آیا خطا در فهم کلام معصوم، موجب بی‌اثر شدن عصمت او می‌شود؟ (پرسش)
| آیا خطا در فهم کلام معصوم، موجب بی‌اثر شدن عصمت او می‌شود؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ امامت |
| مدخل بالاتر | عصمت |
| مدخل اصلی | شبهات عصمت |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیا خطا در فهم کلام معصوم، موجب بی‌اثر شدن عصمت او می‌شود؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.
عبارت دیگری از این پرسش
انسان‌ها با توجه به ویژگی‌های ذهنی و ادراکی متفاوت در موارد گوناگونی در فهم و ادراک خویش، دچار خطا و لغزش می‌شوند. فهم آموزه‌های دینی و سخنان و گفته‌های پیشوایان دین نیز از این قاعده مستثنا نیست. بنابراین، هنگامی که انسان‌ها در فهم و درک و تفسیر کلام و حتی رفتار معصومان دچار خطا می‌شوند، عصمت آنان خود به خود فایده‌اش را از دست می‌دهد و اهدافی که بر آن مترتب بوده است، محقق نمی‌شود. چه بسا در اینجا بر این نکته نیز تأکید شود که آنچه ما از سخنان معصوم می‌فهمیم، از ظاهر کلام آنان برمی‌آید و این در حالی است که ظواهر، قاطع و یقین‌آور نیست؛ از این رو، حتی اگر عصمت مطلق معصومان به اثبات برسد، فایده‌ای نخواهد داشت؛ زیرا فهم ما غیر معصومانه است و عصمت آنان به فهم ما سرایت نخواهد کرد[۱].
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین سید موسی هاشمی تنکابنی در کتاب «عصمت ضرورت و آثار» در این‌باره گفته است:
«نخست: در نقد این شبهه باید گفت: انسان معصوم علاوه بر هدایت و رهبری جامعه بشری شئون گوناگون و گسترده‌ای دارد و تبیین و تبلیغ و تفسیر دین خدا یکی از آنهاست. پس، فایده و اهداف مترتب بر عصمت فقط شامل این موارد نیست که با منتفی شدن آن، عصمت را بی‌فایده بخوانیم؛ از این رو، برای باقی ماندن دین و مصونیت از تحریف، وجود منبعی مصون از تحریف و وجود روش و معیاری استاندارد برای فهم دین که مصونیت داشته باشد ضرورت دارد.
دوم: سخن یک گوینده از سه حالت خارج نیست:
- گاه صریح و روشن است؛ به گونه‌ای که هیچ‌گونه تأویلی را نمی‌پذیرد. این قسم را اصطلاحاً در علم اصول «نص» می‌گویند.
- به گونه‌ای است که به صورت متعارف و در عرفِ اهل آن زبان، معنای معینی از آن فهمیده می‌شود و در صورتی که معنای دیگری از آن اراده شود، کسی نمی‌پذیرد. این نوع سخن را به اصطلاح «ظواهر» گویند.
- گاهی نیز سخن تفاسیر گوناگونی برمی‌دارد و می‌توان آن را بر چند معنا حمل کرد. مخاطبان در فهم معنای این‌گونه از سخنان دچار سردرگمی می‌شوند و حتما باید قرینه‌ای وجود داشته باشد تا معنای معینی از آن فهمیده شود. این‌گونه سخنان را به اصطلاح «مُجمَل» و نیازمند «مُبیِّن» می‌خوانند.
روش همه خردمندان در فهم معنای یک سخن، اعتماد بر مفاد «نصّ» و «ظواهر» است؛ زیرا اگر بر معنایی که یک سخن به صورت صریح و روشن آن را بیان می‌کند یا ظهور در آن دارد اعتماد نشود، نظام جامعه و روابط گوناگون اجتماعی کاملاً دچار اختلال می‌شود و سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. اغلب سخنان ایراد شده از نوع «نص» و «ظواهر» است. در مواردی هم که سخنان مجمل باشد، اغلب قراینی یافت می‌شود و منظور گوینده را روشن می‌کند وگرنه حمل بر اجمال می‌شود و سخن ارزشی نخواهد داشت.
تمام مذاکرات مهم سیاسی بین هیئت‌های عالی‌رتبه دیپلماسی، قراردادهای مهم اقتصادی و امنیتی، تمام قطع‌نامه‌های تصویب شده در شورای امنیت و سازمان ملل و مراکز سیاسی و فرهنگی بین‌المللی و داخلی در تمام رشته‌های گوناگون، اعم از حوزوی و دانشگاهی و تمام مراکز آموزشی، تمام قوانین مدون در کشورها مربوط به قضاوت و ادعاها و اقرارهای اشخاص حقیقی و حقوقی در دادگاه، حتی گفت‌وگوهای دوستانه و خانوادگی و هزاران مورد دیگر، همه و همه از این آبشخور سرچشمه می‌گیرد، به گونه‌ای که سخن یا صریح و نص است و یا جزء ظواهر که بی‌شک براساس منطق زبان و معیارهای منطقی و اصولی از قبیل ظهور الفاظ، دلالت‌های کلام، فضای طرح سخن، نمی‌توان در برداشت مطلب از متن کلام تردید کرد. از طرفی، ساز و کار تعلیم و تعلم در تمام مراکز آموزشی بر همین مبنا استوار است و در علوم انسانی، نظیر: فقه، حقوق، اقتصاد، سیاست و دیگر علوم، مانند: پزشکی، ریاضی، شیمی و فیزیک همین روش دنبال می‌شود و اساساً ارتباط و مفاهمه بین همه ملت‌های جهان با اعتماد بر نصوص، ظواهر و یا قرینه‌ها انجام می‌شود.
بنابراین، از آنجا که معصومان نیز در مقام گفت‌وگو بر اساس همان روش عرفی و عقلایی سخن می‌گویند، فهم سخنان صریح و ظواهر کلام آنها با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شود. بنابراین، در رساندن پیام الهی و نیز تمام شئون رسالت و امامت هم شخص معصوم و هم سخن معصوم وجودش لازم و ضروری است تا هدف و غرض الهی تحقق یابد و نقض غرض لازم نیاید و سازوکار هدایت به والاترین شکل و زیباترین شیوه در اختیار همه قرار گیرد و همه از آن بهرمند شوند؛ در این صورت است که پیروی از معصوم و سخنان وی بر همه لازم می‌شود. از این روست که وجود انسان معصوم در تمام دوره‌ها ضرورت می‌یابد، آن‌چنان‌که در حدیث آمده است: اگر زمین یک لحظه بدون حجت و امام معصومی که هدایت بشر را از سوی خداوند به عهده دارد بماند، فرو می‌ریزد و از بین می‌رود[۲]؛ از این‌رو، هم وجود معصوم لازم و ضروری است و هم سخن معصومانه آنان ضروری و هر کدام فایده‌های بی‌شماری دارند که جامعه بشری نباید از آن بی‌بهره باشد»[۳].
منبع‌شناسی جامع عصمت
پانویس
- ↑ ر.ک: طرح نیازسنجی و پژوهشی در ۱۵ کشور و شبهه‌شناسی، (معاونت پژوهش مرکز جهانی علوم اسلامی)، ج۱ ـ ۲، ص۲۷۹.
- ↑ «لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ لَسَاخَتْ»، الکافی، ج۱، ص۱۷۹، کتاب الحجة، باب ۵، ج۱۰.
- ↑ هاشمی تنکابنی، سید موسی، عصمت ضرورت و آثار، ص۲۱۴.