تفسیر عصر غیبت صغری: تفاوت میان نسخه‌ها
←کتاب‌های تفسیری مفقود
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
== [[کتاب‌های تفسیری]] مفقود == | == [[کتاب‌های تفسیری]] مفقود == | ||
این دسته از کتاب‌های تفسیری عصر [[غیبت صغرا]] بسیار زیاد است و در اینجا ۹۱ عنوان از آنها که از در منابع [[کتاب‌شناسی]] [[شیعه]] یا [[اهل تسنن]] به آنها دست آمد، جهت اطلاع از کثرت [[آثار تفسیری]] آن عصر و [[عنایت]] [[زیاد]] [[مسلمانان]] به [[تفسیر]] می‌آورم، ولی اطلاعات به‌دست آمده دربارۀ بسیاری از آنها اندک است و بیش از ذکر عنوان آنها، مطلبی دربارۀ آنها در منابع نیامده است: | این دسته از کتاب‌های تفسیری عصر [[غیبت صغرا]] بسیار زیاد است و در اینجا ۹۱ عنوان از آنها که از در منابع [[کتاب‌شناسی]] [[شیعه]] یا [[اهل تسنن]] به آنها دست آمد، جهت اطلاع از کثرت [[آثار تفسیری]] آن عصر و [[عنایت]] [[زیاد]] [[مسلمانان]] به [[تفسیر]] می‌آورم، ولی اطلاعات به‌دست آمده دربارۀ بسیاری از آنها اندک است و بیش از ذکر عنوان آنها، مطلبی دربارۀ آنها در منابع نیامده است: | ||
#[[تفسیر ابن وضاح|التفسیر ابن وضّاح]]: [[شیخ طوسی]] از این تفسیر خبر داده<ref>در باب {{عربی|من عرف بقبیلته او لقبه او بلده}} نوشته است: {{عربی|«ابن وضّاح» له کتاب التفسیر}} ؛ (طوسی، الفهرست، ص۱۹۳، رقم ۸۸۲).</ref> و [[آقا بزرگ تهرانی]] آن را با عنوان تفسیر ابن وضّاح آورده است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۴۹، رقم ۱۱۹۸، تاریخ دقیق تألیف این کتاب و وفات مؤلف آن معلوم نیست. طبق دیدگاه آقا بزرگ که ابن وضّاح را از دانشمندان اواسط قرن سوم دانسته، این تفسیر از کتاب‌های تفسیری عصر غیبت صغرا به شمار آمده است.</ref>. | #[[تفسیر ابن وضاح|التفسیر]]، [[ابن وضّاح]]: [[شیخ طوسی]] از این تفسیر خبر داده<ref>در باب {{عربی|من عرف بقبیلته او لقبه او بلده}} نوشته است: {{عربی|«ابن وضّاح» له کتاب التفسیر}} ؛ (طوسی، الفهرست، ص۱۹۳، رقم ۸۸۲).</ref> و [[آقا بزرگ تهرانی]] آن را با عنوان تفسیر ابن وضّاح آورده است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۴۹، رقم ۱۱۹۸، تاریخ دقیق تألیف این کتاب و وفات مؤلف آن معلوم نیست. طبق دیدگاه آقا بزرگ که ابن وضّاح را از دانشمندان اواسط قرن سوم دانسته، این تفسیر از کتاب‌های تفسیری عصر غیبت صغرا به شمار آمده است.</ref>. | ||
#[[تفسیر سورۀ یاسین]]؛ تألیف {{عربی|"سلمة بن خطاب مروی عنه محمد بن حسن صفّار"}}<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۴۴، رقم ۱۵۱۰.</ref>. | #[[تفسیر سورۀ یاسین]]؛ تألیف {{عربی|"سلمة بن خطاب مروی عنه محمد بن حسن صفّار"}}<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۴۴، رقم ۱۵۱۰.</ref>. | ||
#[[احکام القرآن]]، [[داوود بن علی ظاهری]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۶۸.</ref>؛ | #[[احکام القرآن]]، [[داوود بن علی ظاهری]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۶۸.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر]]، [[ابن ماجه]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۷۳؛ سرکیس، معجم المطبوعات العربیّة و المعرّبة، ج۱، ص۲۳۲.</ref>؛ | #[[التفسیر]]، [[ابن ماجه]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۷۳؛ سرکیس، معجم المطبوعات العربیّة و المعرّبة، ج۱، ص۲۳۲.</ref>؛ | ||
#[[تفسیر القرآن]]، [[محمد بن سعد عطیه عوفی]]<ref>ر.ک: نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۳۱.</ref>؛ [[حاج خلیفه]] از این تفسیر با عنوان تفسیر العوفی خبر داده و از ثعلبی نقل کرده که این تفسیر را روایت از [[ابن عباس]] دانسته است<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۴.</ref>؛ | #[[تفسیر القرآن]]، [[محمد بن سعد عطیه عوفی]]<ref>ر.ک: نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۳۱.</ref>؛ [[حاج خلیفه]] از این تفسیر با عنوان تفسیر العوفی خبر داده و از ثعلبی نقل کرده که این تفسیر را روایت از [[ابن عباس]] دانسته است<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۴.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر بقی بن مخلد قرطبی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۱۶؛ سیوطی، طبقات المفسرین، ص۴۰.</ref>؛ [[ابن حزم]] گفته است: تفسیری مانند آن تألیف نشده است<ref>ر.ک: ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۱۵۱، رقم ۶۵۶.</ref>. | #[[التفسیر]]، [[بقی بن مخلد قرطبی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۱۶؛ سیوطی، طبقات المفسرین، ص۴۰.</ref>؛ [[ابن حزم]] گفته است: تفسیری مانند آن تألیف نشده است<ref>ر.ک: ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۱۵۱، رقم ۶۵۶.</ref>. | ||
#[[التفسیر]]، [[ابن قتیبه دینوری]]<ref>ر.ک: ابن قتیبة، تأویل مشکل القرآن، ص۲۸، رقم ۳۷.</ref>؛ | #[[التفسیر]]، [[ابن قتیبه دینوری]]<ref>ر.ک: ابن قتیبة، تأویل مشکل القرآن، ص۲۸، رقم ۳۷.</ref>؛ | ||
#[[اعراب القرآن]]، [[ابن قتیبه دینوری]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۴۵؛ عکش، ابن قتیبة الدینوری و جهوده اللغویة، ص۱۰۰.</ref>؛ | #[[اعراب القرآن]]، [[ابن قتیبه دینوری]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۴۵؛ عکش، ابن قتیبة الدینوری و جهوده اللغویة، ص۱۰۰.</ref>؛ | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
#[[ما نزل من القرآن فی الحسین بن علی]]{{عم}}، [[محمد بن احمد اشعری]]<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین، ج۶، ص۲۰؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۸.</ref>؛ [[ابو على محمد بن همام اسکافى]] آن را روایت کرده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۷.</ref>. | #[[ما نزل من القرآن فی الحسین بن علی]]{{عم}}، [[محمد بن احمد اشعری]]<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین، ج۶، ص۲۰؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۸.</ref>؛ [[ابو على محمد بن همام اسکافى]] آن را روایت کرده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۷.</ref>. | ||
#[[احکام القرآن]]، [[اسماعیل بن اسحاق جهضمی ازدی]]<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۲۰؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۲۰۷؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۱.</ref>؛ گفته‌اند پیش از او کسی مانند آن را تألیف نکرده است<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۰۶؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۸.</ref>. | #[[احکام القرآن]]، [[اسماعیل بن اسحاق جهضمی ازدی]]<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۲۰؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۲۰۷؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۱.</ref>؛ گفته‌اند پیش از او کسی مانند آن را تألیف نکرده است<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۰۶؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۸.</ref>. | ||
#[[معانی القرآن و اعرابه] | #[[معانی القرآن و اعرابه]] (در ۲۵ جزء)، [[اسماعیل بن اسحاق جهضمی ازدی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۰۶؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۸.</ref>؛ | ||
#[[ما نزل من القرآن فی امیر المؤمنین]]{{ع}}، [[ابراهیم ثقفی]]<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱۹، ص۲۸، رقم ۱۴۳؛ رجال النجاشی، ص۱۷؛ طوسی، الفهرست، ص۵.</ref>؛ | #[[ما نزل من القرآن فی امیر المؤمنین]]{{ع}}، [[ابراهیم ثقفی]]<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱۹، ص۲۸، رقم ۱۴۳؛ رجال النجاشی، ص۱۷؛ طوسی، الفهرست، ص۵.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر ابراهیم ثقفی]]<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۸؛ طوسی، الفهرست، ص۵.</ref>؛ [[آقا بزرگ تهرانی]] این تفسیر را با عنوان تفسیر الثقفی آورده و گفته است: [[نجاشی]] آن را با سه واسطه از مؤلفش نقل کرده است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۶۸، رقم ۱۲۴۴.</ref>. | #[[التفسیر]]، [[ابراهیم ثقفی]]<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۸؛ طوسی، الفهرست، ص۵.</ref>؛ [[آقا بزرگ تهرانی]] این تفسیر را با عنوان تفسیر الثقفی آورده و گفته است: [[نجاشی]] آن را با سه واسطه از مؤلفش نقل کرده است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۶۸، رقم ۱۲۴۴.</ref>. | ||
#[[معانی القرآن]]؛ اثر [[ مبرد]] معروف به «[[الکتاب التام]]»<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۶۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۵۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۷.</ref>؛ | #[[معانی القرآن]]؛ اثر [[مبرد]] معروف به «[[الکتاب التام]]»<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۶۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۵۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۷.</ref>؛ | ||
#[[اعراب القرآن]]؛ اثر [[ مبرد]]<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۶۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۵۰.</ref>؛ | #[[اعراب القرآن]]؛ اثر [[مبرد]]<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۶۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۵۰.</ref>؛ | ||
#[[الحروف و معانی القرآن الی سورة طه]] یا [[الحروف فی معانی القرآن الی سورة طه]]، اثر [[ مبرد]]<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۶۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۵۰.</ref>؛ | #[[الحروف و معانی القرآن الی سورة طه]] یا [[الحروف فی معانی القرآن الی سورة طه]]، اثر [[ مبرد]]<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۶۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۵۰.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر]]، [[ ابن ابی‌عاصم]]؛ برخی خبر داده‌اند که در نسخۀ خطی مشیخۀ سمعانی از این تفسیر یاد شده است<ref>ر.ک: بکائی، کتابنامه قرآن کریم، ج۵، ص۱۶۷۱.</ref>. | #[[التفسیر]]، [[ابن ابی‌عاصم]]؛ برخی خبر داده‌اند که در نسخۀ خطی مشیخۀ سمعانی از این تفسیر یاد شده است<ref>ر.ک: بکائی، کتابنامه قرآن کریم، ج۵، ص۱۶۷۱.</ref>. | ||
#[[معانی القرآن]]، جعد<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۹۰؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۹۳؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۶، ص۲۹.</ref>؛ | #[[معانی القرآن]]، جعد<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۹۰؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۹۳؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۶، ص۲۹.</ref>؛ | ||
#[[غریب القرآن]]، جعد<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۹۳؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۳.</ref>؛ | #[[غریب القرآن]]، [[جعد]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۹۳؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۳.</ref>؛ | ||
#[[تفسیر القرآن]]، [[بکر بن سهل بن اسماعیل دمیاطی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۱۷ و ۱۱۸؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۱۰۹.</ref>؛ [[حاج خلیفه]] از این تفسیر با عنوان تفسیر الدمیاطی یاد و آن را نقل شده از [[ابن عباس]] معرفی کرده است<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۷.</ref>. | #[[تفسیر القرآن]]، [[بکر بن سهل بن اسماعیل دمیاطی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۱۷ و ۱۱۸؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۱۰۹.</ref>؛ [[حاج خلیفه]] از این تفسیر با عنوان تفسیر الدمیاطی یاد و آن را نقل شده از [[ابن عباس]] معرفی کرده است<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۷.</ref>. | ||
#[[تفسیر القرآن]]، [[ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۴۱.</ref>؛ مشهور به تفسیر الدینوری<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۷؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۲.</ref>؛ برخی گفته‌اند این تفسیر ۱۳ جلد است و کسی بر روش آن پیش نگرفته است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۵۲، رقم ۱۲۰۶.</ref>. | #[[تفسیر القرآن]]، [[ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۴۱.</ref>؛ مشهور به تفسیر الدینوری<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۷؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۲.</ref>؛ برخی گفته‌اند این تفسیر ۱۳ جلد است و کسی بر روش آن پیش نگرفته است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۵۲، رقم ۱۲۰۶.</ref>. | ||
#[[ضیاء القلوب]]، [[مفضل بن سلمة بن عاصم کوفی]]، در معانی قرآن در بیست و چند جزء<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۲۸؛ حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۹۱.</ref>. | #[[ضیاء القلوب]]، [[مفضل بن سلمة بن عاصم کوفی]]، در معانی قرآن در بیست و چند جزء<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۲۸؛ حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۹۱.</ref>. | ||
#[[التفسیر الکبیر]]، محمد مرادی<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۴۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۴۰؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۵۳.</ref>؛ | #[[التفسیر الکبیر]]، [[محمد مرادی]]<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۴۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۴۰؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۵۳.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر الصغیر]]، محمد مرادی<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۴۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۴۰؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۵۳.</ref>؛ | #[[التفسیر الصغیر]]، [[محمد مرادی]]<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۴۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۲، ص۶۴۰؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۵۳.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر]]؛ عبدالرحمن رازی (۲۹۱ ه.ق)<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۸۲.</ref>؛ [[اسماعیل پاشا]] با عنوان تفسیر القرآن از آن یاد کرده است<ref>بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۵۱۳.</ref>. | #[[التفسیر]]؛ [[عبدالرحمن رازی]] (۲۹۱ ه.ق)<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۸۲.</ref>؛ [[اسماعیل پاشا]] با عنوان تفسیر القرآن از آن یاد کرده است<ref>بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۵۱۳.</ref>. | ||
#[[معانی القرآن]]، [[ثعلب]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۹۷؛ حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۰؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۳.</ref>؛ | #[[معانی القرآن]]، [[ثعلب]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۹۷؛ حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۰؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۳.</ref>؛ | ||
#[[غریب القرآن]]، [[ثعلب]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۹۷؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۵۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۲.</ref>؛ | #[[غریب القرآن]]، [[ثعلب]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۹۷؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۵۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۲.</ref>؛ | ||
#[[اعراب القرآن]]، [[ثعلب]]<ref>ر.ک: ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۳؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۵۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۲.</ref>؛ | #[[اعراب القرآن]]، [[ثعلب]]<ref>ر.ک: ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۳؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۵۴؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۸۲.</ref>؛ | ||
#[[تفسیر القرآن]]، [[ صالح بن محمد اسدی]]<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۴۲۲؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۳۲.</ref>؛ | #[[تفسیر القرآن]]، [[صالح بن محمد اسدی]]<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۴۲۲؛ نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۳۲.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر]]، [[ابراهیم بن معقل نسفی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۲؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۳.</ref>؛ | #[[التفسیر]]، [[ابراهیم بن معقل نسفی]]<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۲؛ ادنه‌وی، طبقات المفسرین، ص۴۳.</ref>؛ | ||
#[[التفسیر]]، [[مطیّن]]<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۸۷؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۶۰.</ref>؛ | #[[التفسیر]]، [[مطیّن]]<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۸۷؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۶۰.</ref>؛ | ||