بشیر دهان

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

بشیر الدهان، در هشت سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از الکافی، تفسیر العیاشی و تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است؛ برای نمونه:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ بَشِيرٍ اَلدَّهَّانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ لِلْقَبْرِ كَلاَماً فِي كُلِّ يَوْمٍ يَقُولُ أَنَا بَيْتُ اَلْغُرْبَةِ أَنَا بَيْتُ اَلْوَحْشَةِ أَنَا بَيْتُ اَلدُّودِ أَنَا اَلْقَبْرُ أَنَا رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ اَلْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ اَلنَّارِ ».

شرح حال راوی

از رجالیان قدما، تنها برقی و شیخ طوسی از بشیر الدهان نام بردند. وی از راویان کوفی و شغلش روغن فروشی بوده، از این رو ملقّب به «الدهان» گردیده و دوران سه امام معصوم(ع) را ادراک کرده است.

از مضامین روایات برداشت می‌شود که وی از مقام معرفتی بالایی برخوردار، و به همین جهت، مورد عنایت اهل بیت(ع) بوده است.

طبقه راوی

از تاریخ ولادت و وفات بشیر الدهان گزارشی نرسیده است؛ لکن برقی و شیخ طوسی او را در اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع) نام برده‌اند و در اسناد روایات، از امام باقر، امام صادق و امام کاظم(ع) روایت کرده است؛ ولی بیشترین روایاتش از امام صادق(ع) است، پس وی در اوایل جوانی‌اش امام باقر(ع) و در اواخر عمرش امام کاظم(ع) را ادراک کرده و از محضر امام صادق(ع) بیشتر بهره برده است.

آیت‌الله بروجردی، بشیر الدهان را در طبقه پنجم راویان یاد کرده است.

استادان و شاگردان راوی

در اسناد روایات، کسانی نظیر غالب بن عثمان، یحیی الحلبی، ثعلبة بن میمون، منصور بن یونس بزرج، سالم بن مکرم (ابو خدیجه)، یونس بن عبد الرحمن، یحیی بن معمر العطار، صفوان بن یحیی، ابو اسحاق الکندی، الحسن بن علی الوشاء، صالح بن عقبه، سوید القلانسی، محمد بن سنان، ابراهیم بن محمد الطحان، علی بن اسماعیل المیثمی، فرزندش محمد بن بشیر، علی بن النعمان، فضیل بن عثمان و محمد بن جمهور از بشیر الدهان روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی وی شمرده می‌شوند و ایشان نیز از افرادی همچون کامل التمار، حمران بن أعین، رفاعة بن موسی النحاس و السکونی روایت کرده است که از استادان حدیثی وی به شمار می‌روند.

مذهب راوی

علامه مامقانی به قرینه ذکر نام راوی در الرجال الطوسی در اصحاب امام صادق(ع) او را از راویان امامی دانسته است؛ لکن این دلیل مخدوش است؛ زیرا موضوع کتاب یادشده، اعم از راویان امامی و غیر امامی است. مهم‌ترین دلیل بر امامی بودن بشیر الدهان بررسی مضامین روایات وی است که افزون بر دلالت بر امامی بودن ایشان، می‌رسانند که او از مقام معرفتی بالایی به ائمه(ع) برخوردار بوده است؛ نمونه‌ها:

1. «مُحَمَّدُ بْنُ اَلْحَسَنِ اَلطَّاطَرِيُّ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ اَلنُّعْمَانِ عَنْ سُوَيْدٍ اَلْقَلاَنِسِيِّ عَنْ بَشِيرٍ اَلدَّهَّانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّي رَأَيْتُ فِي اَلْمَنَامِ أَنِّي قُلْتُ لَكَ إِنَّ اَلْقِتَالَ مَعَ غَيْرِ اَلْإِمَامِ اَلْمَفْرُوضِ طَاعَتُهُ حَرَامٌ مِثْلَ اَلْمَيْتَةِ وَ اَلدَّمِ وَ لَحْمِ اَلْخِنْزِيرِ فَقُلْتَ لِي هُوَ كَذَلِكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ هُوَ كَذَلِكَ هُوَ كَذَلِكَ».
2. «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ رَحِمَهُ اَللَّهُ عَنِ اَلنَّضْرِ عَنِ اَلْحَلَبِيِّ عَنْ بَشِيرٍ فِي حَدِيثِ سُلَيْمَانَ مَوْلَى طِرْبَالٍ قَالَ: ذَكَرْتُ هَذِهِ اَلْأَهْوَاءَ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ لاَ وَ اَللَّهِ مَا هُمْ عَلَى شَيْءٍ مِمَّا جَاءَ بِهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِلاَّ اِسْتِقْبَالَ اَلْكَعْبَةِ فَقَطْ».
3. «عَنْهُ عَنِ اِبْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ بَشِيرٍ اَلدَّهَّانِ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنَّ هَذِهِ اَلْمُرْجِئَةَ وَ هَذِهِ اَلْقَدَرِيَّةَ وَ هَذِهِ اَلْخَوَارِجَ لَيْسَ مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلاَّ وَ هُوَ يَرَى أَنَّهُ عَلَى اَلْحَقِّ وَ إِنَّكُمْ إِنَّمَا أَجَبْتُمُونَا فِي اَللَّهِ ثُمَّ تَلاَ ﴿أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾، ﴿وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا﴾، ﴿مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ﴾ ، ﴿إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ﴾ ثُمَّ قَالَ وَ اَللَّهِ لَقَدْ نَسَبَ اَللَّهُ عِيسَى اِبْنَ مَرْيَمَ فِي اَلْقُرْآنِ إِلَى إِبْرَاهِيمَ مِنْ قِبَلِ اَلنِّسَاءِ ثُمَّ قَالَ ﴿وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ﴾ إِلَى قَوْلِهِ ﴿وَيَحْيَى وَعِيسَى﴾».

جایگاه حدیثی راوی

در کتاب‌های رجالی قدما به توثیق یا تضعیف بشیر الدهان اشاره‌ای نشده است، بلکه برقی و شیخ طوسی به ذکر نام وی در اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع) بسنده کرده‌اند.

از رجالیان متأخر، علامه حلی از ایشان یاد نکرده است؛ ولی ابن داود او را در جزء اول کتابش ذکر کرده که به ممدوحان و مهملان اختصاص دارد و بشیر الدهان را از راویان مهمل به شمار آورده است.

برای توثیق یا حسن حال ایشان می‌‌توان به اموری استدلال کرد:

۱. روایت الکافی و کامل الزیارات:

1. «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَشِيرٍ اَلدَّهَّانِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ رُبَّمَا فَاتَنِي اَلْحَجُّ فَأُعَرِّفُ عِنْدَ قَبْرِ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ أَحْسَنْتَ يَا بَشِيرُ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ أَتَى قَبْرَ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَارِفاً بِحَقِّهِ فِي غَيْرِ يَوْمِ عِيدٍ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ عِشْرِينَ حَجَّةً وَ عِشْرِينَ عُمْرَةً مَبْرُورَاتٍ مَقْبُولاَتٍ وَ عِشْرِينَ حَجَّةً وَ عُمْرَةً مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ أَوْ إِمَامٍ عَدْلٍ وَ مَنْ أَتَاهُ فِي يَوْمِ عِيدٍ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ وَ مِائَةَ غَزْوَةٍ مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ أَوْ إِمَامٍ عَدْلٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ كَيْفَ لِي بِمِثْلِ اَلْمَوْقِفِ قَالَ فَنَظَرَ إِلَيَّ شِبْهَ اَلْمُغْضَبِ ثُمَّ قَالَ لِي يَا بَشِيرُ إِنَّ اَلْمُؤْمِنَ إِذَا أَتَى قَبْرَ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَوْمَ عَرَفَةَ وَ اِغْتَسَلَ مِنَ اَلْفُرَاتِ ثُمَّ تَوَجَّهَ إِلَيْهِ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةً بِمَنَاسِكِهَا وَ لاَ أَعْلَمُهُ إِلاَّ قَالَ وَ غَزْوَةً».
2. «حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْقُرَشِيُّ اَلرَّزَّازُ اَلْكُوفِيُّ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي اَلْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَشِيرٍ اَلدَّهَّانِ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ رُبَّمَا فَاتَنِي اَلْحَجُّ فَأُعَرِّفُ عِنْدَ قَبْرِ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ أَحْسَنْتَ يَا بَشِيرُ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ أَتَى قَبْرَ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَارِفاً بِحَقِّهِ فِي غَيْرِ يَوْمِ عِيدٍ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ عِشْرِينَ حِجَّةً - وَ عِشْرِينَ عُمْرَةً مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلاَتٍ وَ عِشْرِينَ غَزْوَةً مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ أَوْ إِمَامٍ عَدْلٍ - وَ مَنْ أَتَاهُ فِي يَوْمِ عِيدٍ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ مِائَةَ حِجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ وَ مِائَةَ غَزْوَةٍ مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ أَوْ إِمَامٍ عَدْلٍ - وَ مَنْ أَتَاهُ يَوْمَ عَرَفَةَ عَارِفاً بِحَقِّهِ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ أَلْفَ حِجَّةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ مُتَقَبَّلاَتٍ - وَ أَلْفَ غَزْوَةٍ مَعَ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ أَوْ إِمَامٍ عَدْلٍ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ لِي بِمِثْلِ اَلْمَوْقِفِ قَالَ فَنَظَرَ إِلَيَّ شِبْهَ اَلْمُغْضَبِ ثُمَّ قَالَ يَا بَشِيرُ إِنَّ اَلْمُؤْمِنَ إِذَا أَتَى قَبْرَ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَوْمَ عَرَفَةَ وَ اِغْتَسَلَ فِي اَلْفُرَاتِ ثُمَّ تَوَجَّهَ إِلَيْهِ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حِجَّةً بِمَنَاسِكِهَا وَ لاَ أَعْلَمُهُ إِلاَّ قَالَ وَ غَزْوَةً ».

تحقیق: سند هر دو روایت معتبر است؛ ولی از آنجا که راوی حدیث، خود بشیر الدهان است و مدح راوی درباره خود، مسموع نیست؛ لذا دلالت بر حسن حال وی نمی‌کند.

۲. روایت عیاشی:

«عَنْ بَشِيرٍ اَلدَّهَّانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: أَنْتُمْ وَ اَللَّهِ عَلَى دِينِ اَللَّهِ ثُمَّ تَلاَ ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾ ثُمَّ قَالَ: عَلِيٌّ إِمَامُنَا وَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِمَامُنَا كَمْ مِنْ إِمَامٍ يَجِيءُ يَوْمَ اَلْقِيمَةِ يَلْعَنُ أَصْحَابَهُ وَ يَلْعَنُونَهُ وَ نَحْنُ ذُرِّيَّةُ مُحَمَّدٍ وَ أُمُّنَا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِمْ ».

تحقیق: اولاً از جهت سند مرسل است و ثانیاً عبارت «أَنْتُمْ وَ اَللَّهِ عَلَى دِينِ اَللَّهِ » بر عقیده صحیح بشیر الدهان دلالت دارد، چنان که ادامه حدیث و استدلال امام به آیه ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾ آن را تأیید می‌کند؛ ولی بر وثاقت بشیر الدهان دلالتی ندارد.

۳. روایت یونس بن عبدالرحمن و صفوان بن یحیی از بشیر الدهان که هر دوی آنها از اصحاب اجماع هستند.

۴. قرار گرفتن نام راوی در سند روایت کامل الزیارات.

از مجموع قرائن یاد شده، وثاقت یا حداقل حُسن حال بشیر الدهان استظهار می‌شود و از راویان امامی ثقه یا ممدوح شمرده می‌گردد.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴