اصحاب یمین در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب یمین است. اصحاب یمین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اصحاب یمین در قرآن - اصحاب یمین در معارف دعا و زیارات - اصحاب یمین در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد

اصحاب یمین

واژه "اصحابِ یمین" ۶ بار در قرآن به کار رفته و ترکیبی از اصحاب (جمع صاحب به معنای ملازم) و یمین به معانی هم پیمان، قوّت و شدّت، دست راست و سمت راست (از ماده یُمن به معنای برکت) است. در تعبیری دیگر که سه بار در قرآن به کار رفته "اصحاب میمنه" گفته شده است. "میمنه" را برخی مصدر میمی به معنای زیادی و استمرار در خیر و برکت و برخی دیگر، اسم مکان، یعنی جایگاه خیر و برکت دانسته‌اند. اصحاب یمین و میمنه در اصطلاح قرآنی به کسانی گفته می‌شود که در دنیا با ایمان و عمل صالح زندگی کرده‌اند و روز قیامت نامه عملشان را با دست راست دریافت می‌دارند: فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ ، فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ، فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ، يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَئِكَ يَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا قرآن، اصحاب یمین را یکی از سه گروه انسان‌ها در قیامت (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) معرفی کرده است: وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلاثَةً فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ و در موارد دیگر، اصحاب یمین را در مقابل اصحاب شمال، و اصحاب میمنه را در برابر اصحاب مشئمه قرار داده است أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ؛ وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ، وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ، وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلاثَةً فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ

راز نامگذاریاصحاب یمین

1. این گروه اهل یُمن و خیر بوده، مسیر حرکت زندگیشان به سمت و سوی آن است، به‌طوری که در آخرت نیز غرق در نور و برکت‌اند: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ يَسْعَى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ بُشْرَاكُمُ الْيَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ شاید به همین جهت، عرب به پرنده یا حیوانات وحشی که هنگام پرواز و رَم کردن به سمت راست حرکت کنند، به یُمن و خوبی تفأل می‌زند. طبق روایت، هر دو دست پروردگار، یمین است که کنایه از خیر محض بودن خداست: "کلتا یدیه تبارک و تعالی یمین".
2. عالم دو سمت دارد: سمت راست آن ملکوت اعلا و جایگاه ارواح نورانی و فرشتگان نویسنده نیکیها و بهشت موعود رستگاران: كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ و سمت چپ آن، ملکوت اسفل و جایگاه اصحاب شمال است (اصحاب شمال) و چون اصحاب یمین در ملکوت اعلا قرار دارند آنان را اصحاب یمین نامیده‌اند.
3. چون اصحاب یمین نامه عمل را با دست راست دریافت می‌کنند به این نام شناخته شده‌اند، چنان که قرآن نیز به صراحت این مطلب را بیان کرده است: يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَئِكَ يَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا وجوه دیگری نیز برای این نامگذاری ذکر شده است؛ مانند قوی‌تر بودن سمت راست بدن از سمت چپ آن، یا شرافت و برتری سمت راست بر سمت چپ که بر اساس آن در عرف، بزرگان را در سمت راست جای می‌دهند

شمار اصحاب یمین

خداوند، در تقسیم‌بندی انسان‌ها به گروههای سه‌گانه (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال)، شمار اصحاب یمین را جمع فراوانی از امّت‌های پیش از اسلام و جمع زیادی از امت اسلامی می‌داند: ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ، وَثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ، درحالی‌که شمار سابقون را در امت اسلام، اندک و در امت‌های پیشین جمع فراوانی می‌شمرد: ثُلَّةٌ مِّنَ الأَوَّلِينَ وَقَلِيلٌ مِّنَ الآخِرِينَ جهت این امر آن است که انبیا (ع) و اوصیای آنان که از سابقان هستند، در امت‌های پیش از اسلام بودند. برخی از مفسران گفته‌اند: اولین و آخرین در آیات پیشگفته مربوط به امت اسلام است؛ یعنی سابقان صدر اسلام بیشتر از سابقان در زمان‌های بعدی‌اند؛ اما اصحاب یمین در صدر اسلام و پس از آن جمع فراوانی هستند. این گروه از مفسران به روایتی از پیامبر اکرم تمسک جسته‌اند که فرمود: هر دو گروه اولین و آخرین از امت من هستند. صدر المتألهین در توضیح روایت می‌گوید: علّت اینکه سابقان صدر اسلام بیشتر از آخرالزمان هستند، نزدیکی آنان به زمان وحی و امامان (ع) است

نشانه‌های اصحاب یمین در دنیا

1. آزادسازی بردگان: اصحاب یمین کسانی هستند که برای آزادسازی بردگان در دنیا اهتمام می‌ورزند: فَكُّ رَقَبَةٍ در تفسیر دیگری از آیه، آنان انسان‌ها را از بندگی شیطان و ارتکاب گناهان آزاد ساخته، به توبه و بازگشت به سوی خداوند راهنمایی می‌کنند. برخی گفته‌اند: آنان خویشتن را با عمل به طاعات الهی از عذاب آخرت رها می‌سازند .
2. اطعام گرسنگان: اصحاب یمین به اطعام گرسنگان به ویژه در روزگار سختی عنایت خاص داشته و خویشاوندان یتیم و نیازمندان زمینگیر را در اولویت قرار می‌دهند: أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ذکر آزادسازی بندگان و اطعام گرسنگان در پی اقتحام در عقبه (عبور از گردنه) از قبیل ذکر خاص بعد از عام، به جهت اهمیت آن است، زیرا عقبه استعاره از اعمال نیکی است که برای آدمی دشوار باشد؛ این استعاره، بر پایه تشبیه معقول به محسوس است: فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ.
3. ایمان و سفارش به صبر و ترحم: اصحاب یمین در دنیا از مؤمنانی هستند که بر ایمان پایداری و یکدیگر را به استقامت در انجام دادن تکالیف و ترحم به نیازمندان سفارش می‌کنند: ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ در روایتی، اصحاب یمین اهل حِدّت معرفی شده‌اند؛ یعنی کسانی که در مسائل دینی، اراده‌ای پولادین دارند و اهل استقامت و پایداری و در پی کارهای خیر هستند. برخی معتقدند که آزادسازی بندگان و اطعام نیازمندان، از مصادیق سفارش به ترحّم است که به سبب اهمیت آن، جداگانه ذکر شده است .
4. اعتدال و میانه‌روی: اصحاب یمین در زندگی دنیایی، از افراط و تفریط می‌پرهیزند و همواره اهل اعتدال و میانه‌روی هستند. بر اساس آیه ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ بندگان دو گروه‌اند: ستم‌پیشگان و میانه‌روان. از سدّی، قتاده، مجاهد، ابن عباس و عکرمه نقل شده است که گروه میانه‌رو، همان اصحاب یمین هستند.
5. اطاعت از خاندان رسول اکرم (ص) و ارادت به آنان: امام باقر (ع) در تفسیر آیات كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ إِلاَّ أَصْحَابَ الْيَمِينِ فرموده است: به خدا سوگند! اصحاب یمین پیروان ما هستند. در روایات دیگری نیز که در تفسیر سه گروه (سابقون، اصحاب یمین و اصحاب شمال) وارد شده، آمده است که اصحاب یمین به ولایت اهل بیت (ع) معتقدند. در روایتی، امام کاظم (ع) امیر مؤمنان (ع) را امامِ اصحاب یمین معرفی کرده است. روایات فراوانی در تفسیر فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ آمده است که اصحاب یمین شیعیان‌اند و مراد آیه این است که تو (ای پیامبر) از ناحیه اصحاب یمین ایمن هستی و اینان آزاری به فرزندانت نمی‌رسانند، چنان‌که در تفسیر آیه كِتَابٌ مَرْقُومٌ گفته شده است: نامه عمل اصحاب یمین از محبت به محمد (ص) و آل‌محمد (ع) لبریز است و این محبت از محبت آنان به اساس دین ناشی می‌شود.

سرنوشت اصحاب یمین

اصحاب یمین در هنگام مرگ

اصحاب یمین سعادتمندانی هستند که هنگام جان دادن، با درود و تحیّتهای ربوبی و فرشتگان و مؤمنان مواجه می‌شوند و خداوند خطاب به آنان می‌فرماید: درود بر تو از برادران و دوستان با ایمان تو: وَأَمَّا إِن كَانَ مِنَ أَصْحَابِ الْيَمِينِ فَسَلامٌ لَّكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ برخی تقدیر آیه را به‌صورت "فسلام لك انك من اصحاب اليمين" دانسته‌اند که بر اساس آن معنای آیه چنین می‌شود: سلام و درود بر تو که به راستی از اصحاب یمین هستی و تو با این سلام، از عذاب الهی در امانی. ابن‌عباس در تفسیر آیه الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ می‌گوید: این سلام و بشارت مخصوص اصحاب یمین است؛ فرشتگان در حالی‌ که آنان را از دنیا به آخرت منتقل می‌کنند بر آنان درود و تحیّت می‌فرستند و به آنها بشارت ورود به بهشت می‌دهند. طبرسی می‌گوید: هنگام جان دادن اصحاب یمین، رفتار فرشتگان مأمورِ استقبال و پذیرایی به‌گونه‌ای است که پیامبر اکرم (ص) خوشحال می‌شود. وی آیه فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ را خطاب به پیامبر دانسته، چنین معنا می‌کند: آنچه را از سلامت و امنیّت برای اصحاب یمین خواهان بودی به چشم خود مشاهده خواهی کرد

حسابرسی آسان

گروهی در قیامت و روز حسابرسی، از دیدن نامه عمل خود ناراحت و پشیمان‌اند؛ امّا اصحاب یمین درحالی‌که نامه عمل را با دست راست دریافت کرده‌اند به آسانی حسابرسی می‌شوند. سپس خوشحال و مسرور به سوی اهل خود باز می‌گردند: فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا وَيَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا حساب یسیر، یعنی حسابرسی به‌گونه‌ای که سختگیری و نکته سنجی در آن نباشد، به‌طوری که از بدی‌ها به راحتی چشم پوشی و بر نیکی‌ها پاداش داده شود.

پیامبراکرم (ص) دعا می‌کرد: پروردگارا! مرا با حساب یسیر حسابرسی کن: «اللهُمَّ حاسِبْنـي حِساباً يَسيراً » عایشه پرسید: حساب یسیر چگونه است؟ فرمود: به نامه عمل نگاه می‌کنند و از آن رد می‌شوند؛ یعنی فقط برای حسابرسی عرضه می‌شود؛ ولی حسابرسی انجام نمی‌گیرد، زیرا اگر به‌طور مختصر هم بررسی شود، هیچ‌کس نجات نخواهد یافت. در روایتی از پیامبر اکرم (ص) پرسیده شد: چه کاری انجام دهیم تا مانند اصحاب یمین حساب آسان روزیمان شود؟ فرمود: بخشش به کسی که محرومتان ساخته و ایجاد ارتباط با کسی که رشته ارتباط خود را با شما قطع کرده و گذشت از کسی که در حق شما ستم کرده است. این نحوه حسابرسی به اصحاب یمین اختصاص دارد و دیگران در گرو کردار خویش‌اند: كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ إِلاَّ أَصْحَابَ الْيَمِينِ. امام باقر (ع) فرمود: کسانی که در گرو عمل خود نیستند، پیروان ما هستند و پیامبر اکرم (ص) فرمودند: اصحاب یمینی که در گرو اعمال خویش نیستند، فرزندان مؤمنان‌اند، زیرا خداوند بر پدرانشان منّت گذاشته، از آنها چشم پوشی می‌کند: وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ آیه وَيَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا که از بازگشت همراه با شادی اصحاب یمین به سوی اهل خود پس از حسابرسی خبر می‌دهد، چنین تفسیر شده است: وی به سبب خیر و کرامتی که دیده، خوشحال به سوی حورالعین روانه می‌شود و برخی گفته‌اند: او شادمان به سوی همسر و فرزندان و خویشانش که به بهشت رفته‌اند، می‌رود. در سوره حاقّه حال فردی از اصحاب یمین چنین بیان شده است که پس از حسابرسی آسان، از خوشحالی فریاد برمی‌آورد: ای اهل محشر! نامه عمل مرا بخوانید. من در دنیا یقین داشتم که روزی برای حسابرسی خواهم آمد، بدین جهت کارهای ناروا نکردم و اکنون ببینید که جز خوبی در نامه عملم نیست: فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيَهْ چون او می‌داند که جز خوبی در نامه عملش نیست، از اینکه کسی به آن بنگرد ناراحت نمی‌شود. البتّه خدای متعال فرموده است که چنین گروهی زیانکار نخواهند بود، زیرا در آیات وَالْعَصْرِ إِنَّ الإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ فرمود: همه انسان‌ها در زیان‌اند، جز مؤمنان صالحی که یکدیگر را به حق و پایداری سفارش کنند و در سوره بلد فرمود: مؤمنان صالحی که یکدیگر را به پایداری و رحمت سفارش می‌کنند اصحاب یمین‌اند: ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ

برخورداری اصحاب یمین از نعمت‌های بهشتی

پس از آنکه اصحاب یمین با سربلندی و خوشحالی حسابرسی شدند راهی جایگاه ابدی می‌شوند تا از نعمت‌های الهی بهره‌مند گردند. در آیات فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الأَيَّامِ الْخَالِيَةِ کلیاتی از بهره‌مندی آنان بیان شده است، به این صورت که زندگی آنها در کمال خرسندی و رضایت، در بهشتی است که ارزش و جایگاهی عالی دارد و میوه‌های درختانش در دسترس است، به‌طوری که حتی در حال استراحت هم می‌توان از آن تناول کرد. در آنجا به آنان خطاب می‌شود: بخورید و بیاشامید و به‌طور کامل بهره ببرید. گوارایتان باد میوه‌هایی که سراسر نفع و بدون زواید است. این پذیرایی، پاداش کردار نیک شماست که در دنیا بدان همّت گماشته بودید در سوره واقعه ابتدا اصحاب یمین با بهترین بیان وصف شده‌اند: فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ، وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ تعبیر مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ و مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ بهترین وصفی است که از آنان شده است، زیرا این گونه تعابیر در مواردی به‌کار می‌رود که اوصاف کسی در بیان نگنجد؛ نیز در مقام بزرگداشت امر آنان و به شگفت آوردن شنونده از حال ایشان است. سپس در ادامه همین آیات، نعمت‌های بهشتی که اصحاب یمین از آن برخوردارند به تفصیل ذکر شده است:

1. در سایه درختان سدری هستند که خار ندارد یا خار آنها کنده شده یا از فراوانی میوه، خاری بر آنها نمودار نیست: فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ برخی این احتمال را بعید ندانسته‌اند که مقصود از سدر، "سدرة المنتهی" باشد.
2. در سایه درخت موز یا درخت دارای سایه خنک یا منظری زیبا یا دارای شکوفه‌هایی خوشبو قرار دارند: وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ
3. در سایه‌های طولانی به سر می‌برند و هیچ‌گاه آفتاب را نمی‌بینند: وَظِلٍّ مَمْدُودٍ بر پایه روایتی در تفسیر آیه، سایه درختان بهشتی به اندازه‌ای است که سواره‌ای در مدت ۱۰۰ سال، به پایان آن نمی‌رسد. بر اساس روایتی دیگر، بهشت همیشه مانند ساعات آغازین روز تابستان است و گرما و سرما ندارد.
4. از آب و آبشارهایی برخوردارند که شب و روز در مسیر خود جاری است و بخار و مِه از آن بر نمی‌خیزد و برای استفاده‌اش هیچ رنج و تعبی را متحمّل نمی‌شوند: وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ برخی، وَظِلٍّ مَّمْدُودٍ وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ را به وجود منبسط تأویل کرده‌اند و آن، وجود واحد امکانی است که از خدای متعال صادر و بر همه ماهیات امکانی گسترده شده است و تحقق همه آنها به واسطه اوست.
5. از میوه‌های گوناگون وفراوانی برخوردارند: وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ که مانند میوه‌های دنیا فصلی نیست و برای مصرف، نیازی به پرداخت وجه یا رخصت‌طلبی ندارند: لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ برخی اتصاف فاکهه به كَثِيرَةٍ را از این جهت دانسته‌اند که بهشتِ اصحاب یمین، دارای صورت و مقدار است؛ ولی چون عالم مقرّبان، عالم وحدت و جمعیّت است، فاکهه ایشان به‌جای وصف به کثرت، وابسته به خواست آنان معرفی شده است: وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ
6. دارای ساختمان‌های بلند و چند طبقه یا زنانی سرو قامت، در نهایت کمال معنوی و جمال ظاهری‌اند: وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ زنان بهشتی هرگز دچار پیری نشده و زیبایی خود را از دست ندهند: إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً و همواره باکره‌اند: فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا این زنان، عاشق همسران خویش‌اند و همه سعی و تلاش خود را در رسیدگی به همسر و انس با وی صرف می‌کنند و همسال مردان خود هستند: عُرُبًا أَتْرَابًا برخی إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً را به معنای ایجاد بدون مادّه و ولادت دانسته‌اند، زیرا همه امور آخرت بدون مادّه و استعداد و حرکت، انشا می‌شوند

گفت وگوی اصحاب یمین با گنهکاران در آخرت

اصحاب یمین در آخرت با توبیخ از گنهکاران می‌پرسند: چرا جهنمی شدید: فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِينَ مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ آنان پاسخ می‌دهند که ما از نمازگزاران نبودیم، از مساکین دستگیری نمی‌کردیم، با گمراهان در سخنان و تحلیلهای باطل غور می‌کردیم و به روز آخرت/ ایمان نداشتیم: قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ برخی این پرسش و پاسخ را گفت‌وگویی بین خود اصحاب یمین درباره جهنمیان می‌دانند

اصحاب یمین در دانشنامه قرآن کریم

مراد از اصحاب یمین افراد سعادتمند و خوشبخت است که جمعاً شش بار در قرآن به کار رفته است. یمین در چند معنا استعمال شده است:

1. دست راست، سمت راست،
2. دست،
3. قدرت و نیرو،
4. خیرخواهی و حق‌جویی،
5. سوگند،
6. عهد و پیمانی که با سوگند همراه است،
7. سعادت.

راغب اصفهانی گوید: «یمین» در اصل به معنی دست راست است: وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى، وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ. گاهی «یمین» به معنای قَسم و پیمان به کار می‌رود؛ زیرا شخص معاهد و سوگند خورنده با دست دادن، رضایت و قبول خود را اعلام می‌کند: وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ، إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ. گاهی نیز به معنای طرف راست است، مانند: وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَذَاتَ الشِّمَالِ و چون عرب‌ها طرف راست را به فال نیک می‌گرفتند به این اعتبار، در قرآن نیز جانب راست (برخلاف جانب چپ) به معنای خیر و نیکی و سعادت به کار رفته است. وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ * فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الْيَمِينِ.

اصحاب یمین یا اصحاب میمنه به مؤمنان دارای اعمال صالح که نامه اعمالشان را در روز قیامت به دست راستشان می‌دهند اطلاق شده است. و این دو در ردیف «سابقون» قرار گرفته‌اند: وَكُنْتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً * فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ * وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ * وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ و در موارد دیگر «اصحاب یمین» در مقابل «اصحاب شِمال» و «اصحاب میمنه» در مقابل «اصحاب مشئمه» قرار دارد.

نشانه‌های اصحاب یمین در سوره بلد آیه ۷ و ۱۸، سوره فاطر آیه ۳۲، سوره مدثر آیه ۳۸ و ۳۹ ذکر شده است: آزاد کردن بندگان و بردگان، غذا دادن به گرسنگان، دعوت به صبر و ترحّم و اعتدال و میانه‌روی و اطاعت از پیامبر(ص).

اصحاب یمین در هنگام جان دادن مورد تحیت و توجه و عنایت فرشتگان رحمت الهی قرار می‌گیرند و در این مورد در تفاسیر بزرگ از جمله مجمع البیان روایاتی نیز نقل شده است. اصحاب یمین در روز قیامت از نعمت‌های الهی در بهشت عدن برخوردارند و از همه مهم‌تر اینکه: «هر که نامه علمش به دست راست او داده شود، گوید: هان! بیایید نامه مرا بگیرید و بخوانید! من باور داشتم که قطعاً با حساب خود رو به رو خواهم شد. پس او در یک زندگانی دلپسند خواهد بود. در بهشتی برین، که میوه‌هایش نزدیک و در دسترس است. بخورید و بیاشامید. گوارا باد به پاداش آنچه در روزگاران گذشته کرده‌اید». «و دست راستیان (نیکبختان)، دست راستیان کیستند؟ آنان که در زیر درختان سدری بی‌خار و درختان موزی با موزهای بر هم سوار و سایه‌ای درهم کشیده و پیوسته و آبشاری ریزان و میوه‌ای بسیار که نه قطع شدنی است و نه بازداشتی. و زنانی گرانمایه که ما آنها را به نوعی خاص (همیشه جوان و زیبا) ایجاد کرده‌ایم و همیشه بکرشان ساخته‌ایم و شوی دوستانی همسال دارند، اینها همه برای اصحاب یمین است که بسیاری از پیشینیان‌اند و بسیاری از پسینیان»؛ «و هر کسی در گرو کاری است که کرده است، جز دست راستیان (نیکبختان)، که در بهشت‌هایی (پر نعمت) به سر می‌برند در حالی که می‌پرسند از مجرمان، که چه چیز شما را به دوزخ آورد؟ گویند: از نمازگزاران نبودیم و بینوا را طعام نمی‌دادیم و با یاوه سرایان یاوه می‌سرودیم و روز جزا را تکذیب می‌‌کردیم تا آنکه مرگ ما فرا رسید».

اصحاب یمین در روز قیامت در بهترین موقعیت قرار دارند تا جایی که می‌‌توانند با دوزخیان نیز گفت‌و‌گو داشته باشند و از آنان علت جهنمی شدنشان را بپرسند. ترسیم چنین صحنه‌ای در قرآن کریم برای این است که اصحاب یمین از دیدن دوزخیان، اهمیت شأن و مقام خود را بهتر بفهمند که چگونه خداوند متعال پاداش زحمات صادقانه آنان را به آنها می‌نمایاند و مجرمان و تبهکاران را نیز چگونه به سزای اعمالشان در قعر جهنم مشمول انواع عذاب می‌نماید. به راستی که یاد چنان صحنه، پسی پندآموز و عبرت‌انگیز و هشداردهنده است.

منابع

1. آقازاده، فتاح، مقاله «اصحاب یمین»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۳
2. کوشا، محمد علی، مقاله «اصحاب یمین»، دانشنامه معاصر قرآن کریم