اصحاب یمین در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = اصحاب یمین| عنوان مدخل  = [[اصحاب یمین]]| مداخل مرتبط = [[اصحاب یمین در قرآن]] - [[اصحاب یمین در معارف دعا و زیارات]] - [[اصحاب یمین در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط  = }}

== [[اصحاب یمین]] ==

واژه "اصحابِ [[یمین]]" ۶ بار در [[قرآن]] به کار رفته و ترکیبی از [[اصحاب]] (جمع صاحب به معنای ملازم) و یمین به معانی هم [[پیمان]]، [[قوّت]] و شدّت، دست راست و سمت راست (از ماده یُمن به معنای [[برکت]]) است.<ref>مقاییس اللغه، ج ۶، ص ۱۵۸؛ ترتیب العین، ج ۳، ص ۲۰۰۰؛ المصباح، ص ۶۸۲؛ التحقیق، ج ۱۴، ص ۲۷۰، "یمن".</ref> در تعبیری دیگر که سه بار در قرآن به کار رفته "اصحاب [[میمنه]]" گفته شده است. "میمنه" را برخی مصدر میمی به معنای زیادی و استمرار در خیر و برکت <ref>التحقیق، ج ۱۴، ص ۲۷۰، "یمن".</ref> و برخی دیگر، اسم مکان، یعنی جایگاه خیر و برکت دانسته‌اند.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۱۴۳.</ref> اصحاب یمین و میمنه در اصطلاح [[قرآنی]] به کسانی گفته می‌شود که در [[دنیا]] با [[ایمان]] و [[عمل صالح]] [[زندگی]] کرده‌اند و [[روز قیامت]] [[نامه]] عملشان را با دست راست دریافت می‌دارند: {{متن قرآن|فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ }}<ref>«اما او از گذرگاه سخت نگذشت،؛ و تو چه دانی که گذرگاه سخت چیست؟ آزاد کردن برده‌ای است، یا خوراک دادن در روز گرسنگی، به یتیمی خویشاوند، یا به بینوایی زمینگیر، آنگاه، از کسانی خواهد بود که ایمان آورده‌اند و یکدیگر را به شکیبایی و یکدیگر را به مهرورزی سفارش می‌کنند. آنان، خجستگانند» سوره بلد، آیه ۱۱-۱۸.</ref>، {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ}}<ref>«امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید!» سوره حاقه، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ}}<ref>«امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید!» سوره حاقه، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَئِكَ يَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا}}<ref>«روزی که هر دسته‌ای را با پیشوایشان فرا می‌خوانیم آنگاه کسانی که کارنامه‌شان را به دست راست آنان دهند، آن را می‌خوانند و به آنها سر مویی ستم نخواهد شد» سوره اسراء، آیه ۷۱.</ref> قرآن، اصحاب یمین را یکی از سه گروه [[انسان‌ها]] در [[قیامت]] ([[سابقون]]، اصحاب یمین و [[اصحاب شمال]]) معرفی کرده است: {{متن قرآن| وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلاثَةً فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ}}<ref>«و شما گونه‌های سه‌گانه خواهید بود (یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟ و (دیگر) ناخجستگان، و ناخجستگان کیستند؟ و (سوم) پیشتازان پیشتاز» سوره واقعه، آیه ۷-۱۰.</ref> و در موارد دیگر، اصحاب یمین را در مقابل اصحاب شمال، و اصحاب میمنه را در برابر اصحاب مشئمه قرار داده است {{متن قرآن|أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ}}<ref>«آنان، خجستگانند؛ و آنان که به آیات ما، کفر ورزیدند، ناخجستگانند» سوره بلد، آیه ۱۸-۱۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ}}<ref>«و راستیان، کیانند راستیان؟» سوره واقعه، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ}}<ref>«و چپیان، کیانند چپیان؟» سوره واقعه، آیه ۴۱.</ref>، {{متن قرآن| وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلاثَةً فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ}}<ref>«و شما گونه‌های سه‌گانه خواهید بود (یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟ و (دیگر) ناخجستگان، و ناخجستگان کیستند؟ و (سوم) پیشتازان پیشتاز» سوره واقعه، آیه ۷-۱۰.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 470.</ref>

== [[راز]] [[نامگذاری]]اصحاب یمین ==

# این گروه [[اهل]] یُمن و خیر بوده، مسیر حرکت زندگیشان به سمت و سوی آن است،<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۹۱.</ref> به‌طوری که در [[آخرت]] نیز [[غرق]] در [[نور]] و برکت‌اند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«ای مؤمنان! به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید، امید است که پروردگار شما از گناهانتان چشم پوشد و شما را در بوستان‌هایی درآورد که از بن آنها جویبارها روان است؛ در روزی که خداوند پیامبر و مؤمنان همراه او را خوار نمی‌گذارد، فروغ آنان پیشاپیش و در سوی راستشان می‌شتابد، می‌گویند: پروردگارا! فروغ ما را برای ما کامل گردان و ما را بیامرز که تو بر هر کاری توانایی» سوره تحریم، آیه ۸.</ref>، {{متن قرآن|يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ يَسْعَى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ بُشْرَاكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«روزی که مردان و زنان مؤمن را بنگری که فروغشان از جلو و کناره راستشان، پیش می‌شتابد. امروز، نوید شما بوستان‌هایی است که از بن آنها جویبارها روان است و در آنها جاودانید؛ این همان رستگاری سترگ است» سوره حدید، آیه ۱۲.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۱۴۲.</ref> شاید به همین جهت، [[عرب]] به پرنده یا حیوانات [[وحشی]] که هنگام پرواز و رَم کردن به سمت راست حرکت کنند، به یُمن و خوبی تفأل می‌زند.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۱۴۲.</ref> طبق [[روایت]]، هر دو دست [[پروردگار]]، [[یمین]] است که کنایه از خیر محض بودن خداست: "کلتا یدیه تبارک و تعالی یمین".<ref>الکافی، ج ۲، ص ۱۲۶.</ref>

# عالم دو سمت دارد: سمت راست آن [[ملکوت]] اعلا و جایگاه [[ارواح]] [[نورانی]] و [[فرشتگان]] نویسنده نیکیها و [[بهشت]] [[موعود]] [[رستگاران]]: {{متن قرآن|كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ}}<ref>«نه چنین است؛ کارنامه نیکان در «علّیین» است» سوره مطففین، آیه ۱۸.</ref> و سمت چپ آن، ملکوت [[اسفل]] و جایگاه [[اصحاب شمال]] است (اصحاب شمال) و چون [[اصحاب یمین]] در ملکوت اعلا قرار دارند آنان را اصحاب یمین نامیده‌اند.<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج۷، ص۲۲؛ بحارالانوار، ج ۶۴، ص ۱۲۸.</ref>

# چون اصحاب یمین [[نامه عمل]] را با دست راست دریافت می‌کنند به این نام شناخته شده‌اند، چنان که [[قرآن]] نیز به [[صراحت]] این مطلب را بیان کرده است: {{متن قرآن|يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَئِكَ يَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا}}<ref>«روزی که هر دسته‌ای را با پیشوایشان فرا می‌خوانیم آنگاه کسانی که کارنامه‌شان را به دست راست آنان دهند، آن را می‌خوانند و به آنها سر مویی ستم نخواهد شد» سوره اسراء، آیه ۷۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۲۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۱۴۲؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۷، ص ۲۱.</ref> وجوه دیگری نیز برای این نامگذاری ذکر شده است؛ مانند قوی‌تر بودن سمت راست [[بدن]] از سمت چپ آن، یا [[شرافت]] و [[برتری]] سمت راست بر سمت چپ که بر اساس آن در عرف، بزرگان را در سمت راست جای می‌دهند<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص ۱۴۳.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 471.</ref>

== شمار اصحاب یمین ==

[[خداوند]]، در تقسیم‌بندی [[انسان‌ها]] به گروههای سه‌گانه ([[سابقون]]، اصحاب یمین و اصحاب شمال)، شمار اصحاب یمین را جمع فراوانی از امّت‌های پیش از [[اسلام]] و جمع زیادی از [[امت اسلامی]] می‌داند: {{متن قرآن|ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«دسته‌ای بسیار از پیشینیانند» سوره واقعه، آیه ۱۳.</ref>، {{متن قرآن|وَثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ}}<ref>«و بسیاری از پسینیان» سوره واقعه، آیه ۴۰.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۳۱؛ المیزان، ج۱۹، ص۱۲۴.</ref>، درحالی‌که شمار [[سابقون]] را در [[امت اسلام]]، اندک و در [[امت‌های پیشین]] جمع فراوانی می‌شمرد: {{متن قرآن|ثُلَّةٌ مِّنَ الأَوَّلِينَ وَقَلِيلٌ مِّنَ الآخِرِينَ}}<ref>«دسته‌ای بسیار از پیشینیانند و اندکی از پسینیان» سوره واقعه، آیه ۱۳-۱۴.</ref><ref> المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۱.</ref> جهت این امر آن است که [[انبیا]] {{عم}} و اوصیای آنان که از سابقان هستند، در امت‌های پیش از [[اسلام]] بودند.<ref>مجمع البیان ج ۹، ص ۳۲۵.</ref> برخی از [[مفسران]] گفته‌اند: اولین و آخرین در [[آیات]] پیشگفته مربوط به امت اسلام است؛ یعنی سابقان [[صدر اسلام]] بیشتر از سابقان در زمان‌های بعدی‌اند؛ اما [[اصحاب یمین]] در صدر اسلام و پس از آن جمع فراوانی هستند. این گروه از مفسران به روایتی از [[پیامبر اکرم]] [[تمسک]] جسته‌اند که فرمود: هر دو گروه اولین و آخرین از [[امت]] من هستند. <ref>الدرالمنثور، ج ۸، ص ۱۹.</ref> صدر المتألهین در توضیح [[روایت]] می‌گوید: علّت اینکه سابقان صدر اسلام بیشتر از [[آخرالزمان]] هستند، نزدیکی آنان به [[زمان]] [[وحی]] و [[امامان]] {{عم}} است<ref>تفسیر صدر المتالهین، ج ۷، ص ۲۸.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 471-472.</ref>

== نشانه‌های اصحاب یمین در [[دنیا]] ==

#آزادسازی بردگان: اصحاب یمین کسانی هستند که برای آزادسازی بردگان در دنیا اهتمام می‌ورزند: {{متن قرآن|فَكُّ رَقَبَةٍ}}<ref>«آزاد کردن برده‌ای است،» سوره بلد، آیه ۱۳.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۵۰؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۹۳.</ref> در تفسیر دیگری از [[آیه]]، آنان [[انسان‌ها]] را از [[بندگی]] [[شیطان]] و [[ارتکاب گناهان]] [[آزاد]] ساخته، به [[توبه]] و بازگشت به سوی [[خداوند]] [[راهنمایی]] می‌کنند.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۵۰؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۹۳.</ref> برخی گفته‌اند: آنان خویشتن را با عمل به [[طاعات]] [[الهی]] از [[عذاب]] [[آخرت]] رها می‌سازند <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۵۰؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۹۳.</ref>.

#[[اطعام]] گرسنگان: اصحاب یمین به [[اطعام]] گرسنگان به ویژه در [[روزگار]] [[سختی]] [[عنایت خاص]] داشته و [[خویشاوندان]] [[یتیم]] و [[نیازمندان]] زمینگیر را در [[اولویت]] قرار می‌دهند: {{متن قرآن|أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ }}<ref>«یا خوراک دادن در روز گرسنگی، به یتیمی خویشاوند، یا به بینوایی زمین‌گیر» سوره بلد، آیه ۱۴-۱۶.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۵۰؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۹۳.</ref> ذکر آزادسازی [[بندگان]] و [[اطعام]] گرسنگان در پی اقتحام در [[عقبه]] (عبور از گردنه) از قبیل [[ذکر خاص]] بعد از عام، به جهت اهمیت آن است، زیرا عقبه استعاره از [[اعمال]] [[نیکی]] است که برای [[آدمی]] دشوار باشد؛ این استعاره، بر پایه [[تشبیه]] معقول به محسوس است: {{متن قرآن|فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ}}<ref>«اما او از گذرگاه سخت نگذشت، و تو چه دانی که گذرگاه سخت چیست؟ آزاد کردن برده‌ای است» سوره بلد، آیه ۱۱-۱۳.</ref><ref>التحریر والتنویر، ج ۳، ص ۳۵۷؛ التفسیر الکبیر، ج ۳۱، ص ۱۸۵.</ref>.

#[[ایمان]] و سفارش به [[صبر]] و ترحم: [[اصحاب یمین]] در [[دنیا]] از مؤمنانی هستند که بر [[ایمان]] [[پایداری]] و یکدیگر را به [[استقامت]] در انجام دادن [[تکالیف]] و ترحم به [[نیازمندان]] سفارش می‌کنند: {{متن قرآن| ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ }}<ref>«آنگاه، از کسانی خواهد بود که ایمان آورده‌اند و یکدیگر را به شکیبایی و یکدیگر را به مهرورزی سفارش می‌کنند آنان، خجستگانند» سوره بلد، آیه ۱۷-۱۸.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۵۱.</ref> در روایتی، اصحاب یمین [[اهل]] حِدّت معرفی شده‌اند؛<ref>بحار الانوار، ج ۵، ص ۲۴۱.</ref> یعنی کسانی که در مسائل [[دینی]]، اراده‌ای پولادین دارند و اهل استقامت و پایداری و در پی کارهای خیر هستند.<ref>النهایه، ج ۱، ص ۳۵۲.</ref> برخی معتقدند که آزادسازی بندگان و اطعام نیازمندان، از مصادیق سفارش به ترحّم است که به سبب اهمیت آن، جداگانه ذکر شده است <ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۹۳.</ref>.

#[[اعتدال]] و [[میانه‌روی]]: اصحاب یمین در [[زندگی]] [[دنیایی]]، از [[افراط]] و [[تفریط]] می‌پرهیزند و همواره اهل اعتدال و [[میانه‌روی]] هستند. بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ}}<ref>«سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خویش که برگزیده‌ایم به میراث دادیم و برخی از آنان، ستمکاره با خویشند و برخی میانه‌رو و برخی با اذن خداوند در کارهای نیک پیشتازند؛ این همان بخشش بزرگ است» سوره فاطر، آیه ۳۲.</ref> بندگان دو گروه‌اند: ستم‌پیشگان و میانه‌روان. از سدّی، [[قتاده]]، [[مجاهد]]، [[ابن عباس]] و [[عکرمه]] [[نقل]] شده است که گروه میانه‌رو، همان اصحاب یمین هستند.<ref>جامع البیان، مج ۱۲، ج ۲۲، ص۱۶۱ ـ ۱۶۳؛ مجمع‌البیان، ج ۸، ص ۶۳۹.</ref>

#[[اطاعت]] از [[خاندان رسول اکرم]] {{صل}} و ارادت به آنان: [[امام باقر]] {{ع}} در [[تفسیر آیات]] {{متن قرآن| كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ إِلاَّ أَصْحَابَ الْيَمِينِ}}<ref>«هر کس در گرو کاری است که انجام داده است جز راستیان» سوره مدثر، آیه ۳۸-۳۹.</ref> فرموده است: به [[خدا]] [[سوگند]]! [[اصحاب یمین]] [[پیروان]] ما هستند.<ref>بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۸.</ref> در [[روایات]] دیگری نیز که در [[تفسیر]] سه گروه ([[سابقون]]، اصحاب یمین و [[اصحاب شمال]]) وارد شده، آمده است که اصحاب یمین به [[ولایت اهل بیت]] {{عم}} معتقدند.<ref>بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۴.</ref> در روایتی، [[امام کاظم]] {{ع}} [[امیر مؤمنان]] {{ع}} را امامِ اصحاب یمین معرفی کرده است.<ref> وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۸۲.</ref> روایات فراوانی در تفسیر {{متن قرآن|فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ}}<ref>«پس تو را از راستیان درود باد» سوره واقعه، آیه ۹۱.</ref> آمده است که اصحاب یمین شیعیان‌اند و مراد [[آیه]] این است که تو (ای [[پیامبر]]) از [[ناحیه]] اصحاب یمین ایمن هستی و اینان آزاری به فرزندانت نمی‌رسانند،<ref>بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۱.</ref> چنان‌که در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|كِتَابٌ مَرْقُومٌ}}<ref>«کارنامه‌ای است نگاشته» سوره مطففین، آیه ۹.</ref> گفته شده است: [[نامه]] [[عمل]] اصحاب یمین از [[محبت]] به [[محمد]] {{صل}} و [[آل‌محمد]] {{عم}} لبریز است <ref>بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۳.</ref> و این محبت از محبت آنان به [[اساس دین]] ناشی می‌شود.<ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 471-473.</ref>

== [[سرنوشت]] اصحاب یمین ==

=== اصحاب یمین در هنگام [[مرگ]] ===

اصحاب یمین سعادتمندانی هستند که هنگام [[جان]] دادن، با [[درود]] و تحیّتهای [[ربوبی]] و [[فرشتگان]] و [[مؤمنان]] مواجه می‌شوند <ref>جامع البیان، مج ۸، ج ۱۴، ص ۱۳۶؛ مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۴۴؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۷، ص ۱۲۸ ـ ۱۲۹.</ref> و [[خداوند]] خطاب به آنان می‌فرماید: [[درود]] بر تو از [[برادران]] و [[دوستان]] با [[ایمان]] تو: {{متن قرآن|وَأَمَّا إِن كَانَ مِنَ أَصْحَابِ الْيَمِينِ فَسَلامٌ لَّكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ }}<ref>«و اگر از راستیان باشد؛ پس تو را از راستیان درود باد» سوره واقعه، آیه ۹۰-۹۱.</ref> برخی تقدیر آیه را به‌صورت {{عربی|"فسلام لك انك من اصحاب اليمين"}} دانسته‌اند که بر اساس آن معنای آیه چنین می‌شود: [[سلام]] و درود بر تو که به [[راستی]] از اصحاب یمین هستی و تو با این [[سلام]]، از [[عذاب الهی]] در امانی.<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۴۴.</ref> [[ابن‌عباس]] در تفسیر آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) می‌گویند: درود بر شما! برای کارهایی که می‌کردید به بهشت درآیید!» سوره نحل، آیه ۳۲.</ref> می‌گوید: این [[سلام]] و [[بشارت]] مخصوص [[اصحاب یمین]] است؛ [[فرشتگان]] در حالی‌ که آنان را از [[دنیا]] به [[آخرت]] منتقل می‌کنند بر آنان [[درود]] و تحیّت می‌فرستند و به آنها بشارت ورود به [[بهشت]] می‌دهند.<ref>جامع‌البیان، مج ۸، ج ۱۴، ص ۱۳۶.</ref> [[طبرسی]] می‌گوید: هنگام [[جان]] دادن اصحاب یمین، [[رفتار]] فرشتگان مأمورِ استقبال و [[پذیرایی]] به‌گونه‌ای است که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} خوشحال می‌شود. وی [[آیه]] {{متن قرآن|فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ}}<ref>«پس تو را از راستیان درود باد» سوره واقعه، آیه ۹۱.</ref> را خطاب به [[پیامبر]] دانسته، چنین معنا می‌کند: آنچه را از [[سلامت]] و [[امنیّت]] برای اصحاب یمین خواهان بودی به چشم خود [[مشاهده]] خواهی کرد<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۴۴.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 473-474.</ref>

=== [[حسابرسی]] آسان ===

[[پیامبراکرم]] {{صل}} [[دعا]] می‌کرد: پروردگارا! مرا با حساب یسیر حسابرسی کن: {{متن حدیث|اللهُمَّ حاسِبْنـي حِساباً يَسيراً }} [[عایشه]] پرسید: حساب یسیر چگونه است؟ فرمود: به نامه عمل نگاه می‌کنند و از آن رد می‌شوند؛ یعنی فقط برای حسابرسی عرضه می‌شود؛ ولی حسابرسی انجام نمی‌گیرد، زیرا اگر به‌طور مختصر هم بررسی شود، هیچ‌کس [[نجات]] نخواهد یافت.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۱۴۵.</ref> در روایتی از پیامبر اکرم {{صل}} پرسیده شد: چه کاری انجام دهیم تا مانند اصحاب یمین حساب آسان روزیمان شود؟ فرمود: [[بخشش]] به کسی که محرومتان ساخته و ایجاد [[ارتباط]] با کسی که رشته ارتباط خود را با شما قطع کرده و گذشت از کسی که در [[حق]] شما [[ستم]] کرده است.<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۹۹.</ref> این نحوه [[حسابرسی]] به [[اصحاب یمین]] اختصاص دارد و دیگران در گرو [[کردار]] خویش‌اند: {{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ إِلاَّ أَصْحَابَ الْيَمِينِ}}<ref>«هر کس در گرو کاری است که انجام داده است جز راستیان» سوره مدثر، آیه ۳۸-۳۹.</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: کسانی که در گرو عمل خود نیستند، [[پیروان]] ما هستند <ref>بحارالانوار، ج ۷، ص ۱۹۲.</ref> و [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمودند: [[اصحاب]] یمینی که در گرو [[اعمال]] خویش نیستند، [[فرزندان]] مؤمنان‌اند، زیرا [[خداوند]] بر پدرانشان منّت گذاشته، از آنها [[چشم پوشی]] می‌کند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ}}<ref>«و فرزندان مؤمنانی را که از آنان با ایمان، پیروی کرده‌اند به آنان می‌پیوندیم و از (پاداش) کردارشان چیزی نمی‌کاهیم، هر کس در گرو کرده خویش است» سوره طور، آیه ۲۱.</ref><ref>بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۳۲۶.</ref> [[آیه]] {{متن قرآن|وَيَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا}}<ref>«و شادان نزد خانواده‌اش باز می‌گردد،» سوره انشقاق، آیه ۹.</ref> که از بازگشت همراه با [[شادی]] اصحاب یمین به سوی [[اهل]] خود پس از حسابرسی خبر می‌دهد، چنین [[تفسیر]] شده است: وی به سبب خیر و کرامتی که دیده، خوشحال به سوی [[حورالعین]] روانه می‌شود و برخی گفته‌اند: او شادمان به سوی [[همسر]] و فرزندان و خویشانش که به [[بهشت]] رفته‌اند، می‌رود.<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۹۹.</ref> در [[سوره]] حاقّه حال فردی از اصحاب یمین چنین بیان شده است که پس از حسابرسی آسان، از [[خوشحالی]] فریاد برمی‌آورد: ای اهل [[محشر]]! [[نامه عمل]] مرا بخوانید. من در [[دنیا]] [[یقین]] داشتم که روزی برای حسابرسی خواهم آمد، بدین جهت کارهای ناروا نکردم و اکنون ببینید که جز خوبی در [[نامه]] عملم نیست: {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيَهْ}}<ref>«امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید! بی‌گمان می‌دانستم که با حساب خویش روبه‌رو خواهم شد» سوره حاقه، آیه ۱۹-۲۰.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۹۹.</ref> چون او می‌داند که جز خوبی در نامه عملش نیست، از اینکه کسی به آن بنگرد ناراحت نمی‌شود.<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۰.</ref> البتّه [[خدای متعال]] فرموده است که چنین گروهی زیانکار نخواهند بود، زیرا در [[آیات]] {{متن قرآن|وَالْعَصْرِ إِنَّ الإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ }}<ref>«سوگند به روزگار، که آدمی در زیانمندی است. جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۱-۳.</ref> فرمود: همه [[انسان‌ها]] در زیان‌اند، جز [[مؤمنان]] صالحی که یکدیگر را به [[حق]] و [[پایداری]] سفارش کنند و در [[سوره بلد]] فرمود: مؤمنان صالحی که یکدیگر را به [[پایداری]] و [[رحمت]] سفارش می‌کنند [[اصحاب]] یمین‌اند: {{متن قرآن| ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ }}<ref>«آنگاه، از کسانی خواهد بود که ایمان آورده‌اند و یکدیگر را به شکیبایی و یکدیگر را به مهرورزی سفارش می‌کنند آنان، خجستگانند» سوره بلد، آیه ۱۷-۱۸.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 474-475.</ref>

=== برخورداری [[اصحاب یمین]] از [[نعمت‌های بهشتی]] ===

پس از آنکه اصحاب یمین با [[سربلندی]] و [[خوشحالی]] [[حسابرسی]] شدند راهی جایگاه [[ابدی]] می‌شوند تا از [[نعمت‌های الهی]] بهره‌مند گردند. در [[آیات]] {{متن قرآن|فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الأَيَّامِ الْخَالِيَةِ }}<ref>«و او در زندگانی پسندیده‌ای به سر خواهد برد در بهشتی فرازین، که میوه‌هایش در دسترس است. بخورید و بیاشامید! گواراتان باد برای آنچه در روزهای گذشته انجام داده‌اید.» سوره حاقه، آیه ۲۱-۲۴.</ref> کلیاتی از بهره‌مندی آنان بیان شده است، به این صورت که [[زندگی]] آنها در کمال [[خرسندی]] و [[رضایت]]، در بهشتی است که [[ارزش]] و جایگاهی عالی دارد و میوه‌های درختانش در دسترس است، به‌طوری که حتی در حال استراحت هم می‌توان از آن تناول کرد. در آنجا به آنان خطاب می‌شود: بخورید و بیاشامید و به‌طور کامل بهره ببرید. گوارایتان باد میوه‌هایی که سراسر نفع و بدون زواید است. این [[پذیرایی]]، [[پاداش]] [[کردار نیک]] شماست که در [[دنیا]] بدان [[همّت]] گماشته بودید<ref> مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۰ ـ ۵۲۱.</ref> در [[سوره واقعه]] ابتدا اصحاب یمین با [[بهترین]] بیان وصف شده‌اند: {{متن قرآن|فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ}}<ref>«(یکی) خجستگان، و خجستگان کیستند؟» سوره واقعه، آیه ۸.</ref>، {{متن قرآن|وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ}}<ref>«و راستیان، کیانند راستیان؟» سوره واقعه، آیه ۲۷.</ref> تعبیر {{متن قرآن|مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ}} و {{متن قرآن|مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ}} بهترین وصفی است که از آنان شده است، زیرا این گونه تعابیر در مواردی به‌کار می‌رود که اوصاف کسی در بیان نگنجد؛<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۰، ص ۳۸۸.</ref> نیز در [[مقام]] [[بزرگداشت]] [[امر]] آنان و به شگفت آوردن شنونده از حال ایشان است.<ref> المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۳.</ref> سپس در ادامه همین آیات، نعمت‌های بهشتی که اصحاب یمین از آن برخوردارند به تفصیل ذکر شده است:  

# در سایه درختان سدری هستند که خار ندارد یا خار آنها کنده شده یا از فراوانی میوه، خاری بر آنها نمودار نیست: {{متن قرآن|فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ}}<ref>«زیر درختان سدر بی‌خار» سوره واقعه، آیه ۲۸.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۲۹؛ المیزان، ج۱۹، ص۱۲۳.</ref> برخی این احتمال را بعید ندانسته‌اند که مقصود از سدر، "[[سدرة المنتهی]]" باشد.<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۷، ص ۴۷.</ref>

# در سایه درخت موز یا درخت دارای سایه خنک یا منظری [[زیبا]] یا دارای شکوفه‌هایی خوشبو قرار دارند: {{متن قرآن|وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ}}<ref>«و (درخت) موز (با میوه‌های) بر هم چیده» سوره واقعه، آیه ۲۹.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۳۲۹؛ المیزان، ج۱۹، ص۱۲۳.</ref>

# در سایه‌های طولانی به سر می‌برند و هیچ‌گاه [[آفتاب]] را نمی‌بینند: {{متن قرآن|وَظِلٍّ مَمْدُودٍ}}<ref>«و سایه‌ای کشیده» سوره واقعه، آیه ۳۰.</ref><ref> المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۳.</ref> بر پایه روایتی در [[تفسیر آیه]]، [[سایه]] درختان بهشتی به اندازه‌ای است که سواره‌ای در مدت ۱۰۰ سال، به پایان آن نمی‌رسد. بر اساس روایتی دیگر، [[بهشت]] همیشه مانند ساعات آغازین [[روز]] تابستان است و [[گرما]] و سرما ندارد. <ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۳۰.</ref>

# از آب و آبشارهایی برخوردارند که شب و روز در مسیر خود جاری است و بخار و مِه از آن بر نمی‌خیزد و برای استفاده‌اش هیچ [[رنج]] و تعبی را متحمّل نمی‌شوند: {{متن قرآن|وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ}}<ref>«و آبشاری ریزان» سوره واقعه، آیه ۳۱.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۳۰.</ref> برخی، {{متن قرآن|وَظِلٍّ مَّمْدُودٍ وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ}} را به وجود منبسط [[تأویل]] کرده‌اند <ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۷، ص ۴۹.</ref> و آن، وجود واحد امکانی است که از [[خدای متعال]] صادر و بر همه ماهیات امکانی گسترده شده است و تحقق همه آنها به واسطه اوست.<ref> المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۳.</ref>

# از میوه‌های گوناگون وفراوانی برخوردارند: {{متن قرآن|وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ}}<ref>«و میوه فراوان» سوره واقعه، آیه ۳۲.</ref><ref> مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۳۰.</ref> که مانند میوه‌های [[دنیا]] فصلی نیست و برای [[مصرف]]، نیازی به پرداخت وجه یا رخصت‌طلبی ندارند: {{متن قرآن|لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ}}<ref>«که نه پایان یافتنی است و نه بازداشتنی» سوره واقعه، آیه ۳۳.</ref> برخی اتصاف [[فاکهه]] به {{متن قرآن|كَثِيرَةٍ}} را از این جهت دانسته‌اند که بهشتِ [[اصحاب یمین]]، دارای صورت و مقدار است؛ ولی چون عالم مقرّبان، عالم [[وحدت]] و جمعیّت است، فاکهه ایشان به‌جای وصف به [[کثرت]]، وابسته به خواست آنان معرفی شده است: {{متن قرآن|وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ}}<ref>«و میوه، آنچه بگزینند» سوره واقعه، آیه ۲۰.</ref><ref> تفسیر صدرالمتالهین، ج ۷، ص ۵۰.</ref>

# دارای ساختمان‌های بلند و چند طبقه یا زنانی سرو قامت، در نهایت [[کمال معنوی]] و [[جمال]] ظاهری‌اند: {{متن قرآن|وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ}}<ref>«و زنانی گرانمایه» سوره واقعه، آیه ۳۴.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۳۰.</ref> [[زنان]] بهشتی هرگز دچار [[پیری]] نشده و [[زیبایی]] خود را از دست ندهند: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً}}<ref>«که ما آنان را به گونه‌ای ویژه پدید آورده‌ایم،» سوره واقعه، آیه ۳۵.</ref><ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۴.</ref> و همواره باکره‌اند: {{متن قرآن|فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا}}<ref>«و، آنان را دوشیزه آفریده‌ایم،» سوره واقعه، آیه ۳۶.</ref> این زنان، [[عاشق]] [[همسران]] خویش‌اند و همه سعی و تلاش خود را در رسیدگی به [[همسر]] و [[انس]] با وی صرف می‌کنند و همسال مردان خود هستند: {{متن قرآن|عُرُبًا أَتْرَابًا}}<ref>«که شوهر دوستانی همسن و سالند» سوره واقعه، آیه ۳۷.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۳۱.</ref> برخی {{متن قرآن|إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً}}<ref>«که ما آنان را به گونه‌ای ویژه پدید آورده‌ایم،» سوره واقعه، آیه ۳۵.</ref> را به معنای ایجاد بدون مادّه و ولادت دانسته‌اند، زیرا همه امور [[آخرت]] بدون مادّه و [[استعداد]] و حرکت، انشا می‌شوند<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۷، ص ۵۴.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 475-477.</ref>

== گفت وگوی [[اصحاب یمین]] با [[گنهکاران]] در آخرت ==

اصحاب یمین در آخرت با [[توبیخ]] از گنهکاران می‌پرسند: چرا [[جهنمی]] شدید: {{متن قرآن| فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِينَ مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ }}<ref>«که در بهشت‌هایی به سر می‌برند، از هم می‌پرسند از گناهکاران، چه شما را به دوزخ درآورد؟» سوره مدثر، آیه ۴۰-۴۲.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۹۱.</ref> آنان پاسخ می‌دهند که ما از نمازگزاران نبودیم، از [[مساکین]] [[دستگیری]] نمی‌کردیم، با [[گمراهان]] در سخنان و تحلیلهای [[باطل]] غور می‌کردیم و به [[روز]] آخرت/ [[ایمان]] نداشتیم: {{متن قرآن|قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ}}<ref>«گویند: ما از نمازگزاران نبودیم، و به بینوایان خوراک نمی‌دادیم، و با پریشانگویان، پریشانگویی می‌کردیم. و روز جزا را دروغ می‌شمردیم» سوره مدثر، آیه ۴۳-۴۶.</ref> برخی این [[پرسش و پاسخ]] را گفت‌وگویی بین خود اصحاب یمین درباره [[جهنمیان]] می‌دانند<ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۹۱.</ref><ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اصحاب یمین - آقازاده (مقاله)|مقاله «اصحاب یمین»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳، ص 477.</ref>