اقتداء در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اقتداء است. اقتداء از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اقتداء در فقه اسلامی - اقتداء در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«اقتداء» انجام دادن عملی بسان عمل فردی دیگر به قصد تأسّی.

به اقتدا کننده «مُقْتَدی»، به عمل او «اقتدا» و به اقتداشونده «مقتدی‌به» می‌گویند.

اقتدا بر دو گونه است:

1. اقتدا در نماز: مراد از آن، متابعت مأموم از امام جماعت در افعال نماز است.
2. اقتدا در غیر نماز: اقتدا به معنای تأسّی و پیروی از رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) در اعمال و افعال واجبِ صادر شده از ایشان، واجب و در اعمال و افعال مستحبِ صادر شده از ایشان، مستحب است.

شرایط مقتدای‌به

مقتدی‌به باید عاقل، بالغ، مؤمن، عادل و حلال زاده باشد. در صورت فقدان یکی از آنها اقتدا صحیح نیست. از دیگر شرایط مقتدا به آن است که مأموم نباشد. بنابراین، اقتدا به کسی که خود، به دیگری اقتدا کرده، صحیح نیست.

شرایط اقتدا

نیّت اقتدا؛ تعیین امام، هرچند به اشاره؛ جلوتر نبودن از امام؛ نبودن حائل ـ غیر از صف‌های جماعت ـ بین امام و مأموم، به گونه‌ای که مانع دیدن امام گردد، جز در اقتدای زن به مرد که با وجود حائل نیز درست است؛ بلند نبودن جای امام از مکان مأموم به مقدار قابل توجه و عدم وجود فاصله زیاد غیر متعارف میان امام و مأموم شرایط صحّت اقتدایند. با نبود یکی از شرایط یاد شده، اقتدا محقّق نمی‌شود.

همچنین از شرایط صحّت اقتدا، همسان بودن نماز امام و مأموم در ساختار و هیئت است. بنابراین، اقتدا در نماز یومیّه به امامی که نماز آیات، میّت یا عیدین (عید فطر و قربان) می‌خواند، درست نیست.اختلاف نماز امام و مأموم از جهت کمیّت، مانند اتمام و قصر یا نوع، همچون ظهر و عصر و یا صنف، مثل ادا و قضا، مانعی ندارد.

اقتدا در نمازهای مستحب جز موارد استثنا شده صحیح نیست. موارد استثنا عبارت است از: نماز باران، عیدین، کسی که تبرّعی قضای نماز میّتی را می‌خواند و شخصی که برای درک فضیلت نماز جماعت، نمازی را که فرادا خوانده، به جماعت اعاده می‌کند. بنابراین، مأمومی که نماز تبرّعی می‌خواند، می‌تواند به امامی که نماز یومیّه می‌گزارد اقتدا کند. عکس آن نیز صحیح است.

قلمرو اقتدا

متابعت مأموم از امام در افعال، واجب است که ـ به قول مشهور ـ به پیشی نگرفتن مأموم از امام در افعال محقّق می‌شود. برخی، متابعت را به تأخّر مأموم از امام در افعال نماز تفسیر کرده‌اند.

به قول مشهور، وجوب متابعت تعبّدی است نه شرطی. از این رو، ترک آن موجب بطلان نماز نمی‌شود؛ هرچند گناه کرده است. در وجوب متابعت در ذکرها جز تکبیرة الاحرام، اختلاف است. بیشتر فقها قائل به عدم وجوب آن هستند..

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱