|
|
| (یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{نبوت}}
| | #تغییر_مسیر [[صلوات بر محمد و آل محمد در قرآن]] |
| {{مدخل مرتبط
| |
| | موضوع مرتبط = صلوات
| |
| | عنوان مدخل = صلوات
| |
| | مداخل مرتبط = [[صلوات در قرآن]] - [[صلوات در حدیث]] - [[صلوات در معارف مهدویت]] - [[صلوات در معارف دعا و زیارات]] - [[صلوات در معارف و سیره سجادی]]
| |
| | پرسش مرتبط =
| |
| }}
| |
| | |
| '''[[صلوات]]''' جمع «[[صلاة]]» است. صلاة به معانی [[دعا]]، [[استغفار]] و ثنا آمده است. مقصود از صلوات خدا بر [[انبیا]] و [[صالحان]]، [[ستایش]] [[نیک]] و به نیکی یاد کردن از آنان است<ref>ترتیب العین، ج ۲، ص ۱۰۰۶، «صلو».</ref>. برخی صلوات از ناحیه خدا را به [[مغفرت]] و [[رحمت]] و ثنا و [[کرامت]] و صلوات ملائکه را به دعای آنان معنا کرده‌اند<ref>همان.</ref>. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} قریب به همین مضمون [[نقل]] شده است<ref>مجمع البیان، ج ۷ - ۸، ص ۵۶۸.</ref>. واژه‌های مورد استفاده در مدخل، «صلّ»، «[[صلوات]]»، «صلوا» و «یصلون» است<ref>[[فرهنگ قرآن (کتاب)|فرهنگ قرآن]]، واژه «صلوات».</ref>.
| |
| | |
| == مقدمه ==
| |
| این عنوان اهمیت ویژه‌ای در [[تعظیم شعائر]] [[دینی]] و توجه به تلاش [[پیامبر]] دارد. بدین‌جهت [[سلام]] و [[صلوات]] از نقاط برجسته [[فرهنگ دینی]] و شعاری [[مسلمانان]] محسوب می‌شود و نوعی ابراز وجود و کسب [[هویت]] و نشان دادن پیوند با [[پیامبر]] ختمی [[مرتبت]] و [[الگو]] قرار دادن او است. [[صلوات]] با دو تعبیر آمده، یکی [[سلام]] [[خدا]] یا به صورت کلی به همه انبیای مرسل است: {{متن قرآن|وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«و درود بر پیامبران» سوره صافات، آیه ۱۸۱.</ref> و گاهی [[سلام]] به [[نبی]] خاص مانند [[یحیی]] و [[عیسی]] است: {{متن قرآن|وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ}}<ref>«و بر او روزی که زاده شد و روزی که خواهد مرد و روزی که او را زنده برانگیزند درود باد» سوره مریم، آیه ۱۵.</ref> و گاهی این [[سلام]] خاص به [[پیامبر اسلام]] است: {{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ}}<ref>«و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.</ref>. و گاهی [[صلوات]]. این [[صلوات]] به جز [[سلام]] است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref> و تنها [[درود]] [[خدا]] نیست، [[درود]] [[خدا]] و [[ملائکه]] و درخواست از [[مؤمنین]] است و گاهی [[خدا]] [[دستور]] میدهد که به هنگام کار خوب [[انسان‌ها]] و به ویژه دادن [[صدقه]] بر آنها [[صلوات]] و [[درود]] و [[دعا]] بفرستد: {{متن قرآن|وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ}}<ref>«و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> که [[صلوات]] [[پیامبر]] برای آنان مایه [[آرامش]] است. از این‌رو [[فلسفه]] [[صلوات]]، بیان یک [[فرهنگ]] و [[ادب]] و شیوه [[دعا]] و [[تربیت معنوی]] و [[شعائر]] [[دینی]] و [[تعیین]] مسیر و [[نشاط]] [[دینی]] است.
| |
| #{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] و فرشتگانش بر [[پیامبر]] [[رحمت]] و [[درود]] میفرستند {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref> این [[پیام]] را می‌‌دهدکه [[مقام پیامبر]] {{صل}} آن [[قدر]] والا است که [[آفریدگار]] [[عالم هستی]] و تمام فرشتگانی که [[تدبیر]] این [[جهان]] به [[فرمان]] [[حق]] بر عهده آنها گذارده شده است بر او [[درود]] میفرستند، اکنون که چنین است شما نیز با این [[پیام]] [[جهان هستی]] هماهنگ شوید، “ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید بر او [[درود]] بفرستید و [[سلام]] بگوئید و در برابر [[فرمان]] او [[تسلیم]] باشید {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref> او یک گوهر گرانقدر [[عالم آفرینش]] است، و اگر به [[لطف الهی]] در دسترس شما قرار گرفته مبادا ارزانش بشمرید، مبادا ارج و [[مقام]] او را در پیشگاه [[پروردگار]] و در نزد [[فرشتگان]] همه [[آسمان‌ها]] فراموش کنید، او یک [[انسان]] است و از میان شما برخاسته ولی نه یک [[انسان]] عادی، کسی است که یک [[جهان]] در وجودش خلاصه شده است<ref>تفسیر نمونه ج۱۷، ص۴۱۵.</ref>. [[علامه طباطبایی]] می‌نویسد کلمه “صلاة” در اصل به معنای انعطاف بوده، و صلات [[خدا]] بر [[پیغمبر]] به معنای انعطاف او به وی است، به وسیله رحمتش، البته انعطافی مطلق، چون در [[آیه]] شریفه صلات را [[مقید]] به قیدی نکرده، و همچنین صلات [[ملائکه]] او بر آن جناب، انعطاف ایشان است بر وی، به اینکه او را [[تزکیه]] نموده و برایش [[استغفار]] کنند، و صلات [[مؤمنین]] بر او انعطاف ایشان است به وسیله درخواست [[رحمت]] برای او. و در اینکه قبل از امر به [[مؤمنین]] که بر او [[صلوات]] بفرستید، نخست صلات خود و [[ملائکه]] خود را ذکر کرده، دلالتی هست بر اینکه [[صلوات]] [[مؤمنین]] بر آن جناب به [[پیروی]] [[خدای سبحان]]، و متابعت [[ملائکه]] اوست، از طریق [[شیعه]] و [[سنی]] هم [[روایت]] بسیار زیاد رسیده، در اینکه طریق [[صلوات]] فرستادن [[مؤمنین]] بر آن جناب، این است که از [[خدا]] بخواهند بر او و [[آل]] او [[صلوات]] بفرستد<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۵۰۸.</ref>.
| |
| #{{متن قرآن|وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و برخی از تازیان بیابان‌نشین به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند و آنچه هزینه می‌کنند مایه نزدیکی (خود) نزد خداوند و دعاهای خیر پیامبر می‌شمارند؛ آگاه باشید که این مایه نزدیکی آنهاست؛ به زودی خداوند آنان را در (کنف) بخشایش خود در می‌آورد که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref>.
| |
| #{{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>.
| |
| #{{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۷.</ref>.
| |
| #{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref>.
| |
| === نکات ===
| |
| درآیات فوق این محورها مطرح گردیده است:
| |
| # [[تأیید]] [[خداوند]] از عمل گروهی از عرب‌های بادیه‌نشین که [[ایمان به خدا]] و [[روز رستاخیز]] دارند {{متن قرآن|وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ}}<ref>«و برخی از تازیان بیابان‌نشین به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref> به همین [[دلیل]] هیچگاه [[انفاق در راه خدا]] را غرامت و زیان، نمی‌دانند، بلکه با توجه به پاداش‌های وسیع [[الهی]] در این [[جهان]] و سرای دیگر، این کار را وسیله [[نزدیکی به خدا]] {{متن قرآن|وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ}}<ref>«و آنچه هزینه می‌کنند مایه نزدیکی (خود) نزد خداوند» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref> و مایه توجه و [[دعای پیامبر]] {{صل}} که [[افتخار]] و [[برکت]] بزرگی است می‌دانند {{متن قرآن|وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ}}<ref>«و دعاهای خیر پیامبر می‌شمارند» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref> و [[انفاق در راه خدا]] و توابع آن را - که همان [[درود]] و دعای [[رسول خدا]] {{صل}} به خیر و [[برکت]] است - همه را وسیله‌های [[تقرب]] به [[پروردگار]] می‌دانند. و [[خداوند]] این طرز [[فکر]] آنها را با تأکید فراوان [[تصدیق]] می‌کند و می‌گوید: [[آگاه]] باشید که این انفاق‌ها به طور [[قطع]] مایه [[تقرب]] آنها در پیشگاه [[خداوند]] است {{متن قرآن|أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ}}<ref>«آگاه باشید که این مایه نزدیکی آنهاست» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref> و به همین [[دلیل]] [[خدا]] آنان را به زودی در [[رحمت]] خود فرو می‌برد {{متن قرآن|سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ}}<ref>«به زودی خداوند آنان را در (کنف) بخشایش خود در می‌آورد» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref>
| |
| # [[خداوند]] به [[رسول]] گرامی‌اش [[دستور]] میدهد که حتی در برابر انجام [[وظائف]] [[واجب]] باید از [[مردم]] تشکر و تقدیر کرد، و به آنها [[دعا]] کرد {{متن قرآن|وَصَلِّ عَلَيْهِمْ}}<ref>«و برای آنها (به نیکی) دعا کن» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> و مخصوصاً از طریق [[معنوی]] و [[روانی]] آنها را [[تشویق]] نمود، و کلمه - صَلِّ - از - صَلاة - و به معنای [[دعا]] است، و از سیاق استفاده می‌شود که مقصود از این [[دعا]]، [[دعای خیر]] به [[جان]] و [[مال]] ایشان است، همچنان که از [[سنت]] چنین به یادگار رسیده که آن جناب در برابر کسی که [[زکات]] می‌داده چنین [[دعا]] می‌کرده که: [[خدا]] به مالت خیر و [[برکت]] [[مرحمت]] فرماید. و در جمله {{متن قرآن|إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ}}<ref>«که دعای تو (مایه) آرامش آنان است» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> کلمه “سکن” به معنای چیزی است که [[دل]] را [[راحتی]] و [[آرامش]] بخشد، و منظور این است که [[نفوس]] ایشان به دعای تو سکونت و [[آرامش]] می‌یابد و این خود نوعی تشکر از مساعی ایشان است، همچنان که جمله {{متن قرآن|وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و خداوند شنوایی داناست» سوره بقره، آیه ۲۲۴.</ref> مایه آرامشی است که دل‌های مکلفینی که این [[آیه]] را می‌شنوند و یا می‌خوانند به وسیله آن سکونت می‌یابد. این [[آیه شریفه]] متضمن [[حکم]] [[زکات]] [[مالی]] است، که خود یکی از ارکان [[شریعت]] و [[ملت]] [[اسلام]] است، هم ظاهر [[آیه]] این معنا را می‌رساند و هم [[اخبار]] بسیاری که از طرق [[امامان اهل بیت]] {{عم}} و از غیر ایشان [[نقل]] شده است<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۵۱۳.</ref>. جالب این که مأموران وصول [[مالیات]] موظف شده‌اند از [[مردم]] تشکر کنند، و این [[دستور]] به عنوان یک [[حکم]] مستحبّ در برنامه‌های [[اسلامی]] روشنگر عمق جنبه‌های [[انسانی]] در این [[دستورها]] است.
| |
| # [[لطف]] و [[رحمت]] عمومی [[خدای متعال]] شامل همه افراد می‌شود، ولی [[درود]] و [[صلوات]] و [[رحمت خاص خدا]] برای شکیبایان و [[صابران]] است. {{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ}}<ref>«بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است» سوره بقره، آیه ۱۵۷.</ref> [[خدا]] [[صابران]] را [[غرق]] در [[رحمت]] ویژه خود می‌کند و [[تشویق]] [[صابران]] از طرف [[خدا]] به ما این نکته [[تربیتی]] را می‌آموزد که در [[جامعه اسلامی]]، [[احترام]] خاصی برای افراد [[صابر]] و مقاوم قایل شویم. | |
| # [[خداوند]] بر شما [[درود]] وصلوات، [[رحمت]] می‌فرستد، و [[فرشتگان]] او نیز - برای شما تقاضای [[رحمت]] می‌کنند- {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)-» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> تا شما را از [[ظلمات]] -[[جهل]] و [[شرک]] و [[کفر]] - بیرون آورد و به سوی [[نور]] - [[ایمان و علم]] و [[تقوا]] - رهنمون شود {{متن قرآن|لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}<ref>«تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> چرا که او نسبت به [[مؤمنان]] [[رحیم]] و [[مهربان]] است {{متن قرآن|وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> و به همین [[دلیل]] [[هدایت]] و [[رهبری]] آنها را بر عهده گرفته و فرشتگانش را نیز [[مأمور]] [[امداد]] آنها نموده است. (آری این [[آیه]] بشارتی است بزرگ برای همه سالکان راه [[حق]] و به آنها نوید میدهد که از جانب [[معشوق]] کششی نیرومند است، تا کوشش [[عاشق]] بیچاره به جایی برسد! آری! این [[رحمت]] خاص خداست که [[مؤمنان]] را از [[ظلمات]] اوهام و [[شهوات]] و وساوس [[شیطانی]] بیرون می‌آورد و به [[نور]] [[یقین]] و [[اطمینان]] و [[تسلط بر نفس]] رهنمون می‌گردد که اگر [[رحمت]] او نبود این راه پرپیچ و [[خم]] هرگز پیموده نمی‌شد<ref>برگزیده تفسیر نمونه، ج۳، ۶۱۸.</ref>. و [[علامه طباطبائی]] ذیل [[آیه]] می‌‌نویسند معنای جامع کلمه “صلاة” - به طوری که از موارد استعمال آن فهمیده می‌شود - انعطاف است، چیزی که هست این معنای جامع به خاطر [[اختلاف]] مواردی که به آن نسبت داده می‌شود مختلف می‌شود، و به همین جهت بعضی<ref>روح المعانی، ج۲۲، ص۴۳.</ref> گفته‌اند: صلات از [[خدا]] به معنای [[رحمت]]، و از [[ملائکه]] به معنای [[استغفار]]، و از [[مردم]] [[دعا]] است، لکن این را نیز باید دانست که هر چند صلات از [[خدا]] به معنای [[رحمت]] است، اما نه هر [[رحمت]]، بلکه [[رحمت]] خاصی که [[ذخیره]] [[آخرت]] برای خصوص [[مؤمنین]] است، و [[سعادت]] [[آخرتی]] آنان و [[فلاح]] ابدیشان، مترتب بر آن می‌شود، و بدین جهت است که به دنبال جمله مورد بحث علت [[صلوات]] فرستادن [[خدای تعالی]] را چنین بیان کرده: {{متن قرآن|لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> [[صلوات]] می‌فرستد، تا شما را از تاریکی‌ها به سوی [[نور]] بیرون آورد، چون او همواره نسبت به [[مؤمنین]] [[رحیم]] است<ref>ترجمه تفسیر المیزان ج۱۶، ۴۹۳.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۵۸.</ref>.
| |
| | |
| == رابطه سلام و صلوات ==
| |
| * [[سلام]] و درود ادبی [[انسانی]] به دیگران است. اما در [[جامعه دینی]] نوعی [[ارتباط]] و ایجاد پیوند است، به ویژه اگر با [[صلوات]] همراه باشد، که نوعی اقامه [[شعائر]] و حکایت از پیوند شخص با [[پیامبر]] را می‌کند. در این باره [[قرآن]] افزون بر آیاتی که [[دستور]] به [[سلام]] میدهد، مانند: {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}}<ref>«و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است: چنانچه هر یک از شما از سر نادانی کار بدی انجام دهد، آنگاه از پس آن توبه کند و به راه آید، چنین است که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۵۴.</ref> {{متن قرآن|وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ}}<ref>«و میان آن دو پرده‌ای است و بر آن پشته‌ها کسانی هستند که هر گروه (از آنان) را از چهره‌شان باز می‌شناسند و به بهشتیان که هنوز به آن (بهشت) در نیامده‌اند ولی (آن را) امید می‌برند ندا می‌دهند که: درود بر شما!» سوره اعراف، آیه ۴۶.</ref> {{متن قرآن|وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«دعای آنان در آن (بهشت) سبحانک اللّهم «پاکا که تویی بار پروردگارا» ست و درودشان، «سلام» و پایان دعاشان، الحمد للّه ربّ العالمین «سپاس خداوند پروردگار جهانیان را»» سوره یونس، آیه ۱۰.</ref> {{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ}}<ref>«درود بر شما به شکیبی که ورزیده‌اید که فرجام آن سرای، نیکوست!» سوره رعد، آیه ۲۴.</ref>؛ {{متن قرآن|وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است؛ آیا خداوند بهتر است یا آنچه (برای او) شریک می‌آورند؟» سوره نمل، آیه ۵۹.</ref> اما [[صلوات]] معنایی دیگر دارد و [[جایگاه]] و اهمیت ویژه‌ای برای نشان دادن پیوند و [[همراهی]] دارد که به این [[دستور]] خاص اشاره شده است.
| |
| #{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>
| |
| #{{متن قرآن|وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و برخی از تازیان بیابان‌نشین به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند و آنچه هزینه می‌کنند مایه نزدیکی (خود) نزد خداوند و دعاهای خیر پیامبر می‌شمارند؛ آگاه باشید که این مایه نزدیکی آنهاست؛ به زودی خداوند آنان را در (کنف) بخشایش خود در می‌آورد که خداوند آمرزن» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref>
| |
| === نکات ===
| |
| درود بر پیامبرهدف مشخصی دارد برای اینکه درود [[تکریم]] و اجلال وتعظیم است وآن درود وصلوتی که در [[آیه]]: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> آمده است درود و [[صلوات]] [[مغفرت]] وتطهیر و اخراج [[مردم]] از ظلمات به سوی [[نور]] است، پس دو صلات و درود به یک معنی نیستند ". <ref>الرسول الاعظم قرانیاً، ص ۳۱.</ref> اما در [[حقیقت]] [[فلسفه]] و [[غایت]] [[صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[مؤمنین]] با [[شعار]] درود بر [[پیامبر]] اعلام [[همبستگی]] است و در [[آیه صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[مؤمنین]] است از صیغه جمع - عَلَیکمْ - وَ کٰانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً - استفاده می‌شود.<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۵۱۳.</ref>.
| |
| | |
| == آیه صلوات ==
| |
| از آنجا که در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>، ابتدا [[صلوات خدا]] و [[ملائکه]] بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} مطرح شده و سپس به [[مؤمنان]] [[دستور]] داده که بر آن [[حضرت]] [[صلوات]] بفرستند، آن را [[آیه صلوات]] نامیده‌اند.
| |
| | |
| "صلوات" از ریشه "ص ل و" یا "ص ل ی" در لغت به معنای گرم کردن با [[آتش]]، [[عبادت]] مخصوص و [[دعا]] آمده است. [[صلوات از جانب خدا]]، [[رحمت]] و از جانب مؤمنان به معنی [[طلب رحمت]] است<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۳۰۰؛ مفردات، ص۴۹۰.</ref>.
| |
| | |
| برخی معنای "ص ل و" را توجه و انعطاف و معنای "ص ل ی" را ملازمت با آتش دانسته‌اند<ref>قاموس قرآن، ج۱، ص۲۲۸.</ref>. در التحقیق معنای "ص ل و" (ناقص واوی) را عبادت مخصوص و آن را از لغت [[عبری]] دانسته که به لغت [[عرب]] [[راه]] یافته است و اصل معنای آن را در لغت عرب به معنای ثناءِ [[جمیل]]، ذکر کرده که شامل [[نماز]] و نیز، شامل [[درود]] و صلوات فرستادن بر [[پیامبر]] می‌شود. و "ص ل ی" (ناقص یایی) را به معنی عرضه شدن بر آتش دانسته و معنا کرده است<ref>التحقیق، ج۶، ص۲۷۳-۲۷۵.</ref>.
| |
| | |
| صلوات، کلمه کانونی یک میدان از مفاهیم در [[قرآن]] است که از طریق اتصال شبکه‌ای معنای، ویژه‌ای میدهد که فراتر از معنای مفرد آن نیست. صلوات به عنوان کلمه کانونی دارای [[ارتباط]] طولی باخدا (درخواست از [[خدا]]) و درود و رحمت فرستادن دارد و از [[جهت]] عرضی دارای ارتباط با فرد از یک سوی و پیامبر و [[آل پیامبر]] از سوی دیگر است. دیگر اضلاع آن عبارتند از عبادت، [[تقرب به خدا]]، [[دعا]]، ملائکه. در قرآن صلوات دارای بار مثبت است. صلوات با توجه به ارتباطش با شبکه مفهومی فوق، حکایت از یک مفهوم و [[عبادت]] [[دینی]] خاص به قصد [[قدردانی]] از [[پیامبر]] و [[آل پیامبر]] دارد؛ یعنی به قصد [[عبادت خدا]]، بر [[پیامبر اکرم]] و [[آل]] او [[درود]] فرستد و از [[خدا]] برای آنان درخواست [[رحمت]] ویژه بکند.
| |
| | |
| در [[تفسیر نمونه]] آمده است: این [[آیه]]، نخست می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيّ}}، [[خداوند]] و فرشتگانش بر پیامبر، رحمت و درود میفرستند؛ [[مقام پیامبر]] {{صل}} آن [[قدر]] والاست که [[آفریدگار]] [[عالم هستی]] و تمام فرشتگانی که [[تدبیر]] این [[جهان]] به [[فرمان]] [[حق]] بر عهده آنها گذارده شده بر او درود میفرستند، اکنون که چنین است شما نیز با این [[پیام]] [[جهان هستی]] هماهنگ شوید و بر او درود بفرستید... تعبیر به {{متن قرآن|يُصَلُّونَ}} به صورت فعل مضارع، دلیل بر استمرار است یعنی پیوسته خداوند و [[فرشتگان]]، رحمت و درود بر او میفرستند، رحمت و درودی پیوسته و [[جاودانی]]. در اینکه میان {{متن قرآن|صَلُّوا}} و {{متن قرآن|سَلِّمُوا}} چه فرقی است؟ [[مفسران]] بحث‌های مختلفی دارند. آنچه با ریشه لغوی این دو کلمه و ظاهر آیه مناسب‌تر به نظر می‌رسد این است که: {{متن قرآن|صَلُّوا}} [[امر]] به [[طلب رحمت]] و [[درود فرستادن]] بر پیامبر است، اما {{متن قرآن|سَلِّمُوا}} یا به معنی [[تسلیم]] در برابر فرمان‌های [[پیامبر گرامی اسلام]] است چنانچه در آیه ۶۵ [[سوره نساء]] آمده: {{متن قرآن|ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«سپس از آن داوری که کرده‌ای در خود دلتنگی نیابند و یکسره (بدان) تن در دهند» سوره نساء، آیه ۶۵.</ref>، [[مؤمنان]] کسانی هستند که به [[داوری]] تو، تن دهند و حتی در [[دل]] از قضاوتت کمترین [[ناراحتی]] نداشته باشند و تسلیم مطلق گردند. چنانچه در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} می‌خوانیم: [[ابوبصیر]] از محضرش سؤال کرد: منظور از [[صلوات بر پیامبر]] {{صل}} را فهمیده‌ایم، اما معنی تسلیم بر او چیست؟ [[امام]] فرمود: منظور، [[تسلیم]] بودن در برابر او در هر کاری است<ref>بحار الانوار، ج۱۷، ص۱۹.</ref>؛ و یا به معنی [[سلام]] فرستادن بر [[پیامبر]] {{صل}} به عنوان {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ}} و مانند آن می‌باشد، که محتوایش تقاضای [[سلامت]] پیامبر {{صل}} از پیشگاه خداست<ref>تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۴۱۷.</ref>.
| |
| | |
| در [[تفسیر المیزان]] آمده است: اینکه قبل از امر به [[مؤمنین]] مبنی بر [[صلوات]] پیامبر {{صل}}، نخست صلوات خود و [[ملائکه]] خود را ذکر کرده، دلالت می‌کند بر این که صلوات مؤمنین بر آن جناب به [[پیروی]] [[خدای سبحان]] و [[متابعت]] از ملائکه اوست<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۳۸.</ref>. از این [[آیه]] برخی [[وجوب]] صلوات فرستادن بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} را استفاده نموده‌اند. البته [[فقهاء]] صلوات بر او در تشهد [[نماز]] را [[واجب]] دانسته و بدون آن، نماز را [[باطل]] می‌دانند مگر فراموش کند که در این صورت اگر محلش نگذشته برگردد و اگر گذشته بعد از نماز [[قضا]] کند و در این صورت [[سجده]] [[سهو]] هم واجب است و در موقع ذکر اسم [[مبارک]] او هم، باید صلوات فرستاد<ref>اطیب البیان، ج۱۰، ص۵۲۳.</ref>.
| |
| | |
| برخی از [[مفسران]] [[اهل تسنن]] وجوب [[صلوات بر پیامبر]] را در تمامی [[عمر]]، یک بار قائل شده‌اند و برخی وجوب آن را در هر [[مجلسی]] یک بار واجب دانسته‌اند و برخی نیز، گفته‌اند هر گاه نام پیامبر برده شود صلوات واجب است<ref>تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۲۳۳.</ref>. [[روایت]] شده که مردی [[یهودی]] به [[امیرمؤمنان]] عرض کرد: پیامبر شما [[افضل]] است یا [[پیامبران]] گذشته؟ و سپس گفت [[خدا]] به ملائکه [[دستور]] داد که به [[حضرت آدم]] [[سجده]] کنند و همه آنان سجده کردند پس حضرت آدم افضل است. امیرمؤمنان در جواب فرمود: این [[سجود]] [[عبادت]] و [[پرستش]] خدا و اعتراف به [[فضیلت]] [[آدم]] بود و خدا افضل از این را به پیامبر ما داده است، زیرا خدا و همه ملائکه، او و [[مؤمنان]] به طور مستمر بر پیامبر اکرم صلوات میفرستند و این [[برتر]] از فضیلت آدم است <ref>بحار الانوار، ج۱۰، ص۲۹.</ref>. در نتیجه پیامبر اکرم {{صل}} با این صلوات مستمر خدا و ملائکه، افضل از سایر [[پیامبران]] و [[ملائکه]] می‌باشد.
| |
| | |
| در روایتی از [[حضرت رسول]] {{صل}} آمده است: بخیل‌ترین [[مردم]] کسی است که نام من نزد او برده شود و بر من [[صلوات]] بفرستد. همچنین [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "سنگین‌ترین عملی که [[روز قیامت]] در ترازوی [[اعمال]] گذاشته می‌شود، [[صلوات بر پیامبر]] و [[اهل بیت]] آن [[حضرت]] است"<ref>وسائل الشیعه، ج۷، ص۱۹۷.</ref>. از [[انس بن مالک]] از ابی‌طلحه [[روایت]] شده که گفت داخل شدم بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، پس ندیدم هیچ روزی که مسرورتر و شاداب‌تر از آن [[روز]] باشد و نه شخصی خوش‌بوتر از آن حضرت، پس عرض کردم: ای [[رسول خدا]]، ندیدم هرگز شما را خوش‌بوتر و پاکیزه‌تر و مسرورتر از امروز، فرمود: چرا چنین نباشد در حالی که [[جبرئیل]] همین لحظه از نزد من بیرون رفت و گفت: [[خداوند تعالی]] فرمود: کسی که بر تو یک صلوات بفرستد من در عوض آن، ده صلوات بر او می‌فرستم و ده [[گناه]] از او محو نمایم و ده [[حسنه]] برای او در پرونده‌اش بنویسم<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۷۹.</ref>.
| |
| | |
| بر اساس [[روایات]] بسیاری از [[جوامع روایی]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، باید هنگام [[صلوات بر محمد]] {{صل}}، [[آل محمد]] نیز افزوده شود. [[سیوطی]] در [[تفسیر]] خود از [[بخاری]]، مسلم، [[ابوداود]]، [[ترمذی]]، [[نسائی]]، ابن‌ماجه و برخی دیگر نقل می‌کند که مردی به [[پیامبر]] {{صل}} گفت: [[سلام]] بر تو را می‌دانیم؛ اما صلوات بر تو چگونه است؟ پیامبر {{صل}} فرمود: بگو: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}. سیوطی افزون بر این [[حدیث]]، هجده حدیث دیگر را نقل کرده که همه آنها دلالت می‌کند هنگام صلوات، آل محمد نیز باید افزوده شود. به نقل ابن‌حجر در صواعق، پیامبر اکرم {{صل}} از اینکه [[مؤمنان]] بر او صلوات ناقص بفرستند و فقط بگویند: {{متن قرآن|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ}}<ref>الدر المنثور، ج۵، ص۲۱۶.</ref>، [[نهی]] کرده و فرموده است: در [[صلوات]] بگویید: {{متن قرآن|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ}}. [[روایات شیعه]] در این باره فراوان است <ref>آیه‌های نامدار، ص۹۳.</ref>.
| |
| | |
| [[فخر رازی]] نیز در [[کیفیت صلوات]]، ذکر [[آل محمد]] را لازم دانسته است<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۸۲.</ref>. در [[تفسیر مجمع البیان]] آمده است: [[ابوحمزه ثمالی]] گوید: [[سُدی]] و [[حمید بن سعد انصاری]] و [[برید بن ابی‌زیاد]] از [[عبدالرحمن بن لیلی]] از [[کعب بن عجزه]] برای من [[حدیث]] کردند که گفت وقتی این [[آیه]] نازل شد، گفتیم: ای [[رسول خدا]]، [[سلام]] بر شما را شناختیم پس صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: بگویید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}<ref>بحارالانوار، ج۱۷، ص۱۹.</ref>.
| |
| | |
| از [[عبدالله بن مسعود]] [[روایت]] شده که گفت: هر گاه بر [[پیامبر]] {{صل}} صلوات فرستادید، پس صلوات خوب بر آن [[حضرت]] اهداء کنید چون مسلماً شاید این صلوات را به محضر آن حضرت برسانند. گفتند: پس ما را یاد بده که چگونه صلوات بفرستیم. گفت: بگویید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَوَاتِكَ وَ رَحْمَتَكَ وَ بَرَكَاتِكَ عَلَى سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِينَ وَ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ إِمَامِ الْخَيْرِ وَ قَائِدِ الْخَيْرِ وَ رَسُولِ الرَّحْمَةِ اللَّهُمَّ ابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}<ref>بحارالانوار، ج۹۱، ص۸۸.</ref>.
| |
| | |
| از [[ابوبصیر]] روایت شده که گفت از [[امام صادق]] {{ع}} از این آیه پرسیدم و گفتم: [[صلوات خدا]] بر پیامبر چگونه است؟ فرمود: ای ابومحمد، [[تزکیه]] و [[پاکیزه]] نمودن اوست در آسمان‌های بلند. گفتم: شناختم صلوات خود را بر آن حضرت، پس [[تسلیم]] چگونه است؟ فرمود: آن [[تسلیم شدن]] و [[گردن نهادن]] برای اوست در [[کارها]]. پس بنا بر فرمایش امام صادق {{ع}} معنای قول [[خدا]] {{متن قرآن|وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}} چنین است: گردن نهید به [[اوامر]] او و [[جدیت]] و [[کوشش]] کنید در [[طاعت]] و [[پیروی]] از او در تمام آنچه شما را به آن امر می‌کند <ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۷۹.</ref>.
| |
| | |
| با توجه به آنچه که گذشت روشن می‌شود که [[صلوات بر پیامبر اکرم]] {{صل}} را باید با [[صلوات]] بر [[آل]] او همراه باشد و نیز [[افضلیت پیامبر]] اکرم بر سایر [[انبیا]] با صلوات مستمر [[خدا]] و [[ملائکه]] بر او روشن می‌شود.<ref>[[رضا محققیان|محققیان، رضا]]، [[آیه صلوات (مقاله)|مقاله «آیه صلوات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| {{مدخل وابسته}}
| |
| * [[تحیت]]
| |
| * [[سلام]]
| |
| {{پایان مدخل وابسته}}
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']]
| |
| # [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[رضا محققیان|محققیان، رضا]]، [[آیه صلوات (مقاله)|مقاله «آیه صلوات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:صلوات]]
| |
