تفسیر عبدالرزاق بن همام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

روایتی را دالّ بر [[ایمان]] نیاوردن [[حضرت]] [[ابو طالب]]{{ع}} ذکر کرده<ref>ر.ک: صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ط‍، دارالکتب العلمیة، ج۲، ص۱۶۷، رقم ۱۱۳۲.</ref>، [[آیه مودّت]] {{متن قرآن|لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> را به نقل از قتاده به [[قرابت]] بین [[پیامبر]]{{صل}} و [[قریش]] معنا کرده است<ref>ر.ک: صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ط‍، دارالکتب العلمیة، ج۲، ج۳، ص۱۶۱، رقم ۲۷۳۵.</ref>. [[آیه تطهیر]]، [[آیه ولایت]] و [[آیه تبلیغ]] را ذکر نکرده و در تفسیر آنها سخنی نگفته است و حال آنکه اگر نویسنده این [[تفسیر شیعه]] می‌بود، حتماً در تفسیر این [[آیات]]، [[روایات]] و مطالبی را ذکر می‌کرد؛ بنابراین، یا باید [[شیعه]] دانستن عبد الرزاق را [[اشتباه]] دانست و یا در استناد این تفسیر به وی تردید کرد و یا به تعدّد عبد الرزاق بن همّام صنعانی قائل شد و عبد الرزاق در [[کلام]] [[نجاشی]] و [[رجال]] [[طوسی]] را غیر از مؤلف این تفسیر دانست، و باتوجه به اینکه برای عبد الرزاق بن همّام متوفای ۲۱۱ تألیفات متعددی ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۵، ص۵۶۶.</ref> و یکی از آنها [[المصنف]] است که در یازده جلد و همراه با یک جلد فهارس در [[دوازده]] جلد به چاپ رسیده و از کتاب‌های [[روایی]] [[اهل تسنن]] می‌باشد و نیز گفته‌اند وی شیخ (استاد) [[بخاری]] بوده <ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۲.</ref> و در [[صحاح]] ستۀ اهل تسنن از وی [[روایت]] نقل شده است<ref>ر.ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۲۷۸، رقم ۶۱۱.</ref> - و اما عبد الرزاق در [[کلام]] [[نجاشی]] و شیخ نه [[تولد]] و وفاتش معلوم است و نه در فهرست شیخ و [[رجال]] نجاشی کتاب و تألیفی برای وی ذکر شده است - احتمال سوم تقویت و [[حدس]] [[قوی]] زده می‌شود که عبد الرزاق صاحب تألیف و [[تفسیر]] غیر از عبد الرزاق بن همّام است که از [[اصحاب امام صادق]]{{ع}}، [[شیعه]] و آشکار کننده [[امامت اهل بیت]] معرفی شده است و در هرصورت، مؤلف [[تفسیری]] که چاپ شده بی‌تردید شیعه نبوده است و اما اینکه آیا این همان تفسیر عبد الرزاق متوفای ۲۱۱ ه‍‌. ق بدون کم‌وکاست است یا خیر؟ بستگی دارد به اینکه سند آن و افرادی که در طول [[تاریخ]] واسطۀ نقل این تفسیر بوده‌اند، در چه حدّی از اعتبار و [[وثاقت]] باشند و چون در نزد ما سند و واسطه‌های نقل آن ناشناخته و مجهول است و [[تواتر]] [[تاریخی]] نیز نسبت به آن وجود ندارد، اطمینانی وجود ندارد که این تفسیر همان تفسیر بدون هیچ‌گونه [[تغییر]] و کم‌وکاست و همۀ [[روایات]] و مطالب آن از عبد الرزاق صنعانی متوفای ۲۱۱ ه‍‌. ق باشد و در نتیجه، اعتبار روایات و آرای تفسیری نقل شده در آن اگر کمتر از روایات و آرای تفسیری [[تفسیر طبری]] و درّ المنثور نباشد، بیشتر از آن نیست.

این تفسیر عبد الرزاق که چاپ شده و موجود است، یکبار با نام «تفسیر القرآن» و با تحقیق دکتر [[مصطفی مسلم محمد]] در سه جلد در سال ۱۴۱۰ در ریاض به چاپ رسیده است و یکبار با نام «تفسیر القرآن العزیز» و با تحقیق دکتر [[عبد المعطی امین قلعجی]] در دو جلد در سال ۱۴۱۰ در بیروت از سوی دار المعرفة و اخیرا نیز با نام تفسیر عبد الرزاق و با تحقیق دکتر [[محمود محمد عبده]] در سه جلد در سال ۱۴۱۹ در بیروت از سوی دار الکتب العلمیه چاپ و منتشر شده است. در این [[تفسیر]] به ذکر [[روایات]] و آرای [[تفسیری]] [[صحابه]] و [[تابعین]] در ذیل [[آیات]] اکتفا شده و هیچ‌گونه [[اجتهاد]]، شرح و توضیحی از سوی مؤلف دیده نمی‌شود و ازاین‌رو، در دسته‌بندی [[تفاسیر]]، این تفسیر را باید از [[تفاسیر روایی]] محض به شمار آورد. در این تفسیر، روایات با سند آورده شده و در آغاز همۀ سندها نام عبد الرزاق آمده است و در [[روایت]] دوم، پیش از عبد الرزاق دو واسطه با نام‌های [[محمد بن عبد السلام]] و [[سلمة بن سعید]] دیده می‌شود که ظاهراً سند نویسندۀ تفسیر به عبد الرزاق باشد.