بنی هاشم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'مطلّب' به 'مطلب'
جز (جایگزینی متن - 'بنوتمیم' به 'بنی‌تمیم')
جز (جایگزینی متن - 'مطلّب' به 'مطلب')
خط ۷: خط ۷:


== مقدمه ==
== مقدمه ==
[[بنی هاشم]] بر اثر سکونت در مجاورت [[کعبه]] از [[قریش]] بِطاح محسوب می‌‌شدند.<ref>المحبر، ص ۱۶۷؛ مروج الذهب، ج ۲، ص ۶۳؛ معجم‌‌البلدان، ج ۱، ص ۴۴۴.</ref> بنی‌‌هاشم [[فرزندان]] [[عمرو]] [[هاشم بن عبد مناف بن قُصَیّ بن کلاب]] جدّ دوم [[پیامبر]] بودند.<ref> المنمق، ص ۲۱؛ النسب، ص ۱۹۶؛ الطبقات، ابن‌‌خیاط، ص ۳۷.</ref> بنی‌‌ عبد شمس بن عبد مناف، بنی مطلّب بن عبد مناف و بنی‌‌نوفل بن عبد مناف از تیره‌‌های هم‌‌عرض بنی‌‌هاشم‌‌اند.<ref> مروج الذهب، ج ۲، ص ۲۹۱ ـ ۲۹۲؛ المنمق، ص ۲۱.</ref><ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.
[[بنی هاشم]] بر اثر سکونت در مجاورت [[کعبه]] از [[قریش]] بِطاح محسوب می‌‌شدند.<ref>المحبر، ص ۱۶۷؛ مروج الذهب، ج ۲، ص ۶۳؛ معجم‌‌البلدان، ج ۱، ص ۴۴۴.</ref> بنی‌‌هاشم [[فرزندان]] [[عمرو]] [[هاشم بن عبد مناف بن قُصَیّ بن کلاب]] جدّ دوم [[پیامبر]] بودند.<ref> المنمق، ص ۲۱؛ النسب، ص ۱۹۶؛ الطبقات، ابن‌‌خیاط، ص ۳۷.</ref> بنی‌‌ عبد شمس بن عبد مناف، بنی مطلب بن عبد مناف و بنی‌‌نوفل بن عبد مناف از تیره‌‌های هم‌‌عرض بنی‌‌هاشم‌‌اند.<ref> مروج الذهب، ج ۲، ص ۲۹۱ ـ ۲۹۲؛ المنمق، ص ۲۱.</ref><ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.


== اقدامات و [[جایگاه]] هاشم در میان قریش ==
== اقدامات و [[جایگاه]] هاشم در میان قریش ==
خط ۱۷: خط ۱۷:
برای هاشم ۴ پسر به نام‌های [[شیبه]] (عبدالمطّلب)، [[عمرو]] (ابوصیفی)، [[اسد]] و [[نضله]]، و ۵ دختر به نام‌های [[شفاء]]، [[رقیه]]، ضعیفه، خالدة و حنّة ذکر کرده‌‌اند <ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۵؛ البدایة والنهایه، ج ۲، ص ۲۰۱ ـ ۲۰۲؛ السیرة‌‌النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۱۰۶.</ref> که در این میان ماندگارترین و مؤثرترین [[نسل]] [[شیبه]] ([[عبدالمطلب]]) است. این در حالی است که برخی نسل عبدالمطلب را تنها نسل باقی مانده از [[فرزندان هاشم]] دانسته، بنی‌‌هاشم را با [[بنی عبدالمطلب]] مساوی می‌‌دانند،<ref>المنمق، ص ۲۱؛ التبیان، ج ۵، ص ۱۲۳؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۸۳۶.</ref> در حالی‌‌ که با وجود فرزندانی از [[نضله]] و [[عمرو بن هاشم]]<ref>المنمق، ص ۸۷؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۲؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۳۷۴.</ref> چنین ادعایی صحیح نیست.
برای هاشم ۴ پسر به نام‌های [[شیبه]] (عبدالمطّلب)، [[عمرو]] (ابوصیفی)، [[اسد]] و [[نضله]]، و ۵ دختر به نام‌های [[شفاء]]، [[رقیه]]، ضعیفه، خالدة و حنّة ذکر کرده‌‌اند <ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۵؛ البدایة والنهایه، ج ۲، ص ۲۰۱ ـ ۲۰۲؛ السیرة‌‌النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۱۰۶.</ref> که در این میان ماندگارترین و مؤثرترین [[نسل]] [[شیبه]] ([[عبدالمطلب]]) است. این در حالی است که برخی نسل عبدالمطلب را تنها نسل باقی مانده از [[فرزندان هاشم]] دانسته، بنی‌‌هاشم را با [[بنی عبدالمطلب]] مساوی می‌‌دانند،<ref>المنمق، ص ۲۱؛ التبیان، ج ۵، ص ۱۲۳؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۸۳۶.</ref> در حالی‌‌ که با وجود فرزندانی از [[نضله]] و [[عمرو بن هاشم]]<ref>المنمق، ص ۸۷؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۲؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۳۷۴.</ref> چنین ادعایی صحیح نیست.


شیبه که از [[ازدواج]] هاشم با سَلْمی دختر [[زید‌‌ بن عمرو خزرجی]] از بنی نجّار مستقر در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمده بود با [[رحلت]] هاشم مدتی را به همراه [[مادر]] خود در یثرب و در نزد دایی‌های خود ساکن شد؛ ولی پس از مدتی مطّلب (عموی شیبه) او را به مکه‌‌ آورد.<ref>تاریخ طبری، ج ۱، ص ۵۰۱.</ref>بنابر [[روایت]] [[طبری]] شیبه، که با ورود به [[مکّه]] به عبدالمطّلب مشهور شده بود، در سالهای نخست اقامت در [[مکه]] با مشکلی مواجه شد، چرا که دارایی‌های پدرش هاشم پس از آنکه به وسیله عمویش مطلّب به او باز گردانده شد به دست دیگر عمویش [[نوفل]] تصاحب شد. اگرچه این [[اموال]] در پی [[استمداد]] عبدالمطّلب از بنی‌‌نجّار به او بازگردانده شد؛ ولی این امر موجب گردید که نوفل نیز در [[جبهه]] [[مخالفان]] بنی‌‌هاشم قرار گیرد.<ref> تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۴۷ ـ ۲۴۹.</ref> منابع برای عبدالمطلب به [[اختلاف]] ۱۰ <ref>النسب، ص ۱۹۶ ـ ۱۹۷؛ جمهرة انساب العرب، ص ۱۵.</ref> یا ۱۲ <ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۹۶ ـ ۹۹؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۴ ـ ۷۵.</ref> پسر و ۴<ref> جمهرة انساب العرب، ص ۱۵.</ref> یا ۶ <ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۹۶ ـ ۹۹؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۴ ـ ۷۵.</ref> دختر ذکر کرده‌‌اند که در این میان [[نسل]] [[عبدالمطلب]] به جز [[عبدالله]] از ۴ پسرش یعنی [[حارث]] (فرزند بزرگ عبدالمطلب)، [[ابوطالب]]، [[عباس]] و [[ابولهب]] (عبدالعزی) ادامه یافت.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۶؛ جمهرة انساب العرب، ص ۱۵.</ref>
شیبه که از [[ازدواج]] هاشم با سَلْمی دختر [[زید‌‌ بن عمرو خزرجی]] از بنی نجّار مستقر در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمده بود با [[رحلت]] هاشم مدتی را به همراه [[مادر]] خود در یثرب و در نزد دایی‌های خود ساکن شد؛ ولی پس از مدتی مطّلب (عموی شیبه) او را به مکه‌‌ آورد.<ref>تاریخ طبری، ج ۱، ص ۵۰۱.</ref>بنابر [[روایت]] [[طبری]] شیبه، که با ورود به [[مکّه]] به عبدالمطّلب مشهور شده بود، در سالهای نخست اقامت در [[مکه]] با مشکلی مواجه شد، چرا که دارایی‌های پدرش هاشم پس از آنکه به وسیله عمویش مطلب به او باز گردانده شد به دست دیگر عمویش [[نوفل]] تصاحب شد. اگرچه این [[اموال]] در پی [[استمداد]] عبدالمطّلب از بنی‌‌نجّار به او بازگردانده شد؛ ولی این امر موجب گردید که نوفل نیز در [[جبهه]] [[مخالفان]] بنی‌‌هاشم قرار گیرد.<ref> تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۴۷ ـ ۲۴۹.</ref> منابع برای عبدالمطلب به [[اختلاف]] ۱۰ <ref>النسب، ص ۱۹۶ ـ ۱۹۷؛ جمهرة انساب العرب، ص ۱۵.</ref> یا ۱۲ <ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۹۶ ـ ۹۹؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۴ ـ ۷۵.</ref> پسر و ۴<ref> جمهرة انساب العرب، ص ۱۵.</ref> یا ۶ <ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۹۶ ـ ۹۹؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۴ ـ ۷۵.</ref> دختر ذکر کرده‌‌اند که در این میان [[نسل]] [[عبدالمطلب]] به جز [[عبدالله]] از ۴ پسرش یعنی [[حارث]] (فرزند بزرگ عبدالمطلب)، [[ابوطالب]]، [[عباس]] و [[ابولهب]] (عبدالعزی) ادامه یافت.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۶؛ جمهرة انساب العرب، ص ۱۵.</ref>


برخی از منابع به داستان [[نذر]] عبدالمطلب اشاره دارند و آورده‌‌اند که وی نذر کرد که اگر [[خداوند]] به او ۱۰ پسر دهد یکی را [[قربانی]] کند. وقتی شمار پسران او به ۱۳ رسید درصدد وفای به نذر برآمد و چون قرعه به نام عبدالله، کوچک‌‌ترین پسر او افتاد، با وساطت [[قریش]] و توصیه ساحره‌‌ای نام عبدالله با ۱۰ شتر قرعه زده شد. در پایان این داستان نام عبدالله را با ۱۰۰ شتر قرعه زدند تا آنکه نام شتران درآمد.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۱ ـ ۷۲؛ السیر والمغازی، ص ۳۲.</ref> این خبر که ابتدا آن را [[ابن اسحاق]] [[نقل]] کرده و برخی سیره‌‌نویسان از او [[تبعیت]] کرده‌‌اند افزون بر تشویشی که در متن خود دارد حتی از سوی ابن اسحاق نیز با تردید نقل شده است. [[یعقوبی]] و [[مسعودی]] نیز هیچ ذکری از این داستان در آثار خود ندارند.
برخی از منابع به داستان [[نذر]] عبدالمطلب اشاره دارند و آورده‌‌اند که وی نذر کرد که اگر [[خداوند]] به او ۱۰ پسر دهد یکی را [[قربانی]] کند. وقتی شمار پسران او به ۱۳ رسید درصدد وفای به نذر برآمد و چون قرعه به نام عبدالله، کوچک‌‌ترین پسر او افتاد، با وساطت [[قریش]] و توصیه ساحره‌‌ای نام عبدالله با ۱۰ شتر قرعه زده شد. در پایان این داستان نام عبدالله را با ۱۰۰ شتر قرعه زدند تا آنکه نام شتران درآمد.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۷۱ ـ ۷۲؛ السیر والمغازی، ص ۳۲.</ref> این خبر که ابتدا آن را [[ابن اسحاق]] [[نقل]] کرده و برخی سیره‌‌نویسان از او [[تبعیت]] کرده‌‌اند افزون بر تشویشی که در متن خود دارد حتی از سوی ابن اسحاق نیز با تردید نقل شده است. [[یعقوبی]] و [[مسعودی]] نیز هیچ ذکری از این داستان در آثار خود ندارند.
خط ۳۸: خط ۳۸:
در سوی دیگر این [[منازعات]] و رقابتها، از تیره‌‌هایی نیز به عنوان متحدان و همپیمانان بنی‌‌هاشم نام برده شده است که در این میان باید از تیره بنومطّلب بن عبد مناف به عنوان بزرگ‌‌ترین و محبوب‌‌ترین [[متحد]] بنی‌‌هاشم نام برد. اینان به [[همراهی]] تیره‌‌هایی چون [[بنی زهرة بن کلاب]]، بنی‌‌ تیم‌‌ بن مُرّة [[بنی حارث بن فهر]] و [[بنی اسد بن عبدالعزّی]] در [[حلف]] المطیّبین در کنار [[هاشم]] و بنی‌‌عبد مناف و در مقابل [[بنی عبدالدار]] قرار داشتند.<ref>المحبر، ص ۱۶۶؛ المنمق، ص ۱۸۹ ـ ۱۹۰.</ref> سپس در پیمانِ حلف‌‌الفضول که به [[رهبری]] [[زبیر بن عبدالمطّلب]] در [[منزل]] [[عبدالله بن جدعان]] بسته شد برای [[حمایت از مظلوم]] با بنی‌‌هاشم هم قسم شدند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۰۳؛ المحبر، ص ۱۶۷؛ المنمق، ص ۵۳.</ref>.
در سوی دیگر این [[منازعات]] و رقابتها، از تیره‌‌هایی نیز به عنوان متحدان و همپیمانان بنی‌‌هاشم نام برده شده است که در این میان باید از تیره بنومطّلب بن عبد مناف به عنوان بزرگ‌‌ترین و محبوب‌‌ترین [[متحد]] بنی‌‌هاشم نام برد. اینان به [[همراهی]] تیره‌‌هایی چون [[بنی زهرة بن کلاب]]، بنی‌‌ تیم‌‌ بن مُرّة [[بنی حارث بن فهر]] و [[بنی اسد بن عبدالعزّی]] در [[حلف]] المطیّبین در کنار [[هاشم]] و بنی‌‌عبد مناف و در مقابل [[بنی عبدالدار]] قرار داشتند.<ref>المحبر، ص ۱۶۶؛ المنمق، ص ۱۸۹ ـ ۱۹۰.</ref> سپس در پیمانِ حلف‌‌الفضول که به [[رهبری]] [[زبیر بن عبدالمطّلب]] در [[منزل]] [[عبدالله بن جدعان]] بسته شد برای [[حمایت از مظلوم]] با بنی‌‌هاشم هم قسم شدند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۰۳؛ المحبر، ص ۱۶۷؛ المنمق، ص ۵۳.</ref>.


[[پس از ظهور]] [[اسلام]] نیز بنی مطّلب در بسیاری از صحنه‌‌ها دوشادوش بنی‌‌هاشم به [[حمایت از پیامبر]] {{صل}} پرداختند. حضور در [[شعب]] [[ابی طالب]] و [[تحمّل]] سه سال [[سختی]] و مرارت در کنار بنی‌‌هاشم از بزرگ‌‌ترین نمونه‌‌های [[اتحاد]] بنی‌‌مطلّب با بنی‌‌هاشم است <ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۶۳ ـ ۱۶۴؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۹.</ref>و از همین روست که وقتی [[پیامبر]] {{صل}} می‌‌خواست سهم ذی‌‌القربی را از [[خیبر]] بین بنی‌‌هاشم قسمت کند به بنی‌‌مطّلب نیز سهمی داد و چون این عمل مورد [[اعتراض]] [[جبیر بن مطعم]] و [[عثمان بن عفان]] قرار گرفت و آنان برای خود نیز سهمی از ذی‌‌القربی [[طلب]] کردند پیامبر بنی‌‌مطّلب را [[یار]] و همراه خود در [[جاهلیت]] و اسلام معرفی کرد و آنان را با بنی‌‌هاشم یکی دانست.<ref>صحیح البخاری، ج ۴، ص ۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۳۲۵.</ref> از [[خزاعه]] نیز به عنوان دیگر [[متحد]] بنی‌‌هاشم یاد می‌‌شود. برخی منابع از [[همراهی]] خزاعه با [[عبدالمطلب]] و همپیمانی با او پس از جریان کشاکش عبدالمطلب و [[نوفل‌‌ بن عبد مناف]] خبر داده‌‌اند.<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۴۷ ـ ۲۴۹.</ref>
[[پس از ظهور]] [[اسلام]] نیز بنی مطّلب در بسیاری از صحنه‌‌ها دوشادوش بنی‌‌هاشم به [[حمایت از پیامبر]] {{صل}} پرداختند. حضور در [[شعب]] [[ابی طالب]] و [[تحمّل]] سه سال [[سختی]] و مرارت در کنار بنی‌‌هاشم از بزرگ‌‌ترین نمونه‌‌های [[اتحاد]] بنی‌‌مطلب با بنی‌‌هاشم است <ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۶۳ ـ ۱۶۴؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۹.</ref>و از همین روست که وقتی [[پیامبر]] {{صل}} می‌‌خواست سهم ذی‌‌القربی را از [[خیبر]] بین بنی‌‌هاشم قسمت کند به بنی‌‌مطّلب نیز سهمی داد و چون این عمل مورد [[اعتراض]] [[جبیر بن مطعم]] و [[عثمان بن عفان]] قرار گرفت و آنان برای خود نیز سهمی از ذی‌‌القربی [[طلب]] کردند پیامبر بنی‌‌مطّلب را [[یار]] و همراه خود در [[جاهلیت]] و اسلام معرفی کرد و آنان را با بنی‌‌هاشم یکی دانست.<ref>صحیح البخاری، ج ۴، ص ۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۳۲۵.</ref> از [[خزاعه]] نیز به عنوان دیگر [[متحد]] بنی‌‌هاشم یاد می‌‌شود. برخی منابع از [[همراهی]] خزاعه با [[عبدالمطلب]] و همپیمانی با او پس از جریان کشاکش عبدالمطلب و [[نوفل‌‌ بن عبد مناف]] خبر داده‌‌اند.<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۴۷ ـ ۲۴۹.</ref>


[[ابن سعد]] در خصوص [[پیمان]] خزاعه و عبدالمطلب آورده که این پیمان که با [[هدف]] [[همیاری]] و [[نصرت]] یکدیگر در [[دارالندوه]] بسته شد با حضور ۷ تن از [[فرزندان عبدالمطلب]] و همچنین [[ارقم بن نضلة‌‌ بن هاشم]] و [[ضحاک]] و [[عمرو]] [[فرزندان]] [[ابی صیفی بن هاشم]] ([[برادر]] زادگان عبدالمطلب) بوده و عبدالمطلب پیمان [[نامه]] را بر [[کعبه]] آویخت.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۹.</ref> اگر [[اختلاف]] عبدالمطلب و [[نوفل]] را در سنین [[کودکی]] عبدالمطلب بدانیم (چنان‌‌که از گفتار [[طبری]] نیز برمی‌‌آید) گزارش ابن سعد را نمی‌‌توان مربوط به این درگیری دانست، زیرا در گزارش او از حضور فرزندان عبدالمطلب در پیمان [[سخن]] به میان آمده است، از این رو باید این پیمان را پیمانی مجزّا از [[پیمان]] مورد نظر [[طبری]] دانست.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.
[[ابن سعد]] در خصوص [[پیمان]] خزاعه و عبدالمطلب آورده که این پیمان که با [[هدف]] [[همیاری]] و [[نصرت]] یکدیگر در [[دارالندوه]] بسته شد با حضور ۷ تن از [[فرزندان عبدالمطلب]] و همچنین [[ارقم بن نضلة‌‌ بن هاشم]] و [[ضحاک]] و [[عمرو]] [[فرزندان]] [[ابی صیفی بن هاشم]] ([[برادر]] زادگان عبدالمطلب) بوده و عبدالمطلب پیمان [[نامه]] را بر [[کعبه]] آویخت.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۹.</ref> اگر [[اختلاف]] عبدالمطلب و [[نوفل]] را در سنین [[کودکی]] عبدالمطلب بدانیم (چنان‌‌که از گفتار [[طبری]] نیز برمی‌‌آید) گزارش ابن سعد را نمی‌‌توان مربوط به این درگیری دانست، زیرا در گزارش او از حضور فرزندان عبدالمطلب در پیمان [[سخن]] به میان آمده است، از این رو باید این پیمان را پیمانی مجزّا از [[پیمان]] مورد نظر [[طبری]] دانست.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.
۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش