عبادت در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←پانویس) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه | == مقدمه == | ||
[[حضرت علی]]{{ع}} نمونه آرمانی [[عبادت]] و [[عبودیت]]، و مصداق روشن [[انسان کامل]] است. آن [[حضرت]] جامع همه [[کمالات]] و [[فضیلت‌ها]] است و در دریای بی‌پایان [[شخصیت]] وی همه گوهرهای [[ناب]] یافت می‌شود. عبادت و عبودیتش، که از [[عرفان]] ژرف سرچشمه می‌گیرد، از [[عظمت]] و [[قداست]] ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای که کسی را یارای نزدیک شدن به آن نیست. در [[حقیقت]]، عبودیت و عرفان علی{{ع}}، مرکز دایره شخصیت وی و دیگر ارزش‌های بی‌شمار او است. برجسته‌ترین حالات [[امام]] زمانی پدیدار می‌گردند که به عبادت و [[مناجات با خدا]] می‌ایستد و ژرف‌ترین سخنانش هنگامی به گوش می‌رسند که از [[توحید]] و عبودیت[[ سخن]] می‌گوید. البته ما [[بندگی]] و عبادت [[امیرمؤمنان]]{{ع}} را تنها در آیینه [[اندیشه]] خود نظاره می‌کنیم و از دریای بیکران [[معنوی]] او، با پیمانه محدود خویش بهره می‌گیریم؛ وگرنه عمق [[فضایل]] و ارزش‌های آن حضرت را تنها کسانی در می‌یابند که با او هم‌افق هستند. اینک با اعتراف به [[قصور]] و تقصیر خود در پیشگاه قدسی امیرمؤمنان{{ع}}، شمه‌ای از عبودیت و عبادت آن حضرت را بیان می‌کنیم. | [[حضرت علی]]{{ع}} نمونه آرمانی [[عبادت]] و [[عبودیت]]، و مصداق روشن [[انسان کامل]] است. آن [[حضرت]] جامع همه [[کمالات]] و [[فضیلت‌ها]] است و در دریای بی‌پایان [[شخصیت]] وی همه گوهرهای [[ناب]] یافت می‌شود. عبادت و عبودیتش، که از [[عرفان]] ژرف سرچشمه می‌گیرد، از [[عظمت]] و [[قداست]] ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای که کسی را یارای نزدیک شدن به آن نیست. در [[حقیقت]]، عبودیت و عرفان علی{{ع}}، مرکز دایره شخصیت وی و دیگر ارزش‌های بی‌شمار او است. برجسته‌ترین حالات [[امام]] زمانی پدیدار می‌گردند که به عبادت و [[مناجات با خدا]] می‌ایستد و ژرف‌ترین سخنانش هنگامی به گوش می‌رسند که از [[توحید]] و عبودیت[[ سخن]] می‌گوید. البته ما [[بندگی]] و عبادت [[امیرمؤمنان]]{{ع}} را تنها در آیینه [[اندیشه]] خود نظاره می‌کنیم و از دریای بیکران [[معنوی]] او، با پیمانه محدود خویش بهره می‌گیریم؛ وگرنه عمق [[فضایل]] و ارزش‌های آن حضرت را تنها کسانی در می‌یابند که با او هم‌افق هستند. اینک با اعتراف به [[قصور]] و تقصیر خود در پیشگاه قدسی امیرمؤمنان{{ع}}، شمه‌ای از عبودیت و عبادت آن حضرت را بیان می‌کنیم. | ||
| خط ۴۵: | خط ۲۸: | ||
اهمیت [[عبودیت]] و [[عبادت]] در نظرگاه علی{{ع}} را می‌توان از این سخن او به خوبی [[شناخت]]؛ آنجا که می‌فرماید: «[[سوگند]] به کسی که [[جان]] فرزند [[ابوطالب]] در دست او است، هزار ضربت [[شمشیر]] بر من آسان‌تر است از اینکه در بستر در غیر [[طاعت خدا]] بمیرم»<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۲۲.</ref>. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} چنان در عبادت و عبودیت[[ حق]] [[غرق]] بود که خود، موضوع عبادت گشته و یاد و ذکر [[فضائل]] و [[مناقب]] او و حتی نگریستن به او عبادت است. [[پیامبر]] در [[حدیثی]]، که [[شیعه]] و [[سنی]] نقل کرده‌اند، فرموده است: {{متن حدیث|النَّظَرُ إِلَى عَلِيٍّ عِبَادَةٌ}}<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۲۰۴؛ شیخ صدوق، الامالی، ص۱۳۸؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۷۱؛ قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، ج۲، ص۳۲۸.</ref>؛ «نگریستن به علی عبادت است». آری، علی{{ع}} با آن همه [[ارزش‌ها]] و فضیلت‌های شگفت‌انگیز خود را [[عبد خدا]] می‌داند و با [[سرافرازی]] اعلام می‌کند: «این [[افتخار]] مرا بس که [[عبد]] تو باشم»<ref>بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۴۰.</ref>.<ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۲۷۸.</ref> | اهمیت [[عبودیت]] و [[عبادت]] در نظرگاه علی{{ع}} را می‌توان از این سخن او به خوبی [[شناخت]]؛ آنجا که می‌فرماید: «[[سوگند]] به کسی که [[جان]] فرزند [[ابوطالب]] در دست او است، هزار ضربت [[شمشیر]] بر من آسان‌تر است از اینکه در بستر در غیر [[طاعت خدا]] بمیرم»<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۲۲.</ref>. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} چنان در عبادت و عبودیت[[ حق]] [[غرق]] بود که خود، موضوع عبادت گشته و یاد و ذکر [[فضائل]] و [[مناقب]] او و حتی نگریستن به او عبادت است. [[پیامبر]] در [[حدیثی]]، که [[شیعه]] و [[سنی]] نقل کرده‌اند، فرموده است: {{متن حدیث|النَّظَرُ إِلَى عَلِيٍّ عِبَادَةٌ}}<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۲۰۴؛ شیخ صدوق، الامالی، ص۱۳۸؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۷۱؛ قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، ج۲، ص۳۲۸.</ref>؛ «نگریستن به علی عبادت است». آری، علی{{ع}} با آن همه [[ارزش‌ها]] و فضیلت‌های شگفت‌انگیز خود را [[عبد خدا]] می‌داند و با [[سرافرازی]] اعلام می‌کند: «این [[افتخار]] مرا بس که [[عبد]] تو باشم»<ref>بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۴۰.</ref>.<ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۲۷۸.</ref> | ||
== عبادت عارفانه امام علی {{ع}} == | |||
چون [[ایمان علی]]{{ع}} بر اساس [[شناخت]] شاهدانه او، ایمان به [[شهادت]] بود، نه ایمان به غَیب، [[عبادت خدا]] را [[زیارت]] او تلقی می‌کرد و در [[تفسیر]] {{متن حدیث|قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ}} فرمود: | |||
{{متن حدیث|حَانَ وَقْتُ الزِّيَارَةِ وَ الْمُنَاجَاةِ وَ قَضَاءِ الْحَوَائِجِ وَ دَرْكِ الْمُنَى وَ الْوُصُولِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَى كَرَامَتِهِ وَ غُفْرَانِهِ وَ عَفْوِهِ وَ رِضْوَانِهِ}}<ref>شیخ صدوق، التوحید، ص۱۲۴، ح۱؛ همو، معانی الاخبار، ص۴۱، ح۱.</ref>. | |||
یعنی هنگام زیارت [[معبود]] و [[شهود]] او فرا رسیده است؛ زیرا در [[نماز]]، [[بنده]] با [[خدا]] سخن می‌گوید و او را مخاطب خود می‌یابد. | |||
[[امام علی]]{{ع}} خود [[عمود دین]] است، و نماز را که مصداق دیگری از عمود دین است، شهود [[الهی]] و زیارت معبود می‌داند. کسی که به زیارت [[جمیل]] محض نائل می‌شود، هرگز خود را نمی‌بیند؛ چه رسد به شهود خود، و موجودات دیگر به طور قهری در دید او در محاقند. | |||
چنین [[عارف]] شاهدی، خدا را سوداگرانه و بردگانه نمی‌پرستد؛ بلکه او را آزادانه [[عبادت]] می‌کند؛ به طوری که نه تنها از هرچه رنگ «تعلق» دارد، [[آزاد]] است، بلکه از هرچه [[صبغه]] «تعین» دارد نیز رها است: | |||
{{متن حدیث|إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۳۷.</ref>؛ {{متن حدیث|لَوْ لَمْ يَتَوَعَّدِ اللَّهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ لَكَانَ يَجِبُ أَنْ لَا يُعْصَى شُكْراً لِنِعْمَتِهِ}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۹۰.</ref>. | |||
به چنین [[امام]] همامی سزد که در [[مقام]] [[پرستش]] بگوید: {{متن حدیث|مَا عَبَدْتُكَ خَوْفاً مِنْ نَارِكَ وَ لَا طَمَعاً فِي جَنَّتِكَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُك}}<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۱۹۷.</ref>. چون عبادت علی{{ع}} شاهدانه بود، نه عابدانه، یا زاهدانه یا تاجرانه و مانند آن، و [[شاهد]] کامل، هر چیزی را از دید شهود می‌نگرد، نه از منظر [[اراده]] خود یا میل دیگران، در هر مورد که شهود وی [[عنایت]] دارد، آن را می‌بیند و می‌شنود و توجه دارد و در هر موردی که [[شهود]] وی [[عنایت]] ندارد، بی‌توجه است؛ از این رو به طور کامل می‌توان بین دو قضیه [[تاریخی]] [[مأثور]] درباره [[حضرت]] جمع کرد: یکی آن‌که پیکان تیر از پایش در [[سجده]] [[نماز]] بیرون آوردند و عنایت نداشت<ref>علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین، ص۱۱۸؛ تستری، نورالله، احقاق الحق، ج۸ ص۶۰۲ به نقل از ترمذی کشفی حنفی در مناقب مرتضوی، ص۳۶۴.</ref>، و دیگر آن‌که مستمندی در حال [[رکوع]] حضرت، از وی کمک خواست و [[امام]] توجه کرد و شنید و اشاره کرد و [[انگشتر]] از دست مبارکش به دست [[سائل]] رسید<ref>ر.ک: تفاسیر قرآن، ذیل آیه ولایت (سوره مائده، آیه ۵۵)، نیز مقاله «آیه ولایت» در این دانشنامه.</ref>. این [[اثبات]] و آن [[نفی]]، و آن عدم توجه و این عنایت، هر دو از دید شهود [[معبود]] بود؛ از این رو جای [[شگفتی]] یا [[پرسش]] نیست؛ زیرا نماز که [[عمود دین]] است، [[ستون]] [[خیمه]] [[معراج]] و [[مناجات]] خواهد بود و [[نمازگزار]] در [[عروج]] به سوی معبود و در حال [[نجوا]] با او است؛ بنابراین، مجاری ادراکی او مانند چشم و گوش، و مجاری تحریکی وی مانند دست و پا در [[اختیار]] معبود است، نه در اختیار خود [[عابد]]؛ بدین سبب هرچه جنبه خَلقی دارد، مغفول، و هر چه [[صبغه]] [[الهی]] دارد معقول و مقبول و معمول است. | |||
[[شاهد]] تحلیل یادشده، چکیده داستان مبسوطی به این مضمون است: | |||
دو شتر فربه برای [[حضرت رسول]]{{صل}} به صورت [[هدیه]] فراهم شد. حضرت به [[اصحاب]] فرمود: آیا در بین شما کسی هست که دو رکعت نماز با [[وضو]] و [[خشوع]] تمام بخواند و اجزا و شرایط آن را به جا آورد و به هیچ وجه درباره [[دنیا]] نیندیشد تا یکی از دو [[ناقه]] را به او بدهم؟ فقط [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} مدعی شد و... چنین نمازی را انجام داد. [[جبرئیل]] نازل شد و عرض کرد: [[خدا]] به تو [[سلام]] می‌کند و می‌گوید: یکی از دو شتر را به علی{{ع}} عطا کن. [[پیامبر]] فرمود: شرط، آن بود که به چیزی از [[امور دنیا]] نیندیشد؛ ولی علی{{ع}} در تشهد به [[فکر]] این بود که کدام شتر را دریافت کند. [[جبرئیل]] گفت:... فکر علی{{ع}} آن بود که فربه‌تر و بزرگ‌تر را بگیرد و نحر کند و برای [[وجه الله]] [[صدقه]] دهد و این فکر [[الهی]] بود، نه [[دنیایی]]. [[رسول خدا]]{{صل}} گریست و هر دو شتر را به علی{{ع}} داد. [[امام]] نیز هر دو شتر را نحر کرد و صدقه داد<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۲۰؛ استرآبادی، شرف الدین، تأویل الآیات الظاهره، ج۲، ص۶۱۲؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۶۱.</ref>. | |||
خلاصه آن‌که [[عبادت]] علی{{ع}} عارفانه بود، نه حکیمانه و متکلمانه، و چون عبادت عارفانه، [[برتر]] از عبادت‌های دیگر است، نه در عرض آنها، همه [[کمالات]] [[عبادی]] آنها را با افزایش ویژه دارا است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[حیات عارفانه امام علی (مقاله)| مقاله «حیات عارفانه امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۴۸.</ref> | |||
==[[عبادت]] و [[تقوا]]== | ==[[عبادت]] و [[تقوا]]== | ||