خیر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[خیر]] نزد عقلا چیزی است که مورد [[اشتیاق]] و رغبت آنان باشد؛ مانند [[عقل]]، [[عدل]]، [[فضل]] و شی‌ء سودمند؛ و هیچ گاه امر اعتباری و انتزاعی مطلوب عقلا نیست، بنابراین خیر در واقع، به [[حقیقت]] وجود باز می‌گردد که واقع بلکه صرف واقع باشد و ماهیات امکانی و اعیان [[ثابت]] [[ذهنی]] و [[عقلی]] فی حد نفسه، به [[خیریت]] یا شریت [[وصف]] نمی‌شوند، زیرا ماهیت فی حد نفسه، نه موجود است و نه معدوم، از این روست که می‌توان گفت [[وجود خیر]] محض است، چنان که عدم [[شر]] محض؛ و خیرِ خیرات، از جمیع جهات و حیثیات، وجودِ اکمل و فوق کمال است که ذات [[حق]] است و به ترتیب، هر [[سلسله]] وجودی که نزدیک‌تر به مبدأ باشد، خیریت آن فزون‌تر است؛ تا برسد به هیولای اولی که منبع [[شرور]] است.<ref> اسفار، ج ۱، ص ۳۴۰ ـ ۳۴۱؛ فرهنگ اصطلاحات فلسفی، ص ۲۳۵.</ref> عرفا وجود را خیر می‌نامند و [[خدا]] را خیر محضِ مطلق،<ref>فرهنگ نور بخش، ص ۱۵۰.</ref> چنان که صاحب [[فتوحات]] اطلاق وجود را بی هبچ گونه تقییدی از آنِ حق و وی را خیر محضی می‌شمرد که فاقد هر گونه شرّیّتی است و در مقابل، اطلاق عدم را شر محضی می‌خواند که فاقد هر گونه خیریتی است.<ref> الفتوحات المکیه، ج ۱، ص ۲۱۳.</ref> برخی از [[حکما]] نیز درباره قضیه خیر بودن وجود، [[بداهت]] را ادعا کرده‌اند.<ref>اسفار، ج ۱، ص ۳۴۰؛ شرح المنظومه، ج ۲، ص ۶۸.</ref> بر پایه آنچه گذشت، [[خدای سبحان]] خیر علی‌الاطلاق است، زیرا هر چیزی به وی ختم گشته و [[مرجع]]، مطلوب و مقصود همه چیز است؛ لیکن [[قرآن کریم]] واژه خیر را اسمی مانند دیگر نام‌های حسنا بر وی اطلاق نکرده و تنها او را به خیر ستوده؛ البته [[قرآن]] در ۱۰ مورد [[خدا]] را به اسم خیر نامیده است و این در حالی است که واژه مذکور به کلمه دیگری اضافه گشته <ref> المیزان، ج ۳، ص ۱۳۳.</ref> و از مجموع آنها [[اسماء]] مرکبی به دست آمده‌اند که همه آنها از گونه اسماء فعل <ref> دانشنامه قرآن، ج ۱، ص ۱۰۲۳.</ref> و در موضوعاتی بحث می‌شوند که مربوط به «مضاف الیه» در آنهاست.

[[یعقوب]]{{ع}} در پاسخ درخواست [[برادران یوسف]]{{ع}} که "[[بنیامین]]" را با آنان به سوی [[مصر]] روانه کند تا پیمانه بگیرند و این سخن آنها که "ما او را نگهداری خواهیم کرد": {{متن قرآن|فَلَمَّا رَجَعُوا إِلَى أَبِيهِمْ قَالُوا يَا أَبَانَا مُنِعَ مِنَّا الْكَيْلُ فَأَرْسِلْ مَعَنَا أَخَانَا نَكْتَلْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref>«پس چون نزد پدرشان بازگشتند گفتند: ای پدر  پیمانه  را از ما بازداشتند؛ برادرمان را با ما بفرست تا پیمانه  گیری کنیم و ما نگهدار او خواهیم بود» سوره یوسف، آیه ۶۳.</ref> فرمود: آیا شما را بر او [[امین]] گردانم و به شما درباره وی اطمینان کنم،<ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۴۲۶؛ المیزان، ج ۱۱، ص ۲۱۴.</ref> آن‌گونه که شما را بر برادرش یوسف{{ع}} از پیش امین کردم، حال آنکه گفتید او را با ما فردا بفرست، تا در چمنزار بگردد و [[بازی]] کند و ما او را نگه خواهیم داشت {{متن قرآن|أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref>«فردا او را با ما بفرست تا (در دشت) بگردد و بازی کند و ما نیک نگهدار او خواهیم بود» سوره یوسف، آیه ۱۲.</ref>؛ ولی به آن [[وفا]] نکردید: {{متن قرآن|قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِنْتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِنْ قَبْلُ فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«گفت: آیا شما را بر او جز همان‌گونه امین می‌توانم داشت که پیش از این بر برادرش امین داشته بودم؟ پس خداوند بهترین نگهبان و او بخشاینده‌ترین بخشایندگان است» سوره یوسف، آیه ۶۴.</ref>.<ref> کشف الاسرار، ج ۵، ص ۱۰۲.</ref> و در ادامه افزود: نگهدارنده، خداست و او [[بهترین]] نگهدارنده است، پس من از او نگهداری وی را خواستارم؛ نه از شما.<ref>کشف الاسرار، ج ۵، ص ۱۰۲.</ref> به گفته برخی، جمله {{متن قرآن|فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}} [[تفریع]] است بر جمله {{متن قرآن|هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ}} و می‌فهماند وقتی اطمینان به شما در این مورد [[لغو]] و [[بیهوده]] است، بهترین اطمینان، اتکال به خدا و [[حفظ]] اوست و در جایی که امر مردد باشد میان [[توکل به خدا]] و [[اعتماد]] به غیر او، [[وثوق]] به [[خدا]] بهتر بلکه متعیّن است. جمله {{متن قرآن|وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}} نیز در جایگاه تعلیل برای جمله {{متن قرآن|فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا}} است؛ یعنی جز خدا بسا [[امین]] بر چیزی باشد و امانتی به او سپرده می‌شود؛ ولی وی به شخصِ [[امانت]] سپرده، رحم نکرده و امانت را ضایع می‌سازد؛ لیکن خدا ارحم الراحمین است و [[رحمت]] را در جای آن ترک نمی‌کند و بر [[ناتوان]] [[ضعیف]] که امر خود را به او واگذارده و بر وی [[توکل]] کرده است، ترحم می‌کند: {{متن قرآن|ُ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ}}<ref>« هر که بر خدا توکل کند همو وی را بسنده است» سوره طلاق، آیه ۳.</ref>