴۹.</ref>

از جمله مهم‌ترین اغراض [[تشریع]] [[تکالیف الهی]] مانند [[جهاد در راه خدا]]، آزمودن [[مؤمنان]] است: «فَاِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَروا فَضَربَ الرِّقابِ... و لَو یَشاءُ اللّهُ لاَنتَصَرَ مِنهُم ولـکِن لِیَبلوا بَعضَکُم بِبَعضٍ» ([[محمّد]] / ۴۷، ۴؛ نیز بقره / ۲، ۱۵۵؛ [[آل عمران]] / ۳، ۱۸۶) تا مؤمنان [[واقعی]] از [[اهل]] [[نفاق]] باز شناخته شوند: «ولِیَعلَمَ اّلمُؤمِنِین ولِیَعلَمَ الَّذینَ نافَقوا». (آل عمران / ۳، ۱۶۵ - ۱۶۶؛ نیز [[توبه]] / ۹، ۴۳؛ عنکبوت / ۲۹، ۱۱) به تصریح [[قرآن کریم]] مؤمنان واقعی در موقعیت‌های دشوار بر عهدی که با [[خدا]] و [[رسول]] بسته‌اند [[وفادار]] می‌مانند: «ولَمّا رَءَا المُؤمِنونَ الاَحزابَ قالوا هـذا ما وعَدَنَا اللّهُ ورَسولُهُ وصَدَقَ اللّهُ ورَسولُهُ.»... ([[احزاب]] / ۳۳، ۲۲) در برابر، [[منافقان]] در چنین موقعیت‌هایی ماهیت واقعی خود را آشکار می‌کنند: «واِذ یَقولُ المُنـفِقونَ والَّذینَ فی قُلوبِهِم مَرَضٌ ما وعَدَنَا اللّهُ و رَسولُهُ اِلاّ غُرُورا». (احزاب / ۳۳، ۱۲) [[جهاد]]، مایه تمایز صف [[مجاهدان]] و [[صابران]] واقعی از دیگران می‌گردد: «و لَنَبلُوَنَّکُم حَتّی نَعلَمَ المُجـهِدینَ مِنکُم والصّـبِرینَ ونَبلوا اَخبارَکُم». (محمّد / ۴۷، ۳۱؛ [[آل‌عمران]] / ۳، ۱۴۲؛ [[توبه]] / ۹، ۱۶؛ [[حدید]] / ۵۷، ۲۵) در [[امت‌های پیشین]] نیز جهاد، میدان [[آزمایش]] [[موحدان]] و معیار [[شناخت]] مؤمنان واقعی از غیرواقعی بوده است، چنان‌که بسیاری از [[بنی‌اسرائیل]] هنگامی که جهاد بر آنان [[واجب]] شد از ادای این [[تکلیف الهی]] سر باز زدند (بقره / ۲، ۲۴۶) و بیشتر شرکت کنندگان در جهاد نیز در [[رویارویی]] با دشواری‌های جهاد از ادامه دادن آن سر باز زدند و در این [[امتحان]] دشوار بازنده شدند. (بقره / ۲، ۲۴۹)