حج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۲: خط ۲:
| موضوع مرتبط = حج
| موضوع مرتبط = حج
| عنوان مدخل  = حج
| عنوان مدخل  = حج
| مداخل مرتبط = [[حج در قرآن]] - [[حج در نهج البلاغه]] - [[حج در معارف مهدویت]] - [[حج در معارف دعا و زیارات]] - [[حج در معارف و سیره معصوم]] - [[حج در معارف و سیره نبوی]] - [[حج در معارف و سیره فاطمی]] - [[حج در معارف و سیره امام حسن]] - [[حج در معارف و سیره حسینی]] - [[حج در معارف و سیره سجادی]] - [[حج در معارف و سیره رضوی]] - [[حج در معارف و سیره امام جواد]] - [[حج در عرفان اسلامی]] - [[حج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[حج در فقه اسلامی]]
| مداخل مرتبط = [[حج در قرآن]] - [[حج در نهج البلاغه]] - [[حج در فقه اسلامی]] - [[حج در عرفان اسلامی]] - [[حج در معارف دعا و زیارات]] - [[حج در معارف و سیره معصوم]] - [[حج در معارف و سیره نبوی]] - [[حج در معارف و سیره فاطمی]] - [[حج در معارف و سیره امام حسن]] - [[حج در معارف و سیره حسینی]] - [[حج در معارف و سیره سجادی]] - [[حج در معارف و سیره امام باقر]] - [[حج در معارف و سیره رضوی]] - [[حج در معارف و سیره امام جواد]] - [[حج در معارف مهدویت]] - [[حج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
| پرسش مرتبط  =  
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}
== معنای [[حج]] ==
== معنای [[حج]] ==
حج به معنای قصد امری مهم کردن،<ref>جوهری، الصحاح، ۱/۳۰۳–۳۰۴؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۲/۲۲۶.</ref> آمد و شد کردن با کسی و تردد<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۵/۷۶۲۷.</ref> است. در [[شرع]]، قصد [[طواف]] کعبه‌کردن به [[نیت]] [[عبادت]] و [[زیارت]] [[خانه خدا]] با شرایط معلوم و نیز به مجموعه اعمالی که در مکان‌های خاصی از [[شهر مکه]] و در [[زمان]] معین صورت می‌گیرد، [[حج]] گویند.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۵/۷۶۲۷؛ ابن‌ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱/۵۰۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۷/۲۲۰.</ref> [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} به عنوان قهرمان [[توحید]] و [[مبارزه]] با [[شرک]] و [[احیاگر]] حج<ref>حج، ۲۶–۲۹؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱/۲۹۸.</ref> پیوندی [[تاریخی]] و [[استوار]] با حج دارد و [[حج ابراهیمی]] اشاره به حج جامع از نظر [[احکام]] و اهداف و مقاصد آن است.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
حج به معنای قصد امری مهم کردن،<ref>جوهری، الصحاح، ۱/۳۰۳–۳۰۴؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۲/۲۲۶.</ref> آمد و شد کردن با کسی و تردد<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۵/۷۶۲۷.</ref> است. در [[شرع]]، قصد [[طواف]] کعبه‌کردن به [[نیت]] [[عبادت]] و [[زیارت]] [[خانه خدا]] با شرایط معلوم و نیز به مجموعه اعمالی که در مکان‌های خاصی از [[شهر مکه]] و در [[زمان]] معین صورت می‌گیرد، [[حج]] گویند.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۵/۷۶۲۷؛ ابن‌ادریس حلی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱/۵۰۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۷/۲۲۰.</ref> [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} به عنوان قهرمان [[توحید]] و [[مبارزه]] با [[شرک]] و [[احیاگر]] حج<ref>حج، ۲۶–۲۹؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱/۲۹۸.</ref> پیوندی [[تاریخی]] و [[استوار]] با حج دارد و [[حج ابراهیمی]] اشاره به حج جامع از نظر [[احکام]] و اهداف و مقاصد آن است.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


== پیشینه ==
== پیشینه ==
خط ۱۴: خط ۱۵:
[[رسول خدا]]{{صل}} در سال هشتم هجری، پس از [[فتح مکه]]، کعبه را به همراه [[حضرت علی]]{{ع}} از [[بت‌ها]] [[پاک]] کرد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۸۱۰–۸۱۵.</ref> یک سال بعد، [[آیات]] نخستین [[سوره]] [[برائت]] نازل شد. [[رسول خدا]]{{صل}} پس از آنکه نخست این آیات را به [[ابوبکر]] سپرد که به [[مکه]] برده و در [[موسم حج]] بخواند، به علی{{ع}} [[مأموریت]] داد تا آن را در میانه راه از وی گرفته و خود در موسم حج قرائت کند. آن حضرت{{ع}} نیز در [[منا]]، این آیات را قرائت کرد. این آیات شامل چهار بند است که یکی از آنها ممنوعیت ورود [[مشرکان]] به [[خانه خدا]] و حج‌گزاری آنان پس از مهلت چهارماهه است. این [[اتمام حجت]] تأثیر گذاشت و موجب از میان‌ رفتن [[بت‌پرستی]] در [[شبه‌جزیره عربستان]] شد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۸۸۹–۸۹۴.</ref> در [[سال دهم هجری]]، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با شرکت در نخستین [[مراسم حج]]، [[احکام]] و [[آداب]] [[حج]] را به [[مسلمانان]] [[آموزش]] داد.<ref>ازرقی، أخبار مکه، ۱/۱۷۵–۱۸۶؛ سبحانی، فروغ ابدیت، ۹۲۳–۹۲۴.</ref> [[محدثان]] در آثار خود فصل‌هایی را به صورت مستقل به [[حج]] اختصاص داده و [[روایات]] فراوانی را دربارهٔ آن بیان کرده‌اند.<ref>← کلینی، کتاب الحج؛ حر عاملی، ابواب الحج؛ نوری، کتاب الحج.</ref> احکام حج در کتاب‌های [[فقهی]] به صورت مفصل و مستقل مطرح شده است<ref>← مفید، کتاب المناسک؛ شریف مرتضی، کتاب الحج؛ طوسی، کتاب الحج؛ حلّی، کتاب الحج.</ref>.
[[رسول خدا]]{{صل}} در سال هشتم هجری، پس از [[فتح مکه]]، کعبه را به همراه [[حضرت علی]]{{ع}} از [[بت‌ها]] [[پاک]] کرد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۸۱۰–۸۱۵.</ref> یک سال بعد، [[آیات]] نخستین [[سوره]] [[برائت]] نازل شد. [[رسول خدا]]{{صل}} پس از آنکه نخست این آیات را به [[ابوبکر]] سپرد که به [[مکه]] برده و در [[موسم حج]] بخواند، به علی{{ع}} [[مأموریت]] داد تا آن را در میانه راه از وی گرفته و خود در موسم حج قرائت کند. آن حضرت{{ع}} نیز در [[منا]]، این آیات را قرائت کرد. این آیات شامل چهار بند است که یکی از آنها ممنوعیت ورود [[مشرکان]] به [[خانه خدا]] و حج‌گزاری آنان پس از مهلت چهارماهه است. این [[اتمام حجت]] تأثیر گذاشت و موجب از میان‌ رفتن [[بت‌پرستی]] در [[شبه‌جزیره عربستان]] شد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۸۸۹–۸۹۴.</ref> در [[سال دهم هجری]]، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با شرکت در نخستین [[مراسم حج]]، [[احکام]] و [[آداب]] [[حج]] را به [[مسلمانان]] [[آموزش]] داد.<ref>ازرقی، أخبار مکه، ۱/۱۷۵–۱۸۶؛ سبحانی، فروغ ابدیت، ۹۲۳–۹۲۴.</ref> [[محدثان]] در آثار خود فصل‌هایی را به صورت مستقل به [[حج]] اختصاص داده و [[روایات]] فراوانی را دربارهٔ آن بیان کرده‌اند.<ref>← کلینی، کتاب الحج؛ حر عاملی، ابواب الحج؛ نوری، کتاب الحج.</ref> احکام حج در کتاب‌های [[فقهی]] به صورت مفصل و مستقل مطرح شده است<ref>← مفید، کتاب المناسک؛ شریف مرتضی، کتاب الحج؛ طوسی، کتاب الحج؛ حلّی، کتاب الحج.</ref>.


یکی از ابتکارات [[امام خمینی]] در [[ادبیات]] حج، اصطلاح «[[حج ابراهیمی]] [[محمدی]]» است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۳۳ و ۲۰/۸۹.</ref> ایشان برای حج، با کارکردهای [[اخلاقی]]، [[سیاسی]]، [[اجتماعی]] و [[اقتصادی]] و در سطوح فردی، ملی و بین‌المللی، جایگاه ویژه‌ای قائل بود، به گونه‌ای که باید ایشان را [[احیاگر]] حج ابراهیمی نامید. امام خمینی در بیان ویژگی‌های حج «ابراهیمی محمدی»، آن را [[کنگره]] سراسر سیاسی که به [[دعوت]] [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و [[حضرت محمد]]{{صل}} برپا می‌شود، شمرد و [[معتقد]] بود این [[اجتماع]] با [[هدف]] [[تأمین منافع]] [[مردم]] و دعوت به [[عدالت]] و [[برابری]] برپا می‌شود و در ادامه بت‌شکنی‌های ابراهیم{{ع}} و محمد{{صل}} و [[مبارزه با طاغوت]] از سوی [[موسی]]{{ع}} است و باید ندای لبیک [[حاجیان]]، ضمن اظهار [[اطاعت]] و [[بندگی]] در برابر [[خداوند]]، دربردارنده [[مقاومت]] و تسلیم‌نشدن در برابر [[شیطان]] بزرگ [[بت‌ها]] و طاغوت‌های جهان‌خوار که همه [[مستضعفان]] [[جهان]] را به [[سجده]] و [[ستایش]] در برابر خود فرا می‌خوانند، باشد و به موازات [[عشق]] به [[حق]]، باید از بت‌های بزرگ و کوچک و [[طاغوت‌ها]] و وابستگان آنها [[برائت]] جسته شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۹.</ref> ایشان [[حج]] را کانون [[معارف الهی]] می‌دانست که باید محتوای [[سیاست]] [[اسلام]] را برای تمام زوایای [[زندگی]] [[بشر]] در آن جستجو کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۷.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
یکی از ابتکارات [[امام خمینی]] در [[ادبیات]] حج، اصطلاح «[[حج ابراهیمی]] [[محمدی]]» است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۳۳ و ۲۰/۸۹.</ref> ایشان برای حج، با کارکردهای [[اخلاقی]]، [[سیاسی]]، [[اجتماعی]] و [[اقتصادی]] و در سطوح فردی، ملی و بین‌المللی، جایگاه ویژه‌ای قائل بود، به گونه‌ای که باید ایشان را [[احیاگر]] حج ابراهیمی نامید. امام خمینی در بیان ویژگی‌های حج «ابراهیمی محمدی»، آن را [[کنگره]] سراسر سیاسی که به [[دعوت]] [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و [[حضرت محمد]]{{صل}} برپا می‌شود، شمرد و [[معتقد]] بود این [[اجتماع]] با [[هدف]] [[تأمین منافع]] [[مردم]] و دعوت به [[عدالت]] و [[برابری]] برپا می‌شود و در ادامه بت‌شکنی‌های ابراهیم{{ع}} و محمد{{صل}} و [[مبارزه با طاغوت]] از سوی [[موسی]]{{ع}} است و باید ندای لبیک [[حاجیان]]، ضمن اظهار [[اطاعت]] و [[بندگی]] در برابر [[خداوند]]، دربردارنده [[مقاومت]] و تسلیم‌نشدن در برابر [[شیطان]] بزرگ [[بت‌ها]] و طاغوت‌های جهان‌خوار که همه [[مستضعفان]] [[جهان]] را به [[سجده]] و [[ستایش]] در برابر خود فرا می‌خوانند، باشد و به موازات [[عشق]] به [[حق]]، باید از بت‌های بزرگ و کوچک و [[طاغوت‌ها]] و وابستگان آنها [[برائت]] جسته شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۹.</ref> ایشان [[حج]] را کانون [[معارف الهی]] می‌دانست که باید محتوای [[سیاست]] [[اسلام]] را برای تمام زوایای [[زندگی]] [[بشر]] در آن جستجو کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۷.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


==[[حج]] در [[آیات]] و [[روایات]] ==
==[[حج]] در [[آیات]] و [[روایات]] ==
خط ۲۰: خط ۲۱:


حج در روایات از [[ارکان دین]] اسلام<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۸ و ۴/۶۲؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱/۱۳–۲۰ و ۲۶–۲۸.</ref> و [[برترین]] کار و باارزش‌ترین [[واجب]]<ref>کلینی، الکافی، ۴/۲۵۲–۲۶۴.</ref> شمرده شده و ادا نکردن یا تأخیر انداختن عمدی حج واجب، موجب [[عذاب الهی]] اعلام شده است.<ref>نهج البلاغه، ن۴۷، ۴۴۷؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۱/۲۹–۳۲.</ref> [[زمامدار]] [[مسلمانان]] [[وظیفه]] دارد اگر مردم حج را ترک کردند، آنان را به انجام حج وادار کند و هزینه آن را در صورت نیاز، از [[بیت‌المال]] بپردازد.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۲۷۲؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۱/۲۳–۲۴.</ref>
حج در روایات از [[ارکان دین]] اسلام<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۸ و ۴/۶۲؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱/۱۳–۲۰ و ۲۶–۲۸.</ref> و [[برترین]] کار و باارزش‌ترین [[واجب]]<ref>کلینی، الکافی، ۴/۲۵۲–۲۶۴.</ref> شمرده شده و ادا نکردن یا تأخیر انداختن عمدی حج واجب، موجب [[عذاب الهی]] اعلام شده است.<ref>نهج البلاغه، ن۴۷، ۴۴۷؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۱/۲۹–۳۲.</ref> [[زمامدار]] [[مسلمانان]] [[وظیفه]] دارد اگر مردم حج را ترک کردند، آنان را به انجام حج وادار کند و هزینه آن را در صورت نیاز، از [[بیت‌المال]] بپردازد.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۲۷۲؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۱/۲۳–۲۴.</ref>
دربارهٔ [[حکمت]] [[تشریع]] [[حج]] نیز [[احادیث]] بسیاری وجود دارد که بخشی از آن چنین است: [[تواضع]] [[مسلمانان]] در برابر [[عظمت]] و [[عزت]] [[خداوند]]، [[آمرزش گناهان]]، [[رهایی]] از [[فقر]] و [[تکبر]]، [[آزمایش]] بزرگ برای [[تحمل سختی‌ها]]، نزدیکی و [[همبستگی]] مسلمانان، فراهم‌شدن اسباب [[تقرب به خداوند]] و [[رحمت الهی]].<ref>نهج البلاغه، خ۱، ۱۸؛ خ۱۰۹، ۱۵۵؛ خ۲۳۴، ۳۵۹–۳۶۰ و ح۲۴۴، ۵۵۵.</ref> در شماری از احادیث نیز [[اسرار]] هر یک از [[مناسک حج]] به‌طور جداگانه ذکر شده است<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۰/۱۶۶–۱۷۳.</ref> و [[سخنان پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[سال دهم هجری]]، از مهم‌ترین سندهای [[احکام]] حج و منبع [[استنباط]] آنها در همه [[مذاهب اسلامی]] به‌شمار می‌رود.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۲۴۵–۲۴۸؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۵/۴۵۴–۴۵۷؛ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، ۲/۱۰۲۲–۱۰۲۷.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
دربارهٔ [[حکمت]] [[تشریع]] [[حج]] نیز [[احادیث]] بسیاری وجود دارد که بخشی از آن چنین است: [[تواضع]] [[مسلمانان]] در برابر [[عظمت]] و [[عزت]] [[خداوند]]، [[آمرزش گناهان]]، [[رهایی]] از [[فقر]] و [[تکبر]]، [[آزمایش]] بزرگ برای [[تحمل سختی‌ها]]، نزدیکی و [[همبستگی]] مسلمانان، فراهم‌شدن اسباب [[تقرب به خداوند]] و [[رحمت الهی]].<ref>نهج البلاغه، خ۱، ۱۸؛ خ۱۰۹، ۱۵۵؛ خ۲۳۴، ۳۵۹–۳۶۰ و ح۲۴۴، ۵۵۵.</ref> در شماری از احادیث نیز [[اسرار]] هر یک از [[مناسک حج]] به‌طور جداگانه ذکر شده است<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۰/۱۶۶–۱۷۳.</ref> و [[سخنان پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[سال دهم هجری]]، از مهم‌ترین سندهای [[احکام]] حج و منبع [[استنباط]] آنها در همه [[مذاهب اسلامی]] به‌شمار می‌رود.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۲۴۵–۲۴۸؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۵/۴۵۴–۴۵۷؛ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، ۲/۱۰۲۲–۱۰۲۷.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


== ابعاد مختلف [[حج]] ==
== ابعاد مختلف [[حج]] ==
حج از مهم‌ترین و عمومی‌ترین اجتماعات مسلمانان است که «[[کنگره]] عمومی [[اسلامی]]» نام گرفته و بر اساس [[قرآن کریم]] بر هر [[مسلمانی]] [[واجب]] است به شرط [[توانایی]]، یک بار در این [[اجتماع]] [[عظیم]] شرکت کند{{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>؛ چنان‌که برای این عمل بزرگ و بی‌نظیر اسلامی، [[زمان]] و مکان مشخص در نظر گرفته شده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۵/۴۴–۴۵.</ref> حج علاوه بر عبادی‌بودن و نیاز به [[قصد قربت]]، عملی [[اجتماعی]] و نیازمند برخورداری از [[اخلاق]] معاشرتی و اجتماعی است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۵/۵۴–۵۵.</ref> [[خانه کعبه]]، مکانی [[امن]] و متعلق به همه مسلمانان است و می‌تواند مایه [[احیا]] و تداوم [[دین]] و [[وحدت مسلمانان]] شود {{متن قرآن|جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«خداوند، خانه محترم کعبه را (وسیله) برپایی (امور) مردم کرده است و (نیز) ماه حرام و قربانی (بی‌نشان) و قربانی‌های دارای گردن‌بند را؛ چنین است تا بدانید خداوند آنچه را در آسمان‌ها و زمین است می‌داند و خداوند به هر چیز داناست» سوره مائده، آیه ۹۷.</ref>.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۶/۱۴۲.</ref> و [[مراسم حج]] می‌تواند تأمین‌کننده [[منافع مادی]] و [[معنوی]] مسلمانان باشد {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها  که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید» سوره حج، آیه ۲۸.</ref>.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴/۳۶۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۴/۸۵.</ref>
حج از مهم‌ترین و عمومی‌ترین اجتماعات مسلمانان است که «[[کنگره]] عمومی [[اسلامی]]» نام گرفته و بر اساس [[قرآن کریم]] بر هر [[مسلمانی]] [[واجب]] است به شرط [[توانایی]]، یک بار در این [[اجتماع]] [[عظیم]] شرکت کند{{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>؛ چنان‌که برای این عمل بزرگ و بی‌نظیر اسلامی، [[زمان]] و مکان مشخص در نظر گرفته شده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۵/۴۴–۴۵.</ref> حج علاوه بر عبادی‌بودن و نیاز به [[قصد قربت]]، عملی [[اجتماعی]] و نیازمند برخورداری از [[اخلاق]] معاشرتی و اجتماعی است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۵/۵۴–۵۵.</ref> [[خانه کعبه]]، مکانی [[امن]] و متعلق به همه مسلمانان است و می‌تواند مایه [[احیا]] و تداوم [[دین]] و [[وحدت مسلمانان]] شود {{متن قرآن|جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«خداوند، خانه محترم کعبه را (وسیله) برپایی (امور) مردم کرده است و (نیز) ماه حرام و قربانی (بی‌نشان) و قربانی‌های دارای گردن‌بند را؛ چنین است تا بدانید خداوند آنچه را در آسمان‌ها و زمین است می‌داند و خداوند به هر چیز داناست» سوره مائده، آیه ۹۷.</ref>.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۶/۱۴۲.</ref> و [[مراسم حج]] می‌تواند تأمین‌کننده [[منافع مادی]] و [[معنوی]] مسلمانان باشد {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها  که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید» سوره حج، آیه ۲۸.</ref>.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴/۳۶۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۴/۸۵.</ref>


[[امام خمینی]] بر مبنای [[آموزه‌های قرآنی]]{{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ}}<ref>«شکار دریا و خوراک آن بر شما حلال است تا شما و کاروانیان را بهره‌ای باشد و شکار خشکی تا در احرامید بر شما حرام است و از خداوند که به سوی وی گرد آورده می‌شوید پروا کنید» سوره مائده، آیه 96.</ref>.</ref> [[بیت‌الله الحرام]] را نخستین خانه‌ای که برای [[مردم]] بنا شده و خانه‌ای همگانی که دولت‌مرد و [[صحرانشین]] در آن یکسان‌اند، دانسته است و [[هدف]] از تأسیس آن را [[تأمین منافع]] مردم برشمرده و بالاترین نفع مردم را نیز کوتاه‌کردن دست [[ستمگران]] [[جهان]] از [[سلطه]] بر کشورهای [[مظلوم]] به‌شمار آورده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۴.</ref> ایشان با توجه به اینکه ابراهیم{{ع}}، بنیانگذار [[حج]]، را [[بت‌شکن]] [[تاریخ]] می‌دانست و [[معتقد]] بود که [[زائر]] [[خانه خدا]]، پا جای پای ابراهیم{{ع}} می‌گذارد، [[مناسک حج]] را در یک [[منطق]] [[توحیدی]] بر مدار [[بیعت]] با [[حق]] و [[نفی شرک]] و [[طاغوت]] [[تفسیر]] می‌کرد و بر رویکرد [[سیاسی]] [[حج]]، در عین عبادی‌بودن آن تأکید داشت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۸۷–۸۸ و ۲۰/۳۱۶–۳۱۷؛ محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۵.</ref> علاوه بر بعد [[عبادی]] حج، مهم‌ترین ابعاد دیگر آن در [[اندیشه]] [[امام خمینی]] را می‌توان [[ابعاد معنوی]]، [[عرفانی]]، سیاسی و [[اجتماعی]] دانست<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>:
[[امام خمینی]] بر مبنای [[آموزه‌های قرآنی]]{{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ}}<ref>«شکار دریا و خوراک آن بر شما حلال است تا شما و کاروانیان را بهره‌ای باشد و شکار خشکی تا در احرامید بر شما حرام است و از خداوند که به سوی وی گرد آورده می‌شوید پروا کنید» سوره مائده، آیه 96.</ref>.</ref> [[بیت‌الله الحرام]] را نخستین خانه‌ای که برای [[مردم]] بنا شده و خانه‌ای همگانی که دولت‌مرد و [[صحرانشین]] در آن یکسان‌اند، دانسته است و [[هدف]] از تأسیس آن را [[تأمین منافع]] مردم برشمرده و بالاترین نفع مردم را نیز کوتاه‌کردن دست [[ستمگران]] [[جهان]] از [[سلطه]] بر کشورهای [[مظلوم]] به‌شمار آورده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۴.</ref> ایشان با توجه به اینکه ابراهیم{{ع}}، بنیانگذار [[حج]]، را [[بت‌شکن]] [[تاریخ]] می‌دانست و [[معتقد]] بود که [[زائر]] [[خانه خدا]]، پا جای پای ابراهیم{{ع}} می‌گذارد، [[مناسک حج]] را در یک [[منطق]] [[توحیدی]] بر مدار [[بیعت]] با [[حق]] و [[نفی شرک]] و [[طاغوت]] [[تفسیر]] می‌کرد و بر رویکرد [[سیاسی]] [[حج]]، در عین عبادی‌بودن آن تأکید داشت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۸۷–۸۸ و ۲۰/۳۱۶–۳۱۷؛ محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۵.</ref> علاوه بر بعد [[عبادی]] حج، مهم‌ترین ابعاد دیگر آن در [[اندیشه]] [[امام خمینی]] را می‌توان [[ابعاد معنوی]]، [[عرفانی]]، سیاسی و [[اجتماعی]] دانست<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>:


=== بعد معنوی و عرفانی حج ===
=== بعد معنوی و عرفانی حج ===
[[عارفان]] به این بعد حج توجه کرده‌اند و در این زمینه آثار ارزشمندی نیز نگاشته شده است.<ref>← ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ۲/۶۷۲–۶۷۳؛ سبزواری، شرح الاسماء الحسنی، ۳۰۸–۳۱۸.</ref> امام خمینی همه عبادت‌های [[اسلامی]]، ازجمله حج را آمیخته با [[عرفان]] می‌دانست و آن را از [[معجزات پیامبران]]{{ع}}، به‌ویژه [[دین اسلام]] به‌شمار می‌آورد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۵۳.</ref> ایشان در بیان جنبه [[معنوی]] حج، به مسئله حضور در محضر حق و [[مشاهده]] [[جمال]] [[محبوب]] اشاره کرده، حج را سفری از خود به سوی [[خدا]] دانسته و معتقد بود با محقق‌شدن جنبه معنوی حج، [[انسان]] به افق [[توحید]] و [[تنزیه]] نزدیک می‌شود.<ref>شیرازی، استراتژی وحدت از منظر امام خمینی، ۲/۱۵۴.</ref> ایشان مناسک حج را شگفت‌انگیز و یکایک [[اعمال]] آن را از [[احرام]] و تلبیه تا آخر، دربردارنده اشاره‌های عرفانی و [[روحانی]] می‌دانست؛ چنان‌که لبیک‌های پیاپی در حج، پاسخ به [[دعوت حق]] شمرده می‌شود و احرام راهی برای رسیدن به آستان [[حق‌تعالی]] است و [[حاجیان]] باید با لبیک خود، همه مراتب [[شرک]] را از [[حضرت حق]] [[نفی]] کنند و از «خود» که بزرگ‌ترین منشأ شرک است، به سوی «او» [[هجرت]] کنند و در پی عمل به این جهات معنوی است که از بند خویش و [[هواهای نفسانی]] رها خواهند شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۲–۲۳ و ۲۵–۲۶.</ref>
[[عارفان]] به این بعد حج توجه کرده‌اند و در این زمینه آثار ارزشمندی نیز نگاشته شده است.<ref>← ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ۲/۶۷۲–۶۷۳؛ سبزواری، شرح الاسماء الحسنی، ۳۰۸–۳۱۸.</ref> امام خمینی همه عبادت‌های [[اسلامی]]، ازجمله حج را آمیخته با [[عرفان]] می‌دانست و آن را از [[معجزات پیامبران]]{{ع}}، به‌ویژه [[دین اسلام]] به‌شمار می‌آورد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۵۳.</ref> ایشان در بیان جنبه [[معنوی]] حج، به مسئله حضور در محضر حق و [[مشاهده]] [[جمال]] [[محبوب]] اشاره کرده، حج را سفری از خود به سوی [[خدا]] دانسته و معتقد بود با محقق‌شدن جنبه معنوی حج، [[انسان]] به افق [[توحید]] و [[تنزیه]] نزدیک می‌شود.<ref>شیرازی، استراتژی وحدت از منظر امام خمینی، ۲/۱۵۴.</ref> ایشان مناسک حج را شگفت‌انگیز و یکایک [[اعمال]] آن را از [[احرام]] و تلبیه تا آخر، دربردارنده اشاره‌های عرفانی و [[روحانی]] می‌دانست؛ چنان‌که لبیک‌های پیاپی در حج، پاسخ به [[دعوت حق]] شمرده می‌شود و احرام راهی برای رسیدن به آستان [[حق‌تعالی]] است و [[حاجیان]] باید با لبیک خود، همه مراتب [[شرک]] را از [[حضرت حق]] [[نفی]] کنند و از «خود» که بزرگ‌ترین منشأ شرک است، به سوی «او» [[هجرت]] کنند و در پی عمل به این جهات معنوی است که از بند خویش و [[هواهای نفسانی]] رها خواهند شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۲–۲۳ و ۲۵–۲۶.</ref>


از نظر [[امام خمینی]]، مراتب [[معنوی]] [[حج]]، تنها در صورت عملِ [[شایسته]] به دستورهای [[عبادی]] حج، حاصل خواهد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵.</ref> حج‌گزار باید دریابد به کجا و با [[دعوت]] چه کسی رفته و مهمان چه کسی است و توجه داشته باشد که هر نوع [[خودخواهی]] و [[خودبینی]]، با [[خداخواهی]] و با [[هجرت]] به سوی «[[الله]]» مخالف است و موجب کم‌شدن [[معنویت]] حج می‌شود. به [[باور]] ایشان دریافت بعد معنوی‌عرفانی [[حج]]، و متحقق‌شدن لبیک [[راستین]] به ندای [[حق‌تعالی]] در [[انسان]]، به‌تنهایی می‌تواند موجب [[پیروزی]] فرد در همه میدان‌های سیاسی‌اجتماعی، [[فرهنگی]] و حتی نظامی باشد و برای چنین شخصی، [[شکست]] مفهومی ندارد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۳۷.</ref> ایشان با توجه و اشاره به جنبه‌های بسیار عمیق [[عرفانی]] حج، مهم‌ترین ویژگی بُعد عرفانی حج را درهم‌تنیدگی آن با ابعاد [[سیاسی]] می‌دانست و از ابعاد عرفانی حج نیز تحلیلی سیاسی‌اجتماعی و در راستای [[قیام]] علیه [[استکبار]] ارائه می‌کرد.<ref>محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۴.</ref> ایشان که [[معتقد]] بود «[[حج ابراهیمی]] [[محمدی]]» سال‌هاست در تمام ابعاد حج، [[غریب]] و مهجور مانده، همه [[حاجیان]] را در رفع این مهجوریت موظف می‌دانست و ضمن [[وانهادن]] [[اسرار]] عرفانی و معنوی حج بر عهده عرفای غیر محجوب، خود به تبیین ابعاد سیاسی‌اجتماعی حج می‌پرداخت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۹.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
از نظر [[امام خمینی]]، مراتب [[معنوی]] [[حج]]، تنها در صورت عملِ [[شایسته]] به دستورهای [[عبادی]] حج، حاصل خواهد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵.</ref> حج‌گزار باید دریابد به کجا و با [[دعوت]] چه کسی رفته و مهمان چه کسی است و توجه داشته باشد که هر نوع [[خودخواهی]] و [[خودبینی]]، با [[خداخواهی]] و با [[هجرت]] به سوی «[[الله]]» مخالف است و موجب کم‌شدن [[معنویت]] حج می‌شود. به [[باور]] ایشان دریافت بعد معنوی‌عرفانی [[حج]]، و متحقق‌شدن لبیک [[راستین]] به ندای [[حق‌تعالی]] در [[انسان]]، به‌تنهایی می‌تواند موجب [[پیروزی]] فرد در همه میدان‌های سیاسی‌اجتماعی، [[فرهنگی]] و حتی نظامی باشد و برای چنین شخصی، [[شکست]] مفهومی ندارد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۳۷.</ref> ایشان با توجه و اشاره به جنبه‌های بسیار عمیق [[عرفانی]] حج، مهم‌ترین ویژگی بُعد عرفانی حج را درهم‌تنیدگی آن با ابعاد [[سیاسی]] می‌دانست و از ابعاد عرفانی حج نیز تحلیلی سیاسی‌اجتماعی و در راستای [[قیام]] علیه [[استکبار]] ارائه می‌کرد.<ref>محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۴.</ref> ایشان که [[معتقد]] بود «[[حج ابراهیمی]] [[محمدی]]» سال‌هاست در تمام ابعاد حج، [[غریب]] و مهجور مانده، همه [[حاجیان]] را در رفع این مهجوریت موظف می‌دانست و ضمن [[وانهادن]] [[اسرار]] عرفانی و معنوی حج بر عهده عرفای غیر محجوب، خود به تبیین ابعاد سیاسی‌اجتماعی حج می‌پرداخت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۹.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


=== ابعاد سیاسی‌اجتماعی ===
=== ابعاد سیاسی‌اجتماعی ===
بعد سیاسی حج از دیرباز مورد توجه [[حاکمان]] بوده و دخالت آنان در امر حج که با [[انتخاب]] [[امیران]] حج انجام می‌گرفت، دلیل اهمیت حج در [[سیاست]] [[جوامع اسلامی]] است. در [[صدر اسلام]]، به‌ویژه هنگامی که توده‌های [[مسلمان]] از [[حکومت اموی]] به ستوه آمده بودند، [[رهبران]] سیاسی [[جامعه]] برای [[بسیج]] توده‌ها از [[مراسم حج]] بهره می‌گرفتند و شماری از قیام‌های صدر اسلام از [[مکه]] آغاز شد که گویای اهمیت حج در [[زندگی]] [[مسلمانان]] صدر اسلام است<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۹۵.</ref>؛ چنان‌که حج فرصتی استثنایی برای آشنایی [[ملت‌های مسلمان]] با یکدیگر و [[مشاوره]] و تبادل نظر آنان با یکدیگر در امور [[علمی]] و [[فرهنگی]] و تبدیل‌شدن آنان به [[امت واحد]] است و می‌تواند عامل مهمی برای کسب [[شخصیت]] و [[هویت اسلامی]] و کانون تلاش [[مسلمانان]] برای [[حاکمیت]] [[صلح جهانی]] باشد.<ref>شلتوت، اسلام آئین زندگی، ۲۰۶–۲۰۷.</ref>
بعد سیاسی حج از دیرباز مورد توجه [[حاکمان]] بوده و دخالت آنان در امر حج که با [[انتخاب]] [[امیران]] حج انجام می‌گرفت، دلیل اهمیت حج در [[سیاست]] [[جوامع اسلامی]] است. در [[صدر اسلام]]، به‌ویژه هنگامی که توده‌های [[مسلمان]] از [[حکومت اموی]] به ستوه آمده بودند، [[رهبران]] سیاسی [[جامعه]] برای [[بسیج]] توده‌ها از [[مراسم حج]] بهره می‌گرفتند و شماری از قیام‌های صدر اسلام از [[مکه]] آغاز شد که گویای اهمیت حج در [[زندگی]] [[مسلمانان]] صدر اسلام است<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۹۵.</ref>؛ چنان‌که حج فرصتی استثنایی برای آشنایی [[ملت‌های مسلمان]] با یکدیگر و [[مشاوره]] و تبادل نظر آنان با یکدیگر در امور [[علمی]] و [[فرهنگی]] و تبدیل‌شدن آنان به [[امت واحد]] است و می‌تواند عامل مهمی برای کسب [[شخصیت]] و [[هویت اسلامی]] و کانون تلاش [[مسلمانان]] برای [[حاکمیت]] [[صلح جهانی]] باشد.<ref>شلتوت، اسلام آئین زندگی، ۲۰۶–۲۰۷.</ref>


[[امام خمینی]] با [[اعتقاد]] به اینکه بسیاری از [[احکام عبادی]] [[اسلام]]، منشأ [[خدمات اجتماعی]] و [[سیاسی]] است، عبادت‌های [[اسلامی]] را اصولاً توأم با [[سیاست]] و [[تدبیر]] [[جامعه]] دانسته و [[نماز جماعت]] و [[جمعه]] و [[حج]] و دیگر اجتماعات اسلامی را در عین برخورداری از آثار [[معنوی]]، [[اخلاقی]] و [[اعتقادی]]، دارای آثار و اهمیت سیاسی شمرده و [[معتقد]] است [[هدف]] اسلام از فراهم‌کردن این‌گونه اجتماعات، تقویت [[عواطف]] [[برادری]] و [[همکاری]] مسلمانان و [[رشد فکری]] آنان برای یافتن راه [[حل مشکلات]] سیاسی‌اجتماعی [[جوامع]] [[مسلمان]] و [[جهاد]] و [[کوشش]] دسته‌جمعی آنان است؛ از این‌رو باید از این اجتماعات، برای تعلیمات و [[تبلیغات]] [[دینی]] و [[توسعه]] [[نهضت]] اعتقادی و سیاسی اسلام استفاده شود.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱–۱۳۲.</ref> ایشان حج را عبادتی [[اجتماعی]] سیاسی و بعد سیاسی[[حج]] را مهم‌ترین بخش [[فلسفه]] آن و حتی غالب بر [[بعد معنوی]] و عبادتی مستقل، که هرگز نباید از آن [[غفلت]] کرد، به‌شمار می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۲۳–۳۲۴ و ۱۸/۵۱.</ref> و البته تحقق بعد سیاسی‌اجتماعی حج را وابسته به تحقق بعد معنوی و [[الهی]] آن می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۲۳–۳۲۴ و ۱۹/۲۵؛ شیرازی، استراتژی وحدت از منظر امام خمینی، ۲/۱۵۴.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
[[امام خمینی]] با [[اعتقاد]] به اینکه بسیاری از [[احکام عبادی]] [[اسلام]]، منشأ [[خدمات اجتماعی]] و [[سیاسی]] است، عبادت‌های [[اسلامی]] را اصولاً توأم با [[سیاست]] و [[تدبیر]] [[جامعه]] دانسته و [[نماز جماعت]] و [[جمعه]] و [[حج]] و دیگر اجتماعات اسلامی را در عین برخورداری از آثار [[معنوی]]، [[اخلاقی]] و [[اعتقادی]]، دارای آثار و اهمیت سیاسی شمرده و [[معتقد]] است [[هدف]] اسلام از فراهم‌کردن این‌گونه اجتماعات، تقویت [[عواطف]] [[برادری]] و [[همکاری]] مسلمانان و [[رشد فکری]] آنان برای یافتن راه [[حل مشکلات]] سیاسی‌اجتماعی [[جوامع]] [[مسلمان]] و [[جهاد]] و [[کوشش]] دسته‌جمعی آنان است؛ از این‌رو باید از این اجتماعات، برای تعلیمات و [[تبلیغات]] [[دینی]] و [[توسعه]] [[نهضت]] اعتقادی و سیاسی اسلام استفاده شود.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱–۱۳۲.</ref> ایشان حج را عبادتی [[اجتماعی]] سیاسی و بعد سیاسی[[حج]] را مهم‌ترین بخش [[فلسفه]] آن و حتی غالب بر [[بعد معنوی]] و عبادتی مستقل، که هرگز نباید از آن [[غفلت]] کرد، به‌شمار می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۲۳–۳۲۴ و ۱۸/۵۱.</ref> و البته تحقق بعد سیاسی‌اجتماعی حج را وابسته به تحقق بعد معنوی و [[الهی]] آن می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۲۳–۳۲۴ و ۱۹/۲۵؛ شیرازی، استراتژی وحدت از منظر امام خمینی، ۲/۱۵۴.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


== آثار سیاسی‌اجتماعی حج ==
== آثار سیاسی‌اجتماعی حج ==
خط ۴۱: خط ۴۲:


=== آثار فرهنگی و [[تبلیغی]] ===
=== آثار فرهنگی و [[تبلیغی]] ===
[[روایات]] رسیده از [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه معصوم]]{{ع}}، دربارهٔ بعد تبلیغی حج، زیاد است. برخی از [[روایات]]، مهم‌ترین [[هدف]] این [[مراسم]] را [[شناخت]] آثار و [[اخبار]] [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه معصوم]]{{ع}} ذکر کرده‌اند؛ چنان‌که [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به‌طور مطلق [[حج]] را موجب [[تحکیم]] و [[تقویت دین]] و [[همبستگی]] [[مسلمانان]] معرفی کرده است<ref>نهج البلاغه، ح۲۴۴، ۵۵۵.</ref> و [[امام‌ صادق]]{{ع}} به این نکته توجه داده است که [[اجتماع]] در حج از شرق و غرب، افزون بر شناخت متقابل افراد نسبت به هم و [[منافع اقتصادی]] برای [[مسلمین]]، سبب شناخت آثار و شناخت و احیای اخبار و [[گفتار پیامبر]]{{صل}} و فراموش‌ نشدن آنها می‌شود.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۱/۱۴.</ref> همچنین بعضی از روایات، [[حج]] مقبول را حجی می‌دانند که [[مسلمان]] ضمن انجام آن، [[ولایت]] و [[دوستی]] خود را نیز بر [[امام حق]] عرضه و از [[دشمنان دین]] [[اعلام برائت]] کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۹۳.</ref> تأکید [[امام خمینی]] بر اجرای مراسم «[[برائت از مشرکین]]» نیز از همین جایگاه می‌باشد.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
[[روایات]] رسیده از [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه معصوم]]{{ع}}، دربارهٔ بعد تبلیغی حج، زیاد است. برخی از [[روایات]]، مهم‌ترین [[هدف]] این [[مراسم]] را [[شناخت]] آثار و [[اخبار]] [[رسول خدا]]{{صل}} و [[ائمه معصوم]]{{ع}} ذکر کرده‌اند؛ چنان‌که [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به‌طور مطلق [[حج]] را موجب [[تحکیم]] و [[تقویت دین]] و [[همبستگی]] [[مسلمانان]] معرفی کرده است<ref>نهج البلاغه، ح۲۴۴، ۵۵۵.</ref> و [[امام‌ صادق]]{{ع}} به این نکته توجه داده است که [[اجتماع]] در حج از شرق و غرب، افزون بر شناخت متقابل افراد نسبت به هم و [[منافع اقتصادی]] برای [[مسلمین]]، سبب شناخت آثار و شناخت و احیای اخبار و [[گفتار پیامبر]]{{صل}} و فراموش‌ نشدن آنها می‌شود.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۱/۱۴.</ref> همچنین بعضی از روایات، [[حج]] مقبول را حجی می‌دانند که [[مسلمان]] ضمن انجام آن، [[ولایت]] و [[دوستی]] خود را نیز بر [[امام حق]] عرضه و از [[دشمنان دین]] [[اعلام برائت]] کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۹۳.</ref> تأکید [[امام خمینی]] بر اجرای مراسم «[[برائت از مشرکین]]» نیز از همین جایگاه می‌باشد.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


=== تبادل اطلاعات و [[روشنگری]] ===
=== تبادل اطلاعات و روشنگری ===
حج بزرگ‌ترین تجمع مسلمانانِ سراسر [[جهان]] است که در هر سال تکرار می‌شود و [[نیروی انسانی]] بزرگی را با هدف [[اطلاع‌رسانی]] و روشنگری دربارهٔ مسائل مختلف مسلمانان، در [[اختیار]] [[جهان اسلام]] قرار می‌دهد.<ref>محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۸۶–۸۷.</ref> سیل [[عظیم]] جمعیتی که هر ساله در [[مکه مکرمه]] جمع می‌شوند و با خود، افزون بر [[فرهنگ دینی]] مشترک، خرده‌فرهنگ‌های محلی را نیز به همراه می‌آورند، سرمایه‌ای است که در هیچ‌کجای جهان پیدا نمی‌شود.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۳۸.</ref> از نظر امام خمینی یکی از [[وظایف مسلمانان]]، پی‌بردن به این [[واقعیت]] است که حج چیست و چرا باید برای همیشه بخشی از امکانات مادی و [[معنوی]] مسلمانان به آن اختصاص یابد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۷.</ref> ایشان با [[آگاهی]] از نقش اطلاعات در قدرت‌یابی مسلمانان و [[ایمان]] به نقش حج در [[تولید]] اطلاعات، همواره این امر مهم را به مسلمانان گوشزد می‌کرد.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۲۳–۱۲۴.</ref>
حج بزرگ‌ترین تجمع مسلمانانِ سراسر [[جهان]] است که در هر سال تکرار می‌شود و نیروی انسانی بزرگی را با هدف [[اطلاع‌رسانی]] و روشنگری دربارهٔ مسائل مختلف مسلمانان، در [[اختیار]] [[جهان اسلام]] قرار می‌دهد.<ref>محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۸۶–۸۷.</ref> سیل [[عظیم]] جمعیتی که هر ساله در [[مکه مکرمه]] جمع می‌شوند و با خود، افزون بر [[فرهنگ دینی]] مشترک، خرده‌فرهنگ‌های محلی را نیز به همراه می‌آورند، سرمایه‌ای است که در هیچ‌کجای جهان پیدا نمی‌شود.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۳۸.</ref> از نظر امام خمینی یکی از [[وظایف مسلمانان]]، پی‌بردن به این [[واقعیت]] است که حج چیست و چرا باید برای همیشه بخشی از امکانات مادی و [[معنوی]] مسلمانان به آن اختصاص یابد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۷.</ref> ایشان با [[آگاهی]] از نقش اطلاعات در قدرت‌یابی مسلمانان و [[ایمان]] به نقش حج در [[تولید]] اطلاعات، همواره این امر مهم را به مسلمانان گوشزد می‌کرد.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۲۳–۱۲۴.</ref>


امام خمینی [[کنگره]] عظیم حج را مهم‌ترین مکان برای تبادل نظر مسلمانان برای [[حل مشکلات]] [[جامعه اسلامی]] و بهترین [[فرصت]] برای شناساندن و ارائه ابعاد مختلف [[اسلام]] به [[مسلمانان]] و ملت‌های زیر [[ستم]] دانسته و آن را مکانی برای یاری‌خواستن مسلمانان از یکدیگر برای بهبود وضعیت [[جامعه اسلامی]] شمرده است؛ بر همین اساس هر گونه [[رفتار]] اختلاف‌انگیز در این [[مراسم]] را بر ضد اهداف صاحب [[وحی]] در مرکز وحی دانسته است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲/۳۲۳؛ ۱۰/۳۴۰ و ۱۹/۲۰–۲۱.</ref> ایشان همچنین به بهره‌برداری از [[مراسم حج]] برای ارتقای [[فرهنگی]] مسلمانان توجه ویژه داشت و [[مسئولیت]] آن را بر عهده [[علما]] و [[دانشمندان]] می‌دانست و بر آن بود که با وجود [[قرآن کریم]] و [[احکام]] [[نورانی]] اسلام، [[اجرای احکام]] و مقررات [[کفر]] در [[کشورهای اسلامی]]، به‌ویژه برای علمای این کشورها شرم‌آور است و علما مسئولیت دارند برای خروج از [[سیطره]] فرهنگ‌های مبتذل شرق و غرب، با یکدیگر تبادل نظر کنند و به [[مردم]] کشورهای [[خود آگاهی]] بخشند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲/۳۲۳ و ۲۰/۳۳۷.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
امام خمینی [[کنگره]] عظیم حج را مهم‌ترین مکان برای تبادل نظر مسلمانان برای [[حل مشکلات]] [[جامعه اسلامی]] و بهترین [[فرصت]] برای شناساندن و ارائه ابعاد مختلف [[اسلام]] به [[مسلمانان]] و ملت‌های زیر [[ستم]] دانسته و آن را مکانی برای یاری‌خواستن مسلمانان از یکدیگر برای بهبود وضعیت [[جامعه اسلامی]] شمرده است؛ بر همین اساس هر گونه [[رفتار]] اختلاف‌انگیز در این [[مراسم]] را بر ضد اهداف صاحب [[وحی]] در مرکز وحی دانسته است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲/۳۲۳؛ ۱۰/۳۴۰ و ۱۹/۲۰–۲۱.</ref> ایشان همچنین به بهره‌برداری از [[مراسم حج]] برای ارتقای [[فرهنگی]] مسلمانان توجه ویژه داشت و [[مسئولیت]] آن را بر عهده [[علما]] و [[دانشمندان]] می‌دانست و بر آن بود که با وجود [[قرآن کریم]] و [[احکام]] [[نورانی]] اسلام، [[اجرای احکام]] و مقررات [[کفر]] در [[کشورهای اسلامی]]، به‌ویژه برای علمای این کشورها شرم‌آور است و علما مسئولیت دارند برای خروج از [[سیطره]] فرهنگ‌های مبتذل شرق و غرب، با یکدیگر تبادل نظر کنند و به [[مردم]] کشورهای [[خود آگاهی]] بخشند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲/۳۲۳ و ۲۰/۳۳۷.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


=== تقویت [[همبستگی]] ===
=== تقویت [[همبستگی]] ===
خط ۵۳: خط ۵۴:
از نگاه [[امام خمینی]] [[مکه معظمه]] و [[مشاهد مشرفه]]، آینه حوادث بزرگ [[نهضت]] [[پیامبران]]{{ع}} و [[اسلام]] و [[رسالت پیامبر]]{{صل}} هستند و جای‌جای این [[سرزمین]]، محل [[نزول]] پیامبران{{ع}} و [[جبرئیل امین]] و یادآور [[رنج‌ها]] و مصیبت‌های چندین‌ساله [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به‌شمار می‌رود و حضور در این [[زیارتگاه‌ها]] و [[مکان‌های مقدس]] باید مسلمانان را به [[مسئولیت]] و [[حفظ]] دستاوردهای این نهضت و [[رسالت الهی]] آشناتر کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۵.</ref>
از نگاه [[امام خمینی]] [[مکه معظمه]] و [[مشاهد مشرفه]]، آینه حوادث بزرگ [[نهضت]] [[پیامبران]]{{ع}} و [[اسلام]] و [[رسالت پیامبر]]{{صل}} هستند و جای‌جای این [[سرزمین]]، محل [[نزول]] پیامبران{{ع}} و [[جبرئیل امین]] و یادآور [[رنج‌ها]] و مصیبت‌های چندین‌ساله [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به‌شمار می‌رود و حضور در این [[زیارتگاه‌ها]] و [[مکان‌های مقدس]] باید مسلمانان را به [[مسئولیت]] و [[حفظ]] دستاوردهای این نهضت و [[رسالت الهی]] آشناتر کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۵.</ref>


امام خمینی یکی از بزرگ‌ترین [[مشکلات]] مسلمانان را نداشتن [[اتحاد]] و مطرح‌ کردن [[اختلافات]] مذهبی می‌دانست که برخی از سران کشورهای [[مسلمان]] و [[عالمان]] درباری به آن دامن می‌زدند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۶۸–۱۷۰.</ref> ایشان [[معتقد]] بود اگر در [[کنگره]] [[عظیم]] [[حج]] که همه [[ملت‌های مسلمان]] از هر رنگ و نژاد و مسلک، با یک روش و یک [[لباس]] [[اجتماع]] می‌کنند، مسائل اساسی اسلام حل نشود، از اجتماعات کوچک منطقه‌ای و محلی کاری برنخواهد آمد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۳–۲۴.</ref> ایشان [[حج]] را نماد [[وحدت مسلمانان]] دانسته و ایجاد تفاهم و [[تحکیم]] [[برادری]] میان مسلمانان را از مهم‌ترین فلسفه‌های حج معرفی کرده است<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۱.</ref>؛ از این‌رو ضمن توصیه به [[شیعیان]] [[ایرانی]] و غیر ایرانی برای انجام متعارف [[مراسم حج]] و دوری مطلق از اموری که موجب [[تفرقه]] در صف‌های مسلمانان و وهن [[مذهب]] می‌گردد، بر چند چیز تأکید می‌کرد؛ ازجمله شرکت در [[نماز جماعت]] [[اهل سنت]] و [[تبعیت]] از [[حکم]] قاضیان [[مکه]] دربارهٔ [[زمان]] [[عید قربان]]<ref>امام خمینی، مناسک حج، ۳۳۰.</ref> و وقوف، حتی اگر به نادرست‌ بودن این حکم، [[یقین]] داشته باشند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۲.</ref>؛ همچنان‌که خارج‌شدن از [[مسجد پیامبر]]{{صل}} و [[مسجدالحرام]] به هنگام [[نماز]] را جایز نمی‌دانست، از برگزاری نماز جماعت در [[خانه‌ها]]، مسافرخانه‌ها و هتل‌ها به جای [[شرکت در جماعت]] [[نهی]] می‌کرد،<ref>امام خمینی، مناسک حج، ۳۲۲.</ref> سجده‌ کردن بر فرش‌های مسجد پیامبر{{صل}} را جایز می‌دانست و استفاده از مهر را در آنجا جایز نمی‌دانست.<ref>امام خمینی، مناسک حج، ۳۲۶.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
امام خمینی یکی از بزرگ‌ترین [[مشکلات]] مسلمانان را نداشتن [[اتحاد]] و مطرح‌ کردن [[اختلافات]] مذهبی می‌دانست که برخی از سران کشورهای [[مسلمان]] و [[عالمان]] درباری به آن دامن می‌زدند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۶۸–۱۷۰.</ref> ایشان [[معتقد]] بود اگر در [[کنگره]] [[عظیم]] [[حج]] که همه [[ملت‌های مسلمان]] از هر رنگ و نژاد و مسلک، با یک روش و یک [[لباس]] [[اجتماع]] می‌کنند، مسائل اساسی اسلام حل نشود، از اجتماعات کوچک منطقه‌ای و محلی کاری برنخواهد آمد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۳–۲۴.</ref> ایشان [[حج]] را نماد [[وحدت مسلمانان]] دانسته و ایجاد تفاهم و [[تحکیم]] [[برادری]] میان مسلمانان را از مهم‌ترین فلسفه‌های حج معرفی کرده است<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۱.</ref>؛ از این‌رو ضمن توصیه به [[شیعیان]] [[ایرانی]] و غیر ایرانی برای انجام متعارف [[مراسم حج]] و دوری مطلق از اموری که موجب [[تفرقه]] در صف‌های مسلمانان و وهن [[مذهب]] می‌گردد، بر چند چیز تأکید می‌کرد؛ ازجمله شرکت در [[نماز جماعت]] [[اهل سنت]] و [[تبعیت]] از [[حکم]] قاضیان [[مکه]] دربارهٔ [[زمان]] [[عید قربان]]<ref>امام خمینی، مناسک حج، ۳۳۰.</ref> و وقوف، حتی اگر به نادرست‌ بودن این حکم، [[یقین]] داشته باشند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۲.</ref>؛ همچنان‌که خارج‌شدن از [[مسجد پیامبر]]{{صل}} و [[مسجدالحرام]] به هنگام [[نماز]] را جایز نمی‌دانست، از برگزاری نماز جماعت در [[خانه‌ها]]، مسافرخانه‌ها و هتل‌ها به جای [[شرکت در جماعت]] [[نهی]] می‌کرد،<ref>امام خمینی، مناسک حج، ۳۲۲.</ref> سجده‌ کردن بر فرش‌های مسجد پیامبر{{صل}} را جایز می‌دانست و استفاده از مهر را در آنجا جایز نمی‌دانست.<ref>امام خمینی، مناسک حج، ۳۲۶.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


=== [[فرصت]] تصمیم‌گیری‌های مهم ===
=== فرصت تصمیم‌گیری‌های مهم ===
[[مسلمانان]] در دنیای امروز به‌طور جدی به مرکزی برای تصمیم‌گیری‌های مهم و کلان برای [[پرهیز]] از [[تشتت]] و پراکندگی و [[وابستگی]] به گروه‌بندی‌های خارج [[جهان اسلام]] نیازمند هستند که این نیاز می‌تواند در [[حج]] تأمین شود. توجه‌نکردن یا ناآشنایی [[رهبران]] [[کشورهای اسلامی]] با این ظرفیت حج، به رنجورشدن جهان اسلام از [[تفرقه]] و جدایی منجر شده است.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۰۷.</ref> [[امام خمینی]] [[اجتماع]] بزرگ حج را محلی برای بررسی [[مشکلات]] عمومی مسلمانان و تلاش برای رفع آن مشکلات با [[مشورت همگانی]] می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۶۹.</ref> و [[معتقد]] بود بررسی [[روابط]] [[ملت‌های مسلمان]] با یکدیگر و با [[حکومت‌ها]] و نیز روابط حکومت‌ها و [[دولت‌های اسلامی]] با [[قدرت‌های بزرگ]] [[دنیا]]، ازجمله [[وظایف مسلمانان]] در حج است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۱.</ref> افزون بر این، ایشان با اشاره به برخی [[آیات قرآن کریم]] که در آن [[خداوند]] به مسلمانان دستور داده است به حج بروند و در آنجا [[شاهد]] [[منافع]] خود باشند،{{متن قرآن|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ}}<ref>«و در میان مردم به حجّ بانگ بردار تا پیاده و سوار بر هر شتر تکیده‌ای که از هر راه دوری می‌رسند، نزد تو آیند» سوره حج، آیه ۲۷.</ref>  {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها  که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید» سوره حج، آیه ۲۸.</ref> «[[شهود]] منافع» را [[منافع جامعه]] اعم از منافع [[سیاسی]] [[اجتماعی]] و [[اقتصادی]] تعریف می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱.</ref> و معتقد بود مسلمانان می‌توانند از طریق فرصت اجتماع[[حج]] که بدون هزینه برای هیچ‌یک از کشورهای اسلامی و تنها به خواست [[خدای تعالی]] ایجاد شده است، استفاده کنند و برای [[حل مشکلات]] جهان اسلام [[تصمیم‌گیری]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۵.</ref> و منافع [[مستضعفان]] [[جهان]] را تأمین کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۱.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
[[مسلمانان]] در دنیای امروز به‌طور جدی به مرکزی برای تصمیم‌گیری‌های مهم و کلان برای پرهیز از تشتت و پراکندگی و [[وابستگی]] به گروه‌بندی‌های خارج [[جهان اسلام]] نیازمند هستند که این نیاز می‌تواند در [[حج]] تأمین شود. توجه‌نکردن یا ناآشنایی [[رهبران]] [[کشورهای اسلامی]] با این ظرفیت حج، به رنجورشدن جهان اسلام از [[تفرقه]] و جدایی منجر شده است.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۰۷.</ref> [[امام خمینی]] [[اجتماع]] بزرگ حج را محلی برای بررسی [[مشکلات]] عمومی مسلمانان و تلاش برای رفع آن مشکلات با [[مشورت همگانی]] می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۶۹.</ref> و [[معتقد]] بود بررسی [[روابط]] [[ملت‌های مسلمان]] با یکدیگر و با [[حکومت‌ها]] و نیز روابط حکومت‌ها و [[دولت‌های اسلامی]] با [[قدرت‌های بزرگ]] [[دنیا]]، ازجمله [[وظایف مسلمانان]] در حج است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۱.</ref> افزون بر این، ایشان با اشاره به برخی [[آیات قرآن کریم]] که در آن [[خداوند]] به مسلمانان دستور داده است به حج بروند و در آنجا [[شاهد]] [[منافع]] خود باشند،{{متن قرآن|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ}}<ref>«و در میان مردم به حجّ بانگ بردار تا پیاده و سوار بر هر شتر تکیده‌ای که از هر راه دوری می‌رسند، نزد تو آیند» سوره حج، آیه ۲۷.</ref>  {{متن قرآن|لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ}}<ref>«تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها  که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید» سوره حج، آیه ۲۸.</ref> «[[شهود]] منافع» را [[منافع جامعه]] اعم از منافع [[سیاسی]] [[اجتماعی]] و [[اقتصادی]] تعریف می‌کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱.</ref> و معتقد بود مسلمانان می‌توانند از طریق فرصت اجتماع[[حج]] که بدون هزینه برای هیچ‌یک از کشورهای اسلامی و تنها به خواست [[خدای تعالی]] ایجاد شده است، استفاده کنند و برای [[حل مشکلات]] جهان اسلام [[تصمیم‌گیری]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۵.</ref> و منافع [[مستضعفان]] [[جهان]] را تأمین کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۱.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


=== گسترش [[بیداری]] در جهان اسلام ===
=== گسترش [[بیداری]] در جهان اسلام ===
از ویژگی‌های بارز حج، تجمع هر ساله نمایندگانی از سراسر جهان در کنار [[خانه]] خداست که پس از بازگشت به کشورهای خود، حامل [[پیام]] حج‌اند و از این طریق می‌توانند دستاوردهای سیاسی‌اجتماعی و حتی [[معنوی]] و [[اخلاقی]] حج را در سراسر جهان اسلام گسترش دهند<ref>محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۶.</ref>؛ چنان‌که امام خمینی ضمن تبیین ابعاد سیاسی حج، صدور [[بیداری اسلامی]] را از کارکردهای سیاسی حج برشمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۳.</ref> ایشان که [[انقلاب اسلامی ایران]] را نمونه بارز [[بیداری اسلامی]] می‌خواند و صدور [[انقلاب]] را همان صدور بیداری اسلامی می‌دانست، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین رسالت‌های [[زائران ایرانی]] را صدور انقلاب و ترسیم تصویری صحیح از آن در [[ذهن]] [[حاجیان]] دیگر کشورها بیان می‌کرد و [[تخلف]] از آن را گناهی بزرگ به حساب می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۸۱؛ ۱۶/۵۱۲ و ۱۹/۲۶–۲۷؛ محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۶.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
از ویژگی‌های بارز حج، تجمع هر ساله نمایندگانی از سراسر جهان در کنار [[خانه]] خداست که پس از بازگشت به کشورهای خود، حامل [[پیام]] حج‌اند و از این طریق می‌توانند دستاوردهای سیاسی‌اجتماعی و حتی [[معنوی]] و [[اخلاقی]] حج را در سراسر جهان اسلام گسترش دهند<ref>محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۶.</ref>؛ چنان‌که امام خمینی ضمن تبیین ابعاد سیاسی حج، صدور [[بیداری اسلامی]] را از کارکردهای سیاسی حج برشمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۳.</ref> ایشان که [[انقلاب اسلامی ایران]] را نمونه بارز [[بیداری اسلامی]] می‌خواند و صدور [[انقلاب]] را همان صدور بیداری اسلامی می‌دانست، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین رسالت‌های [[زائران ایرانی]] را صدور انقلاب و ترسیم تصویری صحیح از آن در [[ذهن]] [[حاجیان]] دیگر کشورها بیان می‌کرد و [[تخلف]] از آن را گناهی بزرگ به حساب می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۸۱؛ ۱۶/۵۱۲ و ۱۹/۲۶–۲۷؛ محمدی و فلاح‌زاده، ظرفیت‌های حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی، ۹۶.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


== تحولات [[حج]] پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] ==
== تحولات [[حج]] پس از پیروزی انقلاب اسلامی ==
[[امام خمینی]] که همه عبادت‌های [[اسلامی]] و از همه مهم‌تر حج را کاملاً سیاسی‌ عبادی می‌شمرد،<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱.</ref> پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، در زمینه این [[فریضه]] بزرگ [[الهی]]، اقدامات تحول‌آفرینی صورت داد که برخی از آن عبارت‌اند از:
[[امام خمینی]] که همه عبادت‌های [[اسلامی]] و از همه مهم‌تر حج را کاملاً سیاسی‌ عبادی می‌شمرد،<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱.</ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در زمینه این [[فریضه]] بزرگ [[الهی]]، اقدامات تحول‌آفرینی صورت داد که برخی از آن عبارت‌اند از:
# [[احیای سنت]] فراموش‌ شده تعیین [[امیر]] حاجیان یا [[نماینده]] برای [[سرپرستی]] حاجیان<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۲۰۲.</ref> و شکل‌گیری بعثه حج امام خمینی؛
# احیای سنت فراموش‌ شده تعیین [[امیر]] حاجیان یا [[نماینده]] برای [[سرپرستی]] حاجیان<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۲۰۲.</ref> و شکل‌گیری بعثه حج امام خمینی؛
# صدور [[بیانیه]] در آغاز [[موسم حج]] در سال‌های مختلف؛
# صدور بیانیه در آغاز [[موسم حج]] در سال‌های مختلف؛
# تأکید بر انجام [[مراسم]] راهپیمایی و [[برائت از مشرکین]].<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۴.</ref>
# تأکید بر انجام [[مراسم]] راهپیمایی و [[برائت از مشرکین]].<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۴.</ref>


خط ۷۰: خط ۷۱:
از نگاه امام خمینی [[حج]] کانون [[مبارزه]] با [[استکبار]] و بت‌زدگی است: مبارزه با [[شرک]]، استکبار و [[بت]] در هر شکل و نوع آن با اصل حج عجین شده و از آغازِ بنیان‌گذاری آن وجود داشته است. پاره‌ای از [[اعمال]] حج این دیدگاه را [[تأیید]] می‌کنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۹–۹۰؛ سلطانی، تجلی توحید، ۱۴۳.</ref> و در بسیاری از [[آداب]] و سننی که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}، پایه‌گذاری کرده، [[روح]] [[بت‌شکنی]] و بت‌ستیزی وجود دارد. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز همواره تلاش می‌کرد [[روح]] و [[حقیقت]] این [[آیین‌ها]] را زنده کند. [[نزول]] [[سوره]] «[[برائت]]»، حقیقت[[حج]] را برای همیشه [[جاودانه]] کرد و محتوای این سوره و شکل اعلام عمومی آن، موضوع [[مبارزه]] با [[استکبار]] و بت‌زدگی و [[بت‌پرستی]] و [[شرک]] را جزو بخش‌های جدایی‌ناپذیر [[حج]] قرار داد.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۴۴.</ref>
از نگاه امام خمینی [[حج]] کانون [[مبارزه]] با [[استکبار]] و بت‌زدگی است: مبارزه با [[شرک]]، استکبار و [[بت]] در هر شکل و نوع آن با اصل حج عجین شده و از آغازِ بنیان‌گذاری آن وجود داشته است. پاره‌ای از [[اعمال]] حج این دیدگاه را [[تأیید]] می‌کنند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۹–۹۰؛ سلطانی، تجلی توحید، ۱۴۳.</ref> و در بسیاری از [[آداب]] و سننی که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}، پایه‌گذاری کرده، [[روح]] [[بت‌شکنی]] و بت‌ستیزی وجود دارد. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز همواره تلاش می‌کرد [[روح]] و [[حقیقت]] این [[آیین‌ها]] را زنده کند. [[نزول]] [[سوره]] «[[برائت]]»، حقیقت[[حج]] را برای همیشه [[جاودانه]] کرد و محتوای این سوره و شکل اعلام عمومی آن، موضوع [[مبارزه]] با [[استکبار]] و بت‌زدگی و [[بت‌پرستی]] و [[شرک]] را جزو بخش‌های جدایی‌ناپذیر [[حج]] قرار داد.<ref>سلطانی، تجلی توحید، ۱۴۴.</ref>


[[امام خمینی]] فریاد [[برائت از مشرکان]] را که فریادی سیاسی‌عبادی و [[امر رسول خدا]]{{صل}} بوده، مخصوص زمانی خاص نمی‌داند و آن را [[دستوری]] جاویدان می‌شمارد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱–۹۲ و ۲۰/۹۴.</ref> ایشان [[معتقد]] است برائت از مشرکان، از ارکان [[توحیدی]] و [[واجبات]] [[سیاسی]] حج است و کهنه‌ شدنی نیست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۴–۳۱۵.</ref>؛ زیرا یکی از عوامل مهم عقب‌ ماندن [[مسلمانان]]، [[دشمنان]] اسلام‌اند که با [[ایجاد اختلاف]] و [[تفرقه‌افکنی]] در میان مسلمانان، سرمایه‌ها و [[منافع]] [[کشورهای اسلامی]] را به یغما می‌برند؛ بنابراین افشاکردن ستم‌های آنان [[وظیفه]] [[زائران]] [[خانه]] خداست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۴۲–۳۴۴.</ref> ایشان [[اعلام برائت]] را مرحله اول مبارزه می‌داند و ادامه مبارزه با شرک را که در هر عصر و زمانی، جلوه‌ها و شیوه‌های خود را می‌طلبد، [[وظیفه مسلمانان]] به‌شمار می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۶.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
[[امام خمینی]] فریاد [[برائت از مشرکان]] را که فریادی سیاسی‌عبادی و [[امر رسول خدا]]{{صل}} بوده، مخصوص زمانی خاص نمی‌داند و آن را [[دستوری]] جاویدان می‌شمارد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱–۹۲ و ۲۰/۹۴.</ref> ایشان [[معتقد]] است برائت از مشرکان، از ارکان [[توحیدی]] و [[واجبات]] [[سیاسی]] حج است و کهنه‌ شدنی نیست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۴–۳۱۵.</ref>؛ زیرا یکی از عوامل مهم عقب‌ ماندن [[مسلمانان]]، [[دشمنان]] اسلام‌اند که با [[ایجاد اختلاف]] و [[تفرقه‌افکنی]] در میان مسلمانان، سرمایه‌ها و [[منافع]] [[کشورهای اسلامی]] را به یغما می‌برند؛ بنابراین افشاکردن ستم‌های آنان [[وظیفه]] [[زائران]] [[خانه]] خداست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۴۲–۳۴۴.</ref> ایشان [[اعلام برائت]] را مرحله اول مبارزه می‌داند و ادامه مبارزه با شرک را که در هر عصر و زمانی، جلوه‌ها و شیوه‌های خود را می‌طلبد، [[وظیفه مسلمانان]] به‌شمار می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۶.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


== پیام‌های امام خمینی برای [[کنگره حج]] ==
== پیام‌های امام خمینی برای [[کنگره حج]] ==
خط ۸۶: خط ۸۷:
# تبیین و تشریح [[انقلاب اسلامی ایران]] در میان مسلمانان دیگر نقاط [[دنیا]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۳؛ ۱۶/۵۱۲–۵۱۳ و ۱۹/۲۷.</ref>؛
# تبیین و تشریح [[انقلاب اسلامی ایران]] در میان مسلمانان دیگر نقاط [[دنیا]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۳؛ ۱۶/۵۱۲–۵۱۳ و ۱۹/۲۷.</ref>؛
# توجه‌ دادن [[حاجیان]] به [[امور معنوی]] و [[عرفانی]] [[حج]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵–۲۶؛ ۲۰/۸۹ و ۲۱/۷۷.</ref>؛
# توجه‌ دادن [[حاجیان]] به [[امور معنوی]] و [[عرفانی]] [[حج]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵–۲۶؛ ۲۰/۸۹ و ۲۱/۷۷.</ref>؛
# [[لزوم]] مراعات [[نظم]] و ترتیب و [[آداب]] و [[اخلاق اسلامی]]، به‌خصوص برای [[زائران ایرانی]].<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۱۴؛ ۱۹/۲۷، ۲۹ و ۲۰/۳۴۴.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۶۷.</ref>
# [[لزوم]] مراعات [[نظم]] و ترتیب و [[آداب]] و [[اخلاق اسلامی]]، به‌خصوص برای [[زائران ایرانی]].<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۱۴؛ ۱۹/۲۷، ۲۹ و ۲۰/۳۴۴.</ref>.<ref>[[سید محمود طاهری|طاهری]] و [[پروین سادات قوامی|قوامی]]، [[حج ابراهیمی (مقاله)|مقاله «حج ابراهیمی»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۴]]، ص ۲۶۷.</ref>


== حج، عبادتی [[سیاسی]] ==
== حج، عبادتی [[سیاسی]] ==
۱۱۷٬۲۸۴

ویرایش