تألیفات درباره مهدویت با چه روش‌هایی بوده است؟ (پرسش)

تألیفات درباره مهدویت با چه روش‌هایی بوده است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل اصلی	مهدویت

تألیفات درباره مهدویت با چه روش‌هایی بوده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

علی اصغر رضوانی

آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:

«در موضوع مهدویت به روش‌های گوناگون و متنوعی علمای فریقین دست به تألیف و تصنیف زده اند از قبیل:

• روش روایی: زیرا جزئیات قضیه مهدویت از مصادیق بارز ایمان به غیب به حساب می‌آید. این روش به نوبه خود از خصوصیاتی برخوردار است: برخی تنها احادیثی را درباره مهدویت نقل کرده‌اند که تفسیر آیات قرآن به حساب می‌آمده و روایات تفسیری بوده‌اند. برخی نیز عموم احادیث مهدویت را در کتاب خود جمع آوری کرده‌اند. روش دوم نزد شیعه و اهل سنت هر کدام به نوبه خود به شیوه‌ای خاص تدوین شده است. نزد علمای شیعه امامیه تألیف موضوعی درباره مهدویت سه گونه بوده است:

1. استناد به احادیثی که از طرق شیعه نقل شده است. همانند کتاب کفایه المهتدی فی معرفه المهدی (ع) و بحارالأنوار.
2. تقویت و تأیید روایات شیعه به روایاتی که از طرق اهل سنت نقل شده است. همانند تألیف علی بن عیسی اربلی در کشف الغمه و سید بن طاووس در الطرائف و شیخ حرّ عاملی در اثبات الهداه.
3. استناد به روایات اهل سنت برای قبولاندن موضوع مهدویت به آنان بدون توجه به روایات شیعی، همانند کتاب المهدی از سید صدرالدین صدر، و کتاب المهدی الموعود المنتظر از نجم الدین عسکری.

اهل سنت نیز در این زمینه روش‌های مختلف حدیثی داشته اند از قبیل:

1. اکتفا به احادیث از طرق خود، همانند کتاب اخبار المهدی از عباد بن یعقوب رواجنی (م ۲۵۰ﻫ) و کتاب جمع الاحادیث الوارده فی المهدی از حافظ ابی بکر بن ابی خیثمه احمد بن زهیر نسائی (م ۲۷۹ﻫ).
2. نقل از مصادر شیعه و اهل بیت (ع)، همانند کتاب الملاحم از نعیم بن حماد (م ۲۲۸ﻫ) و کتاب عقد الدرر فی اخبار المنتظر از یوسف بن یحیی شافعی و کتاب البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان از متقی هندی.
3. اثبات عقیده امامیه در مسأله مهدویت با استناد به روایات اهل بیت (ع)، همانند کتاب ینابیع الموده از قندوزی، و کتاب فرائد السمطین از جوینی شافعی.

• روش برهانی و کلامی: در این روش مؤلّف درصدد عرضه کردن مباحث مهدویت به صورت استدلالی و برهانی است. این روش درصدد تثبیت ایمان به مهدویت و دفع شبهات در این موضوع است. کتاب‌های متعددی که شیخ مفید در این زمینه تألیف کرده همگی از این قبیل است. و نیز کتاب المقنع فی الغیبه از سید مرتضی و بحث حول المهدی از سید محمد باقر صدر را می‌توان از این قبیل به حساب آورد.
• روش مقارنی: از جمله تألیفاتی که در مورد موضوع مهدویت شاهد آن بوده و هستیم روش بحث مقارنی بین عقیده شیعه امامی و دیگر طوایف مسلمین است. این گونه بحث را در لابلای کتاب‌های شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی به خوبی مشاهده می‌کنیم. و از جمله کتاب‌های مستقل در این زمینه کتاب بیان الاشکال فیما حکی من امر المهدی من الأقوال از ابو عبدالله حمیدان بن یحیی قاسمی حسنی از علمای قرن فتم است. و نیز از کتاب مع المهدی المنتظر فی دراسه منهجیه مقارنه بین الفکر الشیعی و السنی از شیخ مهدی فتلاوی و کتاب المهدی الموعود المنتظر عند علماء اهل السنه و الامامیه از نجم الدین عسکری می‌توان نام برد.
• روش تحلیلی تاریخی: در این روش مؤلفان درصدد ترسیم قضیه مهدویت از ابعاد گوناگون تاریخی آن می باشند که می‌توان از بارزترین این نوع تألیف به کتاب‌های شهید سید محمد صدر، تاریخ الغیبه الصغری، تاریخ الغیبه الکبری و تاریخ ما بعد الظهور اشاره کرد.
• روش مقارنی بین ادیان: برخی دیگر درصدد عرضه موضوع مهدویت در سطحی وسیع تر برآمده و این موضوع مهم را در محدوده ادیان الهی دینی و شبه دینی مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند، که از آن جمله می‌توان به کتاب بشارات العهدین از دکتر صادقی، و کتاب المسیح الدجال از سعید ایوب اشاره کرد.
• روش تحلیل فلسفه تاریخ: برخی دیگر از مؤلّفان مهدویت در این زمینه از زاویه فلسفه تاریخ و یا به تعبیر دیگر از دیدگاه تکامل تاریخ به موضوع مهدویت نگریسته‌اند، که از آن جمله به کتاب قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ اثر شهید مطهّری رحمه الله می‌توان اشاره کرد».

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.