|
|
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{نبوت}}
| | #تغییر_مسیر [[کثرت‌گرایی دینی]] |
| {{مدخل مرتبط
| |
| | موضوع مرتبط = پلورالیسم
| |
| | عنوان مدخل = پلورالیسم دینی
| |
| | مداخل مرتبط = [[پلورالیسم دینی]] - [[پلورالیسم سیاسی]] - [[پلورالیسم رفتاری]]
| |
| | پرسش مرتبط = پلورالیسم (پرسش)
| |
| }}
| |
| | |
| == چیستی [[پلورالیسم]] [[دینی]] ==
| |
| * از مسائل مهمی که [[علم کلام]] به آن پرداخته است، نگاه به [[دین]] از منظر [[حق]] یا [[باطل]] بودن آن است که به اصطلاح [[علمی]] به آن پلورالیسم دینی می‌‌گویند<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۷۰. </ref>.
| |
| * [[پلورالیسم]] [[دینی]] یعنی اینکه [[معتقد]] باشیم [[حقیقت]] [[نجات]] و [[رستگاری]] فقط منحصر در یک [[دین]] نیست، بلکه [[حقیقت]] مطلق در تمام [[ادیان]] وجود دارد و همۀ [[ادیان]] میتوانند [[انسان‌ها]] را به سمت [[هدایت]] [[راهنمایی]] کنند<ref>ر. ک: کالبد شکافی پلورالیسم دینی.</ref>.
| |
| * [[مکتب]] [[پلورالیسم]] اولین بار، توسط [[جان هیک]] [[انگلیسی]] پایه‌گذاری شد. وی با [[نوشتن]] کتابی به نام [[اسطورۀ حلول خداوند (کتاب)|اسطورۀ حلول خداوند]]، در سال ۱۹۹۷ دیدگاه رایج [[مسیحیت]] را دربارۀ [[حلول]] و تجسد [[خداوند]] به چالش کشید<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۷۰.</ref>.
| |
| * [[پلورالیسم]] براساس معنا دارای دو قسم است:
| |
| # '''[[پلورالیسم]] در [[فهم]] [[دین]]''': یعنی برداشت‌های متفاوت از [[دین]] و به عبارت دیگر قرائت‌های مختلف از [[دین]] یا همان "[[کثرت‌گرایی]] در [[فهم]] [[دین]]". بر این اساس [[انسان‌ها]] برای رسیدن به [[سعادت]]، میتوانند [[آموزه‌های دینی]] را با قرائت‌های مختلف [[تفسیر]] کنند<ref>ر. ک: پلورالیسم دینی، ۱۰. </ref>. | |
| # '''[[پلورالیسم]] در همسنگ دانستن [[ادیان]]''': یعنی همسنگ دانستن همۀ [[ادیان]] برای رسیدن به [[حقیقت]]. بر این اساس [[ادیان]] مختلف، راه‌های گوناگونی برای رسیدن به یک [[حقیقت]] دارند<ref>ر. ک: پلورالیسم دینی، ۱۰. </ref>.
| |
| | |
| == نقد [[پلورالیسم]] [[دینی]] ==
| |
| * [[پلورالیسم]] به هر دو نوع آن مورد نقد قرار گرفته است که در ادامه به این مسأله پرداخته خواهد شد:
| |
| === نقد [[پلورالیسم]] در [[فهم]] [[دین]] ===
| |
| * دربارۀ [[پلورالیسم]] در [[فهم]] [[دین]] باید دانست، [[تولد]] این نوع از [[پلورالیسم]] از جایی شروع شد که قائلین آن معتقدند [[نزول وحی]] به معنای ثبوت یک [[دین الهی]] است. اما اختلافاتی که از [[وحی]] به وجود می‌‌آید به خاطر [[فهم]] از [[دین]] است که عده‌ای از آن، [[مسیحیت]] را می‌‌فهمند و عده‌ای [[یهودیت]] را. حتی این عده معتقدند [[فهم]] [[پیامبر]] از [[وحی الهی]] هم تنها مخصوص به خودشان است و ممکن است کسانی دیگر، [[فهم]] دیگری از [[وحی]] داشته باشند که حتی این [[فهم]] صحیح‌تر از [[فهم]] [[پیامبر]] باشد.
| |
| * در واقع قائلین این نظریه، [[حقیقت]] واحدِ [[دینی]] را قبول دارند؛ امّا باورشان این است که این [[حقیقت]] در دسترس هیچ [[انسانی]] قرار نمی‌گیرد؛ حتّی [[پیغمبران]] هم به آن [[حقیقت]] دسترسی ندارند و بر این اساس هر کس بر اساس [[فهم]] خودش می‌‌تواند مقداری از [[دین حق]] را [[درک]] کند<ref>ر. ک: مصاحبه کیهان هوایی با [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]].</ref>.
| |
| * برخلاف نظریۀ وجود یک [[حقیقت]] [[دینی]]، برخی معتقدند اصلا [[حقیقت]] دینیِ ثابتی وجود ندارد، بلکه هر فهمی از [[دین]]، خودش یک [[حقیقت]] است، حتی اگر این دو [[فهم]] با هم متناقض باشند<ref>ر. ک: مصاحبه کیهان هوایی با [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]. </ref>. چنانکه [[جان هیک]] برای اثبات مسئلۀ تناقض در موضوع [[دین]] قائل شده است، [[دین]] از دو بخش حاصل می‌‌شود. [[گوهر دین]] و صدف [[دین]] و معمولا این دو عنوان در همدیگر ممزوج هستند و برای حل مسئلۀ تناقض باید بین این دو عنوان تفکیک ایجاد شود. [[جان هیک]] [[معتقد]] است، [[گوهر دین]] متحول کردن [[شخصیت انسان]] هاست و صدف [[دین]] هم همان گزارهای [[دینی]] است. او [[معتقد]] است هر چیزی که بتواند در [[شخصیت انسان]] تحول و [[رشد]] ایجاد کند آن چیز صادق و سازنده است، هر چند اگر این تحول و [[رشد]] عاقبتش به تناقض ختم شود<ref>ر. ک: کالبد شکافی پلورالیسم دینی.</ref>.
| |
| * در نقد این نوع از [[پلورالیسم]] گفته شده است: [[آموزه‌های دینی]] بر دو بخش‌اند: ضروریات [[دینی]] که تغییر نمی‌پذیرند و [[قوانین]] متغیر. اگر منظور از [[کثرت‌گرایی دینی]] [[تغییر]] اصول ثابت [[دینی]] باشد، باید گفت اصول ثابت [[دینی]] جزء ضروریات دین‌اند و تغییر و قرائت‌های گوناگون را نمی‌پذیرد، چراکه بنابر گفتار صریح [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{ع}} اصول ثابت [[اسلام]]، ابدی‌اند و هیچ‌گاه دگرگونی نخواهند پذیرفت، مثل [[حرمت]] [[ظلم]]، [[وجوب عدل]]، [[لزوم]] [[ادای امانت]] و دفع غرامت و [[وفا به عهد]]. به این ترتیب [[پلورالیسم]] ـ به معنای تغییر اصول ثابت [[اسلام]] ـ نزد همۀ [[علمای شیعه]] مردود و مطرود است<ref>ر. ک: مصاحبه کیهان هوایی با [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]].</ref>.
| |
| * اما اگر مراد [[کثرت‌گرایان]] این است که میتوان از [[قوانین]] متغیر [[اسلام]]، برداشت‌های گوناگونی انجام داد، علمای [[علم کلام]] این نوع [[فهم]] [[دینی]] را به صورت مطلق قائل نیستند، چراکه لازمۀ قبول این نظریه، تبعاتی محال را در پی دارد زیرا ممکن است بعضی از فهم‌های [[دینی]] یک شخص، متناقض با [[فهم]] [[دینی]] دیگری باشد و اگر در اینجا هر دو [[فهم]] [[دینی]] را صحیح بدانیم باید [[معتقد]] به صحت تناقض باشیم در حالی که چنین امری محال است. البته [[دانشمندان اسلامی]] فهمی که محذورات [[عقلی]] نداشته باشند را با شرایطی پذیرفته‌اند چراکه پیش آمدن وقایع نو در عرصۀ [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] [[انسان]]، مقرراتی [[جدید]] طلب میکند و وظیفۀ وضع این مقررات بر عهده [[علمای دین]] است<ref>ر. ک: مصاحبه کیهان هوایی با [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]].</ref>.
| |
| === نقد [[پلورالیسم]] در همسنگ دانستن [[ادیان]] ===
| |
| * نوع دیگر [[پلورالیسم]] [[دینی]] یعنی همسنگ شمردن تمام [[ادیان]] و اینکه هر [[دینی]] می‌‌تواند ما را به [[حقیقت]] برساند؛ این نظریه هم مورد نقد قرا گرفته است، چراکه [[دین]] کثرت نمی‌پذیرد و یکی بیش نیست. [[حقیقت]] [[دین]]، یکی است که همان [[تسلیم]] شدن در برابر [[خداوند]] است؛ اما هر امتی بسته به [[توانایی]] خودش به این [[دین]] یگانه فراخوانده شده است.
| |
| * از نظر [[دین اسلام]]، همۀ شریعت‌های پیشین در روزگار خویش [[حقانیت]] داشته‌اند، اما پس از [[ظهور اسلام]] [[نسخ]] شده و کنار رفته‌اند و از آن پس [[حقانیت]] تنها از آنِ [[دین اسلام]] شده است. البته این نظریه صرف ادعا نیست بلکه دارای ادلۀ [[عقلی]] و [[نقلی]] است<ref>ر. ک: مصاحبه کیهان هوایی با [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]].</ref>:
| |
| # [[دلیل عقلی]]: همسنگ دانستن تمام [[ادیان]] به منظور محقق شدن [[کمال انسانی]] مستلزم تناقض است، مثلا در مقایسۀ بین [[اسلام]] و [[مسیحیت]]، این تناقض به وضوح خود نمایی میکند؛ چرا که اولین مسئله‌ای که سنگ بنای [[اسلام]] را تشکیل می‌‌دهد، اصل [[توحید]] است و این سخن به این معناست که [[خداوند]] یکی است و قابل تجزیه و تعدد نیست، نه از کسی زاده شده و نه فرزندی دارد. در حالی که زیر بنای اصلی [[مسیحیت]] را [[تثلیث]] تشکیل می‌‌دهد، اگر این [[اعتقاد]] یعنی همسنگ دانستن تمام [[ادیان]] برای [[رسیدن به کمال]] [[انسانی]] صحیح باشد باید ملتزم به این تناقض شویم و آن را بپذیرم در حالی که چنین امری محال است<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۵۵ و ۲۵۶.</ref>.
| |
| # [[دلیل نقلی]]: بنابر [[آیات قرآنی]]، [[پیامبر اسلام]]، [[خاتم پیامبران]] و [[شریعت اسلام]] و کامل کنندۀ [[شرایع]] پیشین است. از این رو، [[قوانین]] این [[شریعت]] [[هدایت]] [[بشر]] را تا ابد بر عهده دارد.
| |
| | |
| == انگیزۀ طرح [[پلورالیسم]] [[دینی]] ==
| |
| * انگیزۀ اصلی طرح [[پلورالیسم]] [[دینی]] به دو بخش [[عام و خاص]] تقسیم می‌‌شود:
| |
| * '''۱. [[انگیزه]] پلورالیسم دینی به معنای عام''': یعنی انگیزه‌ای که سبب [[تولد]] و [[رشد]] [[پلورالیسم]] [[دینی]] شده است. این مورد به دو بخش تقسیم می‌‌شود:
| |
| # [[انگیزه]] [[عاطفی]]: پذیرفتن این مسئله که در میان ۶ میلیارد [[انسانی]] که بر روی کره [[زمین]] [[زندگی]] می‌‌کنند فقط ۱۰۰ الی ۲۰۰ میلیون نفر آن [[اهل حق]] و [[اهل بهشت]] بوده و باقی این افراد اهل [[گمراهی]] و [[جهنم]] هستند، امری ظالمانه و به دور از [[انسانیت]] است<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۶۱، ۲۶۲، ۲۶۳، ۲۶۴.</ref>.
| |
| # [[انگیزه]] [[اجتماعی]]: سررشته بسیاری از خرابی‌ها و جنگ‌های [[ملت‌ها]] بر سر تک مذهبی و [[تعصب]] [[ملت‌ها]] بوده است چراکه هر مذهبی بر اساس تعصبتشان [[دین]] دیگری را تخطئه می‌‌کرد. [[پلورالیسیم]] [[دینی]] راه حل خوبی برای خاتمه دادن به این [[درگیری‌ها]] بود، چرا که ادعای نظریه این است که تمام [[ادیان]] از جمله [[اسلام]]، [[مسیحیت]]، [[کاتولیک]]، ارتدوکس، [[پروتستان]] همه بر [[حق]] هستند و همۀ آنها میتوانند [[بشریت]] را به سمت [[هدایت]] و [[بهشت]] [[راهنمایی]] کنند، به این ترتیب ریشه تمام در گیری‌ها به واسطۀ [[پلورالیسم]] از بین خواهد رفت<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۶۱، ۲۶۲، ۲۶۳، ۲۶۴. </ref>.
| |
| * هر دو [[انگیزه]] توسط [[دانشمندان]] مورد نقد قرار گرفته است:
| |
| # در مورد [[انگیزه]] [[عاطفی]] باید گفت در [[اسلام]] این نگاه وجود دارد که اگر کسی در شرایطی واقع شود که [[یقین]] داشته باشد راه اشتباهی که می‌رود صحیح است و احتمال خلاف ندهد، [[مستضعف]] است و ممکن است [[خداوند]] او را ببخشد، به شرطی که در تشخیص [[حق]] کوتاهی نکرده باشند و به همان حدی که می‌فهمد عمل کند<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۶۱، ۲۶۲، ۲۶۳، ۲۶۴.</ref>.
| |
| # در مورد انگیزۀ [[اجتماعی]] و پرهیز از [[جنگ]] و [[خونریزی]] باید گفت این امر موجب [[حقانیت]] ادعاهای [[دینی]] متفاوت و متناقض نمی‌شود. مقولۀ [[حقانیت]] و عدم [[حقانیت]] [[دینی]] افراد غیر از عمل [[انسان‌ها]] و [[کینه]] ورزی‌ها و اشتباهاتشان است. نمی‌توان با این [[دلایل]] ناقص و غیر منطقی توجیهی برای [[حقانیت]] [[ادیان]] متفاوت درست کرد، بلکه برای پرهیز از [[جنگ‌ها]] و خونریزی‌های غیر ضروری [[دینی]] راه‌های صحیحی در [[اسلام]] وجود دارد، از جمله بحث‌های [[علمی]] و منطقی برای [[حل اختلافات]] [[دینی]]<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۶۱، ۲۶۲، ۲۶۳، ۲۶۴.</ref>.
| |
| * '''۲. [[انگیزه]] [[پلورالیسم]] [[دینی]] به معنای خاص''': یعنی انگیزه‌ای که سبب شد [[پلورالیسم]] در [[جامعۀ اسلامی]] [[رشد]] و نمو کند. این [[انگیزه]] به دو [[دلیل]] ایجاد شد:
| |
| # جلوگیری از صدور [[فرهنگ اسلامی]] و [[فرهنگ]] [[انقلاب]]: ادعای [[پلورالیسم]] بر این مبنا [[استوار]] است که تمام [[ادیان]]، طریقی به سمت [[حقانیت]] هستند و حرف [[حق]] را می‌‌زنند، بنابراین وقتی همۀ سخن‌ها و [[ادیان]] و [[عقاید]] صحیح بودند، لزومی ندارد سایرین هم به [[اسلام]] [[دعوت]] شوند. در نتیجه، صدور [[فرهنگ اسلامی]] به چالش کشیده می‌‌شود<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۵۷ و ۲۵۸.</ref>.
| |
| # هموار کردن راه نفوذ [[افکار]] و [[عقاید]] و ارزش‌های مادی و غربی در [[جامعۀ اسلامی]]: وقتی [[دین]] و [[فرهنگ]] و ارزش‌های ما مطلق نبود و تنها [[دین حق]] را [[اسلام]] ندانستیم، قهراً راه برای سایر [[ادیان]] و مکاتب باز شده و نتیجه‌اش نفوذ [[فرهنگ]] غربی در [[جامعۀ اسلامی]] می‌‌شود<ref>ر. ک: مصباح یزدی، محمدتقی، مشکات، ص ۲۵۷ و ۲۵۸.</ref>.
| |
| | |
| == دیدگاه انحصارگرایی ==
| |
| * در مقابل [[نظریه]] [[پلورالیسم]] یا [[تکثرگرایی]]، دیدگاه [[انحصارگرایی]] وجود دارد که تنها یک [[دین]] را مصداق [[دین کامل]] و برگزیدۀ [[الهی]] میداند و آن [[دینی]] است که بر مبنای سه چیز باشد [[صدق]]، [[حق]] و [[نجات]]. تقریباً همه [[ادیان]] بر [[انحصارگرایی]] [[دین]] خود [[باور]] دارند<ref>ر. ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۰۸. </ref>.
| |
| * شروع نظریۀ انحصارگرایی از [[اندیشه]] [[مسیحیت]] [[رشد]] و نمو پیدا کرد به طوری که منحصرین معتقدند تنها راه [[نجات]] برای [[هدایت]] فقط از طریق این [[دین]] حاصل می‌‌شود. البته این امر بدان دلیل نیست که [[دین]] [[مسیح]] تنها [[دین]] [[نجات دهنده]] است بلکه چون راه [[نجات]] به [[حقیقت]] فقط از راه تجلی [[خداوند]] بر [[بشر]] حاصل شدنی است و [[مسیح]] تنها شخصی است که [[خداوند]] بر او تجلی کرده است، میتوان نتیجه گرفت تنها [[دین]] [[مسیح]] می‌‌تواند راه [[نجات]] [[بشریت]] باشد<ref>ر. ک: کالبد شکافی پلورالیسم دینی. </ref>.
| |
| | |
| == دیدگاه شمول‌گرایی ==
| |
| * نظریه سومی هم وجود دارد که میتوان گفت تقصیل دو نظریه بالاست و آن نظریۀ شمول‌گرایی است. [[خالق]] این نظریه شخصی به نام کارل رانر است، ایشان با تفکیک میان [[حقانیت]] و [[نجات]]، [[دین حق]] را فقط [[مسیحیت]] میداند؛ اما نسبت به [[ادیان]] دیگر [[معتقد]] است تمامی [[ادیان]] غیر از [[مسیحیت]] در عین اینکه مصداق [[حقانیت]] نیستند، اما میتوانند از [[نجات]] و [[رستگاری]] بهرمند شود.
| |
| * باید یادآور شد دیدگاه شمول‌گرایی، در [[حقیقت]] به [[انحصارگرایی]] [[دین]] [[مسیح]] باز می‌‌گردد. [[رانر]] صراحتاً می‌‌گوید: هیج [[دینی]] جز [[مسیحیت]] نمی‌تواند [[انسان‌ها]] را [[نجات]] دهد زیرا کلمه منحصر به فرد ([[خدا]])، منحصراً در [[مسیح]] تجسد یافته است. او همچنین بر این [[باور]] است که پیش از دوران مسحیت، نجات‌یابی [[پیروان]] دیگر [[ادیان]] تنها به [[دلیل]] [[اطاعت]] از [[مسیح]] بوده است<ref>ر. ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۰۸؛ کالبد شکافی پلورالیسم دینی. </ref>.
| |
| | |
| == نتیجه گیری ==
| |
| * بنابراین [[پلورالیسم]] [[دینی]] از هر دو نوعش یعنی هم از منظر [[فهم]] متفاوت [[دینی]] و هم به معنای همسنگ دانستن [[ادیان الهی]] مورد قبول [[اسلام]] نیست، بلکه فقط در یک مورد آن، یعنی در [[فهم]] متفاوت [[دینی]] نسبت به [[قوانین]] متغیر [[اسلامی]] که موجب محال [[عقلی]] نشود و با شرایط خاص خودش باشد، مورد پذیرش [[اندیشمندان مسلمان]] قرار گرفته است<ref>ر. ک: [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۲۰۸؛ مصاحبه کیهان هوایی با [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]].</ref>.
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| {{مدخل وابسته}}
| |
| * [[دین]]
| |
| * [[رستگاری]]
| |
| * [[پلورالیسم]]
| |
| * [[پلورالیسم رفتاری]] ([[پلورالیسم هنجاری]])
| |
| {{پایان مدخل وابسته}}
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
| |
| # [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
| |
| # [[پرونده:1379205.jpg|22px]] [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[اسلام‌شناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''اسلام‌شناسی و پاسخ به شبهات''']]
| |
| # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [['''مصاحبه کیهان هوایی با آیت الله مصباح یزدی''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| {{مدینه}}
| |
| | |
| [[رده:پلورالیسم]]
| |
| [[رده:موانع نظری معرفت]]
| |
