سوره اعلی در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = سوره اعلی

| عنوان مدخل  = سوره اعلی

| مداخل مرتبط = [[سوره اعلی در علوم قرآنی]] - [[سوره اعلی در معارف و سیره رضوی]]

== مقدمه ==

هشتاد و هفتمین سوره قرآن، دارای ۱۹ آیه و مکی است<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۲۸؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷؛ الکشاف، ج۴، ص۷۳۷.</ref>، اگر چه طبق برخی اقوال، مدنی محسوب می‌شود<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۴۸؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.</ref>. واژه اعلی از ماده علو به معنای بلندی و در مقابل پستی<ref>المفردات، ص۵۸۳.</ref>، یا به معنای رفعت و عظمت است<ref>کتاب العین، ج۲، ص۲۴۵.</ref>، که در این صورت، اعلی به معنای رفیع‌تر و یا با عظمت‌تر خواهد بود. برای کاربرد اعلی درباره [[خداوند]] معانی مختلفی گفته شده است. به عنوان مثال، اعلی به معنای بالاتر بودن او از هر گونه ثناگویی<ref>کتاب العین، ج۲، ص۲۴۵.</ref>، یا برتر بودن از مقایسه او با دیگران و یا مقایسه دیگران با او<ref> المفردات، ص۵۸۳.</ref>، و یا به معنای کسی است که با سلطنت و قدرت خود دارای بزرگی است<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۸.</ref>.

این سوره به این جهت اعلی نامیده شده است که در آیه اول آن این واژه به کار رفته است: {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref>. این سوره در حقیقت از دو بخش تشکیل یافته است. بخشی که در آن روی سخن با شخص [[پیامبر]] {{صل}} بوده، و دستوراتی در زمینه تسبیح پروردگار، و اعطای رسالت به او می‌دهد، و در ضمن، اوصاف هفت گانه‌ای از [[خداوند بزرگ]] را بیان می‌کند. بخش دیگر هم از مؤمنان خاشع، و کافران شقی، سخن گفته، و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را به طور فشرده بیان می‌کند. در پایان سوره نیز اعلام می‌کند که این مطالب تنها در قرآن مجید نیامده، بلکه حقایقی است که در کتب وصحف پیشین، یعنی [[صحف ابراهیم]] و [[موسی]]، نیز بر آن تأکید شده است<ref>تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۳۸۰.</ref>.

درباره اهمیت و فضیلت این سوره و خواندن آن، روایت‌های متعددی از [[اهل بیت]] {{عم}} رسیده است. به عنوان نمونه، [[امام صادق]] {{ع}} قرائت آن را در هر [[شب جمعه]] برای [[شیعیان]] لازم دانسته است<ref>ثواب الأعمال، ص۱۱۸.</ref>. همچنین آن [[حضرت]] فرمود: هر کس این سوره را در [[نماز واجب]] یا [[مستحب]] بخواند، در [[روز قیامت]] گفته می‌شود از هر کدام از درهای بهشت که می‌خواهی وارد شو<ref>ثواب الأعمال، ص۱۲۲.</ref>.

علی‌رغم حجم کم سوره اعلی، در سخنان و [[سیره امام رضا]] {{ع}} مورد توجه قرار گرفته و چند [[روایت]] از ایشان به این سوره اختصاص یافته است. آن حضرت هرگاه [[آیه]] {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}} را قرائت می‌کرد، آهسته می‌گفت: {{متن حدیث|سُبْحَانَ‏ رَبِّيَ‏ الْأَعْلَى‏}}<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۱۸۳.</ref>. گفتن این ذکر در اینجا در واقع [[امتثال]] [[دستور خداوند]] در همین آیه است که به تسبیح‌گویی [[خداوند]] امر کرده است، که حاکی از تعبد کامل آن حضرت به [[اوامر الهی]] می‌باشد. البته [[دستور]] به گفتن {{متن حدیث|سُبْحَانَ‏ رَبِّيَ‏ الْأَعْلَى‏}} هنگام قرائت این آیه، در برخی روایت‌های دیگر نیز [[مشاهده]] می‌شود<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۹.</ref>. همچنین گزارش شده است که آن حضرت در رکعت دوم نماز عشا شب جمعه، [[سوره حمد]] و اعلی را می‌خواندند<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۱۸۲.</ref>. از سوی دیگر، خواندن سوره‌های اعلی، جمعه و منافقون در تمام نمازهای شب و [[روز جمعه]]<ref>فقه الرضا {{ع}}، ص۱۳۰.</ref>، و خواندن سوره اعلی در رکعت دوم نماز عید فطر یا قربان<ref>فقه الرضا {{ع}}، ص۱۳۱.</ref> از سوی ایشان سفارش شده است، که نشان از اهمیت این سوره‌ها و توجه ویژه به بهره‌مندی بیشتر از محتوای آنها دارد. [[امام رضا]] {{ع}} در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى}}<ref>«و نام پروردگار خویش برد، آنگاه نماز گزارد» سوره اعلی، آیه ۱۵.</ref> [[تفسیر]] نمودن واژه {{متن قرآن|فَصَلَّى}} به اقامه نماز را نپذیرفته و آن را تکلیفی همراه با [[ظلم و ستم]] به انسان دانسته، و مقصود از این واژه را [[صلوات]] بر [[رسول خدا]] {{صل}} و اهل بیت ایشان دانسته‌اند<ref>الکافی، ج۴، ص۳۵۵، ۳۵۶.</ref>. این تفسیر بدان علت است که چون نماز و مقدمات و شرایط آن زیاد است، اگر در هر بار یاد خداوند، انسان موظف به [[نماز]] باشد، سختی و مشقت به وجود می‌آید، بر خلاف صلوات فرستادن<ref>شرح أصول الکافی، مازندرانی، ج۱۰، ص۲۳۷.</ref>. البته چون این آیه و آیه قبل از آن {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى}}<ref>«بی‌گمان آنکه پاکیزه زیست رستگار شد،» سوره اعلی، آیه ۱۴.</ref> در روایت‌های متعدد [[شیعه]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۱۰؛ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۰۹.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>الکشاف، ج۴، ص۷۴۰؛ کشف الأسرار، میبدی، ج۱۰، ص۴۶۲.</ref> به دادن [[زکات]] فطره و [[اقامه نماز]] [[عید فطر]] [[تفسیر]] شده است، احتمال دارد تفسیر این آیه به صلوات، مربوط به بطن آیه، و نه ظاهر آن باشد<ref>روضة المتقین، ج۱۲، ص۴۷.</ref>.<ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[اعلی - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «اعلی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۲۹۴.</ref>