بردگی در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

در اصطلاح نیز به کسی برده گفته می‌شود که به [[ملک]] و [[تصرف]] انسان دیگر درآمده است<ref>المقنعه، ص۵۴۸؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ج۳، ص۱۹۷.</ref>. بردگی نقطه مقابل [[آزادی]] است. یکی از مظاهر آزادی انسان آن است که بتواند مطابق [[اراده]] خود و در چارچوب [[قوانین]] عادلانه [[زندگی]] کند، [[مالک]] [[کسب و کار]] خود باشد و از آنچه به دست می‌آورد در [[جهت]] مصارف زندگی خویش از قبیل: [[مسکن]]، [[لباس]]، [[غذا]] و دیگر [[شئون زندگی]] خود استفاده کند، اما بردگی با این امر در [[تعارض]] است. بردگی در [[حقیقت]] [[نقض]] [[مالکیت]] و آزادی انسان درباره چگونه زیستن در [[اجتماع بشری]] است. بدین صورت با برده در حد یک کالا برخورد شده و هرگونه تصرف در مورد او مجاز شمرده می‌شود<ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۶، ص۳۴۱؛ علی ربانی گلپایگانی، آزادی و دمکراسی از دیدگاه اسلام و لیبرالیسم، ص۱۵۵.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:84.</ref>

#"موالی": بردگانی که پس از اسیری، [[اسلام]] آورده و غالباً آزاد می‌شدند، اما به همین نام، تحت [[حمایت]] صاحبان اولیه خود می‌ماندند و چون طبق [[قانون]] اسلام، [[مسلمان]]، بنده نمی‌شود، این [[بندگان]] آزاد شده، بین [[بندگی]] و آزادی وضع مخصوصی می‌یافتند<ref>الحدائق الناظره، ج۲۲، ص۵۶۳؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ص۵۱۱؛ شیخ جعفر کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ج۴، ص۵۱۱؛ جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهرکلام، ص۶۶۲-۶۶۳ و ۶۸۶.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:84.</ref>

بردگی در کشورهای اروپایی تا سال ۱۷۷۲ میلادی رایج بود، چنان‌که کمی پیش از این [[تاریخ]] میان [[انگلیس]] و اسپانیا قراردادی منعقد شد که به موجب آن، [[کشور]] انگلیس ۴۳۰۰ [[کنیز]] از بردگان آفریقایی را به مدت سی سال در مقابل مبلغی کلان به کشور اسپانیا فروخت. در سال ۱۷۶۱ [[تفکر]] [[مبارزه]] با بردگی در ممالک غربی گسترش یافت و نخستین فرقه‌ای که علیه بردگی [[قیام]] کرد، [[فرقه]] کویکر، یکی از فرقه‌های [[مسیحی]] بود. تا اینکه در سال ۱۷۷۲ قانونی به تصویب رسید که هر کس وارد کشور [[انگلستان]] شود [[آزاد]] خواهد بود. با این حال، پس از بررسی‌های دقیق در سال ۱۷۸۸ روشن شد که کشور انگلیس هر سال دویست‌هزار برده به فروش می‌رساند و تعداد بردگان آفریقایی که به [[آمریکا]] برده می‌شدند یکصدهزار نفر در سال بود. سرانجام در سال ۱۸۳۳ در کشور انگلیس [[برده‌داری]] لغو شد و به موجب این [[قانون]]، [[حکومت]] انگلستان در مقابل [[آزادی بردگان]] ۲۰ میلیون لیره به کمپانی برده‌فروشی پرداخت کرد؛ در این واقعه ۷۷۰۳۸۰ برده [[آزاد]] شدند. در [[کشور]] [[آمریکا]] نیز پس از کوشش‌های فراوان در سال ۱۸۶۲ [[برده‌داری]] [[لغو]] شد. در کشورهای دیگر نیز یکی پس از دیگری برده‌داری و [[بردگی]] لغو می‌شد تا اینکه در سال ۱۸۹۰ [[پیمان]] بروسل به عنوان یک پیمان بین‌المللی در [[جهت]] لغو بردگی و برده‌داری به امضای ممالک مختلف رسید و در نتیجه بردگی در سراسر [[دنیا]] لغو گردید. البته آنچه به موجب این [[قراردادها]] لغو شد، بردگی از طریق [[ولایت]] و [[استیلا]] بر افراد و ممالک دیگر بود، نه بردگی از طریق [[اسیران]] [[جنگی]]؛ چنان‌که بردگانی که در آن [[زمان]] در کشورهای اروپایی و غربی به فروش میرسیدند، از کشورهای آفریقایی آورده می‌شدند که تحت [[سیطره]] ممالک غربی و اروپایی بودند و آن بردگان اسیران جنگی نبودند <ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، ج۶، ص۳۴۷- ۳۵۰؛ علی ربانی گلپایگانی، آزادی و دمکراسی از دیدگاه اسلام و لیبرالیسم، ص۱۵۷- ۱۵۹.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:84-86.</ref>

#[[غلبه]] فرد، گروه یا جامعه‌ای بر فرد، گروه یا جامعه‌ای دیگر از طریق [[جنگ]] که طرف [[غالب]]، طرف مغلوب را به بردگی می‌گرفت<ref>ر.ک: ویل دورانت، تاریخ تمدن، ترجمه: احمد آرام و دیگران، ج۲، ص۳۰۸ – ۳۰۹.</ref>.

#[[تسلط]] [[پدر]] بر [[فرزندان]] و [[همسر]] خود؛ این‌گونه بردگی ریشه در [[پدرسالاری]] و مردسالاری مرسوم در [[جوامع]] قدیمی داشت. در این جوامع[[زن]] و فرزندان به منزله کالایی در [[اختیار]] مرد قرار می‌گرفت و مرد [[حق]] هر گونه [[تصرف]] در مورد آنان را مجاز می‌شمرد<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، ج۶ ص۳۴۱-۳۴۳؛ علی ربانی گلپایگانی، آزادی و دمکراسی از دیدگاه اسلام و لیبرالیسم، ص۱۵۶.</ref>.

#[[حقوق]] بین‌المللی ایجاب می‌کرده [[اسیران]] [[جنگی]] در [[حکم]] [[غلام]] باشند تا کشته نشوند؛

#[[قانون]] [[مدنی]] [[روم]]، به بدهکارانی که مورد [[آزار]] و [[اذیت]] بستانکاران واقع می‌شدند اجازه می‌داد که خود را به آنها بفروشند؛

در میان [[عرب جاهلی]] اسیران جنگی<ref>جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهرکلام، ص۶۶۱.</ref> و وامدارانی که نمی‌توانستند وام خود را بپردازند به بردگی گرفته می‌شدند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۶۷؛ مصطفی حسینی، بردگی از دیدگاه اسلام، ص۱۴.</ref> و گاهی اشخاص [[آزاد]]، در قمار، خود را باخته به دام بردگی می‌افتادند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۶۷.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:86.</ref>

منتسکیو [[معتقد]] است قبل از الغای [[بردگی]] در اروپا توسط [[مسیحیت]]، کارهای پر [[زحمت]] را به بردگان و یا مجرمین می‌دادند<ref>منتسکیو، روح القوانین، ترجمه: علی‌اکبر مهتدی، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref>. آلبر ماله در کتاب [[تاریخ]] [[روم]] آورده است [[غلامان]] و بردگان بایستی کارهای سخت از قبیل سنگ‌فرش نمودن جاده‌ها، بریدن خارها، بیل زدن باغ‌ها، [[خرد]] کردن گندم‌ها و... را انجام می‌دادند<ref>آلبر ماله و ژول ایزاک، تاریخ روم، ترجمه: میرزا غلام حسین‌خان زیرک‌زاده، ص۱۴۹۔ ۱۵۰ به نقل از مارسل بوازار، اسلام و حقوق بشر، ترجمه: محسن مؤیدی، ص۱۹۹-۲۰۰.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص: 86-88.</ref>

##[[حاکم اسلامی]] با در نظر گرفتن مصالح [[جهان اسلام]] در مقابل فدیه و یا آزادسازی اسیران [[مسلمان]] در دست دشمن و مانند آن، آنها را نیز [[آزاد]] سازد.

از [[دلایل]] اهتمام [[اسلام]] به [[آزادی بردگان]] آن است که در اسلام فروش برده به عنوان یکی از منفورترین [[معاملات]] دانسته شده است<ref>جعفر سبحانی، مفاهیم القرآن، ج۳، ص۳۲۰.</ref> و بدترین [[مردم]] را کسانی دانسته که کارشان [[خرید و فروش]] [[انسان]] است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۱۱۴.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:88-90.</ref>

[[قرآن]] از بردگان تعبیر به "فتی" {{متن قرآن|وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref> «و دو جوان با او به زندان در آمدند، یکی از آنها گفت من در خواب می‌دیدم که شراب می‌اندازم و دیگری گفت: من در خواب می‌دیدم که روی سرم نان می‌برم، پرندگان از آن می‌خورند، ما را از تعبیر آن آگاه کن که ما تو را از نیکوکاران می‌بینیم» سوره یوسف، آیه ۳۶.</ref> کرده که به معنای جوان‌مرد و نوعی [[احترام]] به آنان است. در [[روایات]] نیز به جای اطلاق غلام و کنیز به آنان، توصیه شده که از الفاظ [[جوان]]<ref>فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۲۳۲.</ref>، یا پسرم و دخترم استفاده کنید<ref>مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، ج۷، ص۴۶۴؛ احمد بن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۱۱، ص۵۲۲؛ تفسیر قرطبی، ج۹، ص۱۲۸.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:90-92.</ref>

از آنجا که [[فرهنگ]] غلط [[برده‌داری]] مربوط به قبل از [[اسلام]] بوده و حذف آن از [[جامعه]]، به یک باره مقدور نبوده است، اسلام به صورت تدریجی به ریشه‌کنی آن پرداخته است. منتسکیو [[آزادی]] دفعی عدۀ بی‌شماری از بردگان را موجب اختلال [[نظم]] [[اقتصادی]] جامعه می‌داند که حتی معایب [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] به دنبال دارد، لذا [[معتقد]] بود آزادی آنان باید تدریجی و همراه با [[فرهنگ‌سازی]] لازم باشد<ref>منتسکیو، روح القوانین، ترجمه: علی‌اکبر مهتدی، ص۴۲۸.</ref>. گوستاولوبون نیز بی‌تجربگی و [[ناتوانی]] بردگان در تشکیل [[زندگی]] مستقل و اداره آن را علت [[آزاد]] نشدن یکباره بردگان توسط اسلام می‌داند. آن‌گاه به [[غلامان]] قدیم [[آمریکا]] اشاره دارد که به همین علت پس از آزادی نابود شدند<ref>گوستاولوبون، تاریخ تمدن اسلام و عرب، ترجمه: سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، ص۴۹۸.</ref>. مارسل بوازار معتقد است [[پیامبر]]{{صل}} چاره‌ای نداشت که برای پیاده کردن اصول [[برابری]] و [[برادری]]، بعضی از سنت‌های [[اعراب]] و [[اقوام]] تازه [[مسلمان]] از قبیل برده‌فروشی را که خلاف [[عدالت]] و آزادی بود با [[تعیین]] ضوابطی به سود [[انسانیت]] تنظیم کند و در [[فرصت]] مناسب آن را از میان بردارد <ref>مارسل بوازار، اسلام و حقوق بشر، ترجمه: محسن مؤیدی، ص۴۵.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:92.</ref>

#'''[[آزادی بردگان]] در [[جنگ]]:''' [[پیامبر اسلام]]{{صل}} برای آزادی بردگان در جنگ نیز تدابیری داشتند از جمله اینکه در [[زمان]] [[جنگ]] با [[مخالفان]]، اعلام می‌کردند هر برده‌ای به سمت [[لشکر اسلام]] بیاید آزاد می‌شود که یک نمونه آن توسط خود [[پیامبر]]{{صل}} در هنگام محاصرۀ [[طائف]] صورت گرفت<ref>جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهرکلام، ص۶۸۴.</ref>.<ref>[[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده]] و [[حسن مجتبی‌زاده|مجتبی‌زاده]]، [[بردگی - باقی‌زاده و مجتبی‌زاده (مقاله)|مقاله «بردگی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۲ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۲]]، ج۱، ص:92-94.</ref>