اطاعت در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

:*{{متن قرآن|تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}} <ref>«اینها حدود خداوند است و آنان که از خداوند و رسول او فرمانبرداری کنند، (خداوند) آنها را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویبارها روان است؛ در آنها جاودانند و این است رستگاری سترگ» سوره نساء، آیه ۱۳.</ref>؛

:*{{متن قرآن|وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا}}<ref>«و آنان که از خداوند و پیامبر فرمان برند با کسانی که خداوند به آنان نعمت داده است از پیامبران و راستکرداران و شهیدان و شایستگان خواهند بود و آنان همراهانی نیکویند» سوره نساء، آیه ۶۹</ref>؛

*روایت‌های [[اهل بیت]]{{عم}} نیز همراه و هماهنگ با [[قرآن]]، بر [[اطاعت از خداوند]] و [[رسول خدا]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{عم}} تأکید نموده‌اند. [[ضرورت]] [[اطاعت از خداوند]] تا حد توان<ref>الکافی، ج۱۵، ص۳۰.</ref>، در همه حال<ref>عیون الحکم و المواعظ، ص۸۶.</ref>، و در همۀ امور<ref>نهج البلاغة، صبحی صالح، ص۴۶۰؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۸۵.</ref>، و [[برتری]] [[اطاعت از خداوند]] نسبت به هر چیزی<ref>نهج البلاغة، صبحی صالح، ص۴۶۰؛ غرر الحکم، ص۱۴۲.</ref>، برخی از عناوینی است که اهمیت [[اطاعت الهی]] را نمایان میسازد. روایت‌های [[اهل بیت]]{{عم}} علاوه بر تأکید بر [[اطاعت از رسول خدا]]{{صل}}<ref>الزهد، ابن سعید، ص۱۰۴؛ الکافی، ج۱۵، ص۳۲؛ المحاسن، ج۱، ص۱۵۰؛ نهج البلاغة، صبحی صالح، ص۲۸۲.</ref>، [[اطاعت]] از [[امامان معصوم]]{{عم}} را نیز ضروری شمرده و این [[اطاعت]] را همسان با [[اطاعت از خداوند]] و رسولش دانسته‌اند<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۱۰۹؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۰-۲۶۲؛ الاعتقادات، ص۱۰۴؛ الاحتجاج، ج۱، ص۶۹؛ عمدة عیون صحاح الأخبار، ص۴۵۱.</ref>.  

*از منظر [[روایت‌ها]]، [[اطاعت از اهل بیت]]{{عم}}، [[اطاعت از خداوند]] است و [[معصیت]] آنان، [[معصیت خداوند]]<ref>الکافی، ج۱۵، ص۳۲؛ الإمامة و التبصرة، ص۴۷-۴۸؛ التوحید، ص۸۲؛ الأمالی، صدوق، ص۵۴۱، ۵۵۸.</ref>.  

*از منظر [[عقلی]] و [[کلامی]] نیز [[وجوب]] [[اطاعت از امام]] یکی از [[احکام]] مهم و بزرگ [[دین]] بوده <ref>کتاب الألفین، ص۴۸.</ref> و [[اطاعت از امام]]، در واقع [[امتثال]] [[اوامر و نواهی]] [[الهی]] است <ref>کتاب الألفین، ص۶۵.</ref>. [[اطاعت از امام]]، زمانی صحیح است که [[معصوم]] باشد<ref>کتاب الألفین، ص۱۸۶.</ref>، چون در غیر این صورت، به [[نافرمانی خداوند]] [[دستور]] خواهد داد که با [[دستورهای الهی]] در تناقض و به همین جهت محال است<ref>کتاب الألفین، ص۲۹۲.</ref>. از سوی دیگر، [[اطاعت الهی]] در همه حال و در همۀ امور [[زندگی]] مطلوب و ضروری است و تنها در سایۀ بهره‌مندی از [[راهنمایی]] [[معصومان]]{{عم}} میتوان به این مرحله از [[اطاعت الهی]] [[دست]] یافت<ref>کتاب الألفین، ص۱۴۳.</ref>.<ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[اطاعت - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «اطاعت»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲.</ref>

*روایت‌های [[نقل]] شده از [[امام رضا]]{{ع}}، دربارۀ [[اطاعت از خداوند]] و [[اهل بیت]]{{عم}} به پنج دسته تقسیم می‌شود:

==نخست: [[اطاعت از خداوند]]==

*بر اساس سخن دیگری از آن [[حضرت]]، [[اطاعت از خداوند]]، حتی اگر مسألۀ [[بهشت و جهنم]] نیز مطرح نباشد، [[واجب]] است. [[دلیل]] ایشان بر این موضوع، [[تفضل]] و [[احسان]] [[خداوند]] و [[نعمت‌های خداوند]] به [[بندگان]]، است <ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۸۰.</ref> که با [[اطاعت]] از او در مقابل این [[نعمت‌ها]] [[شکرگزاری]] خواهد شد. پس، از منظر ایشان، [[لزوم]] [[اطاعت از خداوند]] به دو [[دلیل]] آزمودن [[بندگان]] و [[تفضل]] و [[احسان]] [[خداوند]] به [[بندگان]] است.

*ایشان همچنین به [[اطاعت از خداوند]] به عنوان عنصر محوری در دستیابی به [[شرافت]] و [[برتری]] واقعی بر دیگران تصریح می‌کند. هنگامی که به ایشان گفته می‌شود هیچ کسی در [[زمین]]، پدرانی شریف‌تر از [[پدران]] شما ندارد، [[شرافت]] آنان را به جهت [[تقوا]] و [[اطاعت از خداوند]] می‌داند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۳۶.</ref>.

==دوم: [[اطاعت از پیامبران الهی]]==

*همچنین [[امام صادق]]{{ع}} در پاسخ زندیقی که از چگونگی [[اثبات]] [[پیامبران]] و [[رسولان]] سؤال کرده بود، استدلالی مشابه مضمون این [[آیه]] ارائه کرده است<ref>الکافی، ج۱، ص۴۱۰.</ref>. بر اساس این [[استدلال]]، چون امکان [[مشاهده]]، تماس و مباشرت و محاجۀ مخلوقات با [[خداوند]] وجود ندارد، پس ثابت می‌شود که [[خداوند]] در میان [[خلق]] خود نمایندگانی دارد که از طرف او برای مخلوقات و بندگانش پیام‌رسانی می‌کنند و آنان را بر [[مصالح]] و منافعشان و آنچه انجامش موجب بقا و ترکش باعث نابودی آنان میگردد، [[آگاه]] می‌سازند<ref>الکافی، ج۱، ص۴۱۰.</ref>.<ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[اطاعت - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «اطاعت»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲.</ref>

==سوم: [[اطاعت از امامان]]{{عم}}==

*روایت‌های متعددی از [[امام رضا]]{{ع}} در مواضع مختلف وجود دارد که بر [[واجب الاطاعه]] بودن [[امامان]] دلالت دارد. [[امام رضا]]{{ع}} [[واجب الاطاعه]] بودن را یکی از [[ویژگی‌های امام]] می‌داند<ref>الکافی، ج۱، ص۵۰۰؛ الغیبة، نعمانی، ص۲۲۲؛ الأمالی، صدوق، ص۶۷۹؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۲۱؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۶۸۰؛ معانی الأخبار، ص۱۰۰.</ref>. طبق [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} به [[نقل]] از پدرانشان از [[رسول خدا]]{{صل}} [[اطاعت از ائمه]]{{عم}}، [[اطاعت از خداوند]] بوده، و [[معصیت]] آنان، [[معصیت خداوند]]<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۵۸.</ref>. در [[روایت]] مشابهی با همین [[سلسله]] [[سند]]، [[اطاعت]] و [[نافرمانی]] نسبت به [[امامان معصوم]]{{عم}}، [[اطاعت]] و [[نافرمانی]] از [[رسول خدا]]{{صل}} محسوب می‌شود<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۰.</ref>. در [[روایت]] دیگری از [[امام رضا]]{{ع}} با همین [[سلسله]] [[سند]]، این چنین آمده است: "ای [[علی]]! تو و [[امامان]] از فرزندانت بعد از من، [[حجت خداوند]] بر [[خلق]] و نشانه‌های او در میان [[مردم]] هستید. هر کس یکی از شما را [[انکار]] نماید، مرا [[انکار]] کرده است. و هر کس یکی از شما را [[نافرمانی]] کند، مرا [[نافرمانی]] نموده است. هر کس به یکی از شما [[ستم]] کند، به من [[ستم]] کرده و هر کس با شما اتصال داشته باشد، با من اتصال دارد. و هر کس از شما [[اطاعت]] کند، مرا [[اطاعت]] کرده است"<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۴۱۳.</ref>. بر اساس این [[روایت]]، چون [[امامان معصوم]]{{عم}} [[حجت خداوند]] بر [[خلق]] او هستند، [[انکار]]، [[ستم]] و [[نافرمانی]] آنان در سطح [[انکار]]، [[ستم]] و [[نافرمانی]] نسبت به [[رسول خدا]]{{صل}} بوده و [[اطاعت]] از آنان نیز همین [[حکم]] را خواهد داشت. از سوی دیگر، در جامعۀ آن روز سؤالات و شبهاتی دربارۀ رابطۀ [[امام]] و [[مردم]] وجود داشته است که [[امام رضا]]{{ع}} آن را پاسخ داده است. عده‌ای [[مردم]] را [[عبد]] [[ائمه]]{{عم}} می‌دانستند و این ادعا را به [[ائمه]]{{عم}} منسوب می‌کردند. [[امام]] این سخن را نقد فرموده و [[واجب الاطاعه]] بودن و [[نصرت]] در [[امور دینی]] را به عنوان رابطۀ صحیح [[امام]] و [[مردم]] مطرح ساخته است<ref>الکافی، ج۱، ص۴۵۹، ۴۶۰؛ الأمالی، مفید، ص۲۵۳؛ الأمالی، طوسی، ص۲۲؛ شرح أصول الکافی، مازندرانی، ج۵، ص۱۸۶؛ مرآة العقول، ج۲، ص۳۳۲.</ref>.

*همچنین در جلسه‌ای که با [[حضور امام]] [[رضا]]{{ع}}، [[مأمون]] و تعدادی از علمای [[عراق]] و [[خراسان]] تشکیل می‌شود، آن [[حضرت]] با [[تمسک]] به آیاتی از [[قرآن]]، [[اطاعت]] از [[عترت پیامبر]]{{صل}} را از نشانه‌های [[برتری]] [[عترت]] بر سایر [[مردم]] شمرده است<ref>الأمالی، صدوق، ص۵۲۴؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۳۱؛ بشارة المصطفی{{صل}}، ج۲، ص۲۲۹.</ref>.

==چهارم: [[فلسفه وجوب اطاعت از اولوالامر]]==

#[[ضرورت]] وجود شخصی [[امین]] از طرف [[خداوند]] جهت جلوگیری از [[نقض]] [[حدود الهی]]؛

#[[لزوم]] ساماندهی امور [[دین]] و [[دنیا]]، مانند [[عدالت‌گستری]] و [[جنگ با دشمنان]]؛

#بخشی از این [[روایت‌ها]]، از غیر [[امام رضا]]{{ع}} رسیده است. طبق سخن [[امام صادق]]{{ع}}، [[زیارت امام رضا]]{{ع}} که همراه با [[معرفت]] به [[واجب الاطاعه]] بودن ایشان از طرف [[خداوند]] باشد، مانند [[زیارت]] [[رسول خدا]]{{صل}} محسوب شده است<ref>الأمالی، صدوق، ص۵۸۷؛ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۰۸.</ref>. طبق [[روایت]] دیگری از همین [[امام]]، هر کس [[امام رضا]]{{ع}} را که در [[خراسان]]، [[شهید]] و مدفون خواهد شد، با [[معرفت]] به [[حق]] او [[زیارت]] کند، به همراه [[امام صادق]]{{ع}} به [[بهشت]] خواهد رفت، اگرچه [[اهل]] [[گناه کبیره]] هم باشد. ایشان برای [[معرفت]] به [[حق]] [[امام رضا]]{{ع}}، [[امام|امامِ]] واجب‌الطاعه، [[غریب]] و [[شهید]] بودن را مطرح ساخته است که موجب می‌شود ثوابی معادل هفتاد [[شهید]]، مانند کسانی که در مقابل [[رسول خدا]]{{صل}} به [[شهادت]] رسیدند، نصیب [[انسان]] گردد<ref>الأمالی، صدوق، ۱۲۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸۴.</ref>. البته این سخن به معنای جواز [[ارتکاب گناه]] نیست، بلکه اگر [[انسان]] واجب‌الطاعه بودن [[امام رضا]]{{ع}} را [[باور]] کند و طبق آن عمل نماید، موجب [[سعادت]] او در [[دنیا]] و زمینه‌ساز [[سعادت]] او در [[آخرت]] خواهد شد. چون [[اهل بیت]]{{عم}} جز به [[اطاعت از خداوند]] [[دستور]] نمی‌دهند، و در صورتی که [[انسان]] [[اطاعت]] از آنان را [[واجب]] بداند، باید به [[دستورهای الهی]] نیز عمل نماید. همچنین [[امام]] [[موسی کاظم]]{{ع}}، [[اطاعت از امام]] [[رضا]]{{ع}} را سبب [[هدایت]] می‌داند<ref>إثبات الهداة، ج۴، ص۳۰۶؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۳۲.</ref> و [[نافرمانی]] ایشان را موجب [[کفر]] می‌شمرد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۳۲.</ref>. این متن به صراحت، موضوع [[وجوب اطاعت]] را مطرح نمی‌سازد، اما چون [[اطاعت]] از ایشان سبب [[هدایت]] می‌شود و [[نافرمانی]] ایشان منجر به [[کفر]] می‌گردد، [[ضرورت]] دستیابی به [[هدایت]] و [[رهایی]] از [[کفر]] اقتضا می‌کند که [[اطاعت]] از ایشان [[واجب]] باشد. در یکی از گزارش‌های مرتبط با آن [[حضرت]]، [[سخن]] از مردی [[واقفی]] است که حتی با [[دعوت]] و [[ارشاد]] [[حسن بن علی]] وشا (که به [[دستور امام]] [[رضا]]{{ع}} این کار را انجام داد)، نیز حاضر به بازگشت از واقفی‌گری به طرف [[حق]] نمی‌شود. اما بعد از مدت کمی، مرد نزد [[حسن بن علی]] وشا می‌آید و به [[امامت امام رضا]]{{ع}} و [[واجب‌الاطاعه]] بودن ایشان [[گواهی]] می‌دهد<ref>إثبات الهداة، ج۴، ص۳۶۳.</ref>. [[احمد بن محمد بن ابی‌نصر]] در نامه‌ای که [[خدمت]] آن [[حضرت]] می‌فرستد، تصریح می‌کند: من و خانواده‌ام، [[خداوند]] را با [[اطاعت]] از شما [[دینداری]] می‌کنیم<ref>قرب الإسناد، ص۳۴۸، ۳۴۹.</ref>. موارد اخیر نشان می‌دهد مسأله [[وجوب اطاعت]] از [[امامان]]{{عم}} به عنوان موضوعی مسلّم در بین بسیاری از [[شیعیان]] آن دوره پذیرفته شده بوده است.

#از [[امام رضا]]{{ع}} نیز دربارۀ [[وجوب اطاعت]] از ایشان روایت‌هایی رسیده است. آن [[حضرت]] در پاسخ به سؤالی دربارۀ [[وجوب اطاعت]] از ایشان، به صراحت [[اطاعت]] خود را بر [[مردم]] [[واجب]] دانسته و آن را همچون [[اطاعت]] از [[امیرمؤمنان]]{{ع}} شمرده است<ref>الکافی، ج۱، ص۴۵۸؛ الإختصاص، ص۲۷۸.</ref>. بر پایۀ [[روایت]] دیگری، [[امام رضا]]{{ع}} به [[نقل]] سخن [[داود]] بن [[عیسی]] مبنی بر [[واجب‌الاطاعه]] بودن آن [[حضرت]] در نزد [[مردم]] [[عراق]] پرداخته است<ref>الکافی، ج۱۳، ص۱۰۶.</ref>. در یکی دیگر از این موارد در موضوع [[امامت]] و [[واجب‌الاطاعه]] بودن [[امام رضا]]{{ع}}، اختلافی میان عده‌ای از [[شیعیان]] رخ می‌دهد و [[امام رضا]]{{ع}} با اشاره به [[واجب‌الاطاعه]] بودن خود در صدد نقد و رفع آن برمی‌آید<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۴۶۳-۴۶۴.</ref>. طبق آنچه تاکنون گفته شد، روایت‌های [[امام رضا]]{{ع}}، در هماهنگی با [[قرآن]] در جهت [[ضرورت]] [[اطاعت از خداوند]]، [[رسول]] او و [[اهل بیت]]{{عم}} است. حجم نسبتاً بالای این [[روایت‌ها]] نیز علاوه بر آنکه اهتمام [[حضرت]] به تبیین این موضوع را نشان می‌دهد، حکایت از آن دارد که [[شبهات]] و سؤالاتی نیز دربارۀ [[وجوب]] [[اطاعت از ائمه]]{{عم}} مطرح بوده که ایشان به آنها پاسخ داده است. البته مجموعۀ این متون نیز می‌تواند به عنوان گنجینۀ [[ارزشمند]] [[علمی]] و [[اعتقادی]] در [[شناخت امامت]] به کار آید.

== منابع ==

* [[تأسی]]

* [[تجری]]

* [[تمکین]]

* [[تنافی کفر و اطاعت]]