مکارم اخلاق در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = [[مکارم اخلاق]]

| مداخل مرتبط = [[مکارم اخلاق در قرآن]] - [[مکارم اخلاق در حدیث]] - [[مکارم اخلاق در نهج البلاغه]] - [[مکارم اخلاق در اخلاق اسلامی]] - [[مکارم اخلاق در معارف دعا و زیارات]] - [[مکارم اخلاق در معارف و سیره سجادی]] - [[مکارم اخلاق در معارف و سیره رضوی]]

| پرسش مرتبط  = مکارم اخلاق (پرسش)

==مقدمه==

[[تعالیم قرآن]] [[مجید]] و [[سنت]] و [[سیره پیامبر]]{{صل}} [[بهترین]] [[الگو]] و [[سرمشق]] برای [[شناخت]] و دست‌یابی به مکارم و [[محاسن اخلاقی]] است: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>. در بین [[آیات قرآن]] [[آیات]] پایانی [[سوره فرقان]] ([[آیه]] ۶۲-۷۷) که به توصیف "عبادالرّحمن" می‌پردازد، بیانگر برخی ویژگی‌ها و [[مکارم اخلاقی]] [[بندگان]] خوب خداست، و بندگان [[خدای رحمان]] کسانی‌اند که روی [[زمین]] به [[نرمی]] و [[تواضع]] گام برمی‌دارند و چون [[نادانان]] ایشان را طرف خطاب قرار دهند با [[سلامت]] نفس و [[ملایمت]] پاسخ می‌دهند. و آنانند که در حال [[سجده]] یا [[ایستاده]]، [[شب]] را به [[روز]] می‌آورند... و کسانی‌اند که چون [[انفاق]] کنند نه ولخرجی می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند... و کسانی‌اند که [[گواهی]] [[دروغ]] نمی‌دهند، و چون بر [[لغو]] بگذرند با [[بزرگواری]] می‌گذرند: {{متن قرآن|وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}}<ref>«و چون بر یاوه بگذرند بزرگوارانه می‌گذرند» سوره فرقان، آیه ۷۲.</ref>.

در اندرزهایی که [[پیامبر]]{{صل}} به [[صحابی]] بزرگ [[ابن‌مسعود]] می‌آموزد، برخی از این مکرمت‌ها چنین بیان شده است: «هنگامی که به بلایی گرفتار آیند [[صبر]] پیشه کنند و چون چیزی به آنان [[عطا]] شود شکرگزارند و اگر حکمی داده و قضاوتی نمایند به [[عدل]] [[رفتار]] کنند و چون سخن گویند راست بگویند، و چنان‌چه وعده‌ای دهند [[وفا]] کنند، و اگر بد کنند [[استغفار]] نمایند، و چون کار [[نیکی]] به جا آورند شادمان گردند... و با [[مردم]] به نیکی سخن گویند»<ref>مکارم الاخلاق، ج۲، ص۴۷۴.</ref>.

در [[حدیث]] دیگری ده مورد از [[مکارم اخلاق]] بیان شده است: [[راستگویی]]، [[امانت‌داری]]، [[صله رحم]] یا پیوند با [[خویشان]]، [[مهمان‌نوازی]]، [[بخشش]] به [[سائل]] و [[نیازمند]]، [[پاداش]] در برابر [[خیررسانی]] دیگران، [[حمایت]] از [[همسایه]]، حمایت از همراه، و مهم‌تر از همه اینها یکی [[حیا]] داشتن و دیگری [[یاد خدا]] بودن<ref>ارشاد القلوب دیلمی، ج۱، ص۱۳۴.</ref>.

[[معارف اهل‌بیت]]{{عم}} آکنده از [[مواعظ]] و نصایحی است که در ضمن آنها مکارم اخلاق و [[خصال]] عالی بیان شده است. پیامبر{{صل}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى خَيْرِ أَخْلَاقِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تُعْطِي‏ مَنْ‏ حَرَمَكَ‏ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ}}<ref>تحف العقول، ص۴۴.</ref>؛ «آیا شما را به [[برترین]] خلقیات [[دنیا]] و [[آخرت]] [[راهنمایی]] نکنم؟!" بپیوند با کسی که از تو [[بریده]] است، و عطا کن به آنکه تو را [[محروم]] داشته و از کسی که در [[حق]] تو [[ستم]] کرده درگذر».

‌چنانچه به [[کتاب خدا]] مراجعه کنیم می‌بینیم [[قرآن]] نیز ما را به همین سمت [[هدایت]] می‌کند: {{متن قرآن|وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ}}<ref>«و کیفر هر بدی بدی‌یی، مانند آن است پس هر که درگذرد و به راه آید پاداش وی بر خداوند است، بی‌گمان او ستمگران را دوست نمی‌دارد» سوره شوری، آیه ۴۰.</ref>. در جای دیگر می‌فرماید: {{متن قرآن|وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ}}<ref>«و به نیکی، بدی را دور می‌دارند؛» سوره رعد، آیه ۲۲.</ref>. از نظر [[قرآن]] می‌توان [[بدی]] را با بدی همانند آن (نه بیشتر) پاسخ داد چرا که این عمل عادلانه و [[اخلاقی]] است اما [[مکارم اخلاق]] اقتضا می‌کند که از بدی درگذریم ([[عفو]]) و آن را به [[نیکی]] پاسخ دهیم.

[[صحیفه سجادیه]] منبعی [[غنی]] برای [[شناسایی]] خصایل [[حمیده]] و [[مکارم اخلاقی]] و [[افعال]] [[پسندیده]] است. [[امام سجاد]]{{ع}} از [[خداوند متعال]] [[خُلق]] خوش<ref>نیایش بیستم.</ref> و بلندای [[اخلاق نیکو]] را [[طلب]] می‌نماید: {{متن حدیث|وَ هَبْ‏ لِي‏ مَعَالِيَ‏ الْأَخْلَاقِ‏}}<ref>نیایش بیستم.</ref>؛ "و از [[اخلاق]] متعالی بهره‌ورم دار". آن [[حضرت]] قرآن را عاملی برای دوری‌جستن از اخلاق [[پست]] و فرودین (مدانی اخلاق) می‌داند<ref>نیایش چهل‌ودوم.</ref> و پیشتر بیان داشتیم که آموزه‌های قرآن (و [[عترت]]) [[انسان]] را به سوی مکارم و معالی اخلاق (نقطه مقابل مدانی اخلاق) [[راه]] می‌نماید.

در بین [[دعاهای صحیفه]]، [[دعای بیستم]] به ذکر مکارم اخلاق اختصاص یافته است. در این [[دعا]] ۱۹۳ ویژگی ممتاز بیان شده است. که در ضمن آن [[امام]] نوزده بار بر [[محمد و خاندان او]] [[درود]] می‌فرستد. این ویژگی‌ها مضامین گوناگونی را شامل می‌شود. برخی از آنها همچون [[ایمان کامل]] و [[یقین]] و حُسن‌نیّت به بُعد [[قلبی]] و [[روحی]] انسان مربوط می‌شود و بعضی دیگر مربوط به [[اعمال]] و [[رفتار]] ظاهری انسان است، مثل سخن‌گفتن به [[هدایت]] و انجام [[طاعات]] و کارهایی که مورد [[خشنودی]] [[خداوند]] است. هرچند هدف‌گیری امام در این دعا ذکر مواردی است که باعث [[اصلاح]] [[امر]] [[آخرت]] است اما در عین‌حال از درخواست‌هایی که باعث اصلاح حال [[دنیا]] می‌شود نیز [[غفلت]] ننموده است؛ زیرا [[عمران]] [[خانه]] آخرت جز با اصلاح [[امور دنیوی]] و تنظیم صحیح آنها صورت نمی‌بندد؛ از این‌رو در کنار [[رستگاری]] آخرت ([[فوز]] [[معاد]])، [[اقتصاد]] در [[زندگی]] را لازم می‌داند و از خداوند درخواست روزیِ بی‌حساب و صحّت و [[سلامت]] می‌نماید. در همین دعا تکمیل کرامت‌ها را می‌طلبد: «ای خداوند، هر [[خصلت]] بد که در من است، بر [[صلاح]] آور و هر [[زشتی]] که با من است و موجب [[نکوهش]] من، به [[زیبایی]] بدل نمای و هر [[کرامت]] کمال‌نایافته که در من است، کامل فرمای»<ref>نیایش بیستم.</ref>.

«بار خدایا، [[درود]] بفرست بر [[محمد و خاندانش]] و مرا به [[راه]] [[شایسته]] [[هدایت]] راه‌بنمای... و نیّتی صوابم ده و چنان کن که در آن تردید روا ندارم، و [[عمر]] مرا دراز نمای و چنان کن که در [[طاعت]] تو به سر شود و چون مرتع عمر من چراگاه [[اهریمن]] گردد، پیش از آن‌که [[خصومت]] تو بر من تازد یا [[خشم]] تو مرا به سر دراندازد، [[جان]] من بستان»<ref>نیایش بیستم.</ref>.

«بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و [[رستگاری]] بخش مرا تا کسی را که با من ناراستی کند، به [[اخلاص]] پاسخ دهم و کسی را که از من دوری گزیند به نیکویی [[جزا]] دهم و کسی را که مرا [[محروم]] می‌دارد به بذل و [[احسان]] بنوازم و با آن‌کس که رشته [[مودّت]] [[بریده]] است بپیوندم و کسی را که از من به [[بدی]] یاد کرده است، به [[نیکی]] یاد کنم و خوبی را [[سپاس]] گویم و از بدی چشم فروبندم»<ref>نیایش بیستم.</ref>.

«ای [[خداوند]]، مرا سیمای [[صالحان]] ده و [[جامه]] [[پرهیزگاران]]، در گستردن [[عدل]] و [[فروخوردن خشم]] و خاموش کردن [[آتش]] [[دشمنی]]، و به‌هم [[پیوستن]] تفرقه‌جویان و [[آشتی]] دادن خصمان، و فاش‌کردن نیکی و [[پوشیدن]] [[عیب‌ها]] و [[نرم‌خویی]] و [[فروتنی]] و نیک‌سیرتی و بیرون‌راندن باد [[غرور]] از سر، و [[سبقت]] در [[فضیلت]] و [[ایثار]] در [[بخشش]] و دم فرو بستن از [[عیب]] دیگران... و گفتن سخن[[حق]] هرچند دشوار بود و اندک‌شمردن نیکی‌های خود در [[کردار]] و گفتار، هرچند بسیار بوَد و بسیار شمردن بدی‌های خود در کردار و گفتار، هرچند اندک بود»<ref>نیایش بیستم.</ref>.

«خدایا، [[درود]] بفرست بر [[محمد و خاندانش]] و آبرویم به توان‌گری مصون دار و [[جاه]] و منزلتم را به [[بینوایی]] مکاه آن‌سان که از دیگر روزی‌خوارانت روزی بطلبم و دست پیش بندگان شریر تو دراز کنم، آنگاه به [[ستایش]] کسی که به من بخشیده است فریفته شوم و به [[نکوهش]] کسی‌که دست منع فراروی من داشته [[مبتلا]] گردم، و حال ان‌که کسی‌که توان بخشیدن و منعش هست تنها تویی و بس»<ref>نیایش بیستم.</ref>.

[[رده:مکارم اخلاق در معارف و سیره سجادی]]

[[رده:مدخل]]