رفتار اجتماعی مکلفان

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث رفتار است.

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل رفتار (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• مقصود از رفتار اجتماعی، رفتاری است که جامعه، کنندۀ آن و عهده‌دار مسئولیت ناشی از ارتکاب و انجام آن یا عدم انجام آن است. در مباحث علم الاجتماع اسلامی، این حقیقت را مورد تأکید قرار داده‌ایم که از دیدگاه قرآن و اسلام، که برهان عقلی و تجربۀ عینی آن را تأیید و اثبات می‌کند، انسان‌ها افزون بر شخصیت فردی از شخصیتی اجتماعی نیز برخوردارند، که می‌تواند با شخصیت فردی آنان هماهنگ و همسان باشد و می‌تواند با آن ناهماهنگ و متفاوت، بلکه متضاد باشد.
• بر همین اساس، رفتار ارادی انسان، گاه از ارادۀ ناشی از شخصیت فردی او و گاه از ارادۀ ناشی از شخصیت اجتماعی او نشأت می‌گیرد و به همین سبب رفتار او گاه رفتاری فردی است که جز ارادۀ شخصی فرد، ارادۀ دیگران نقشی در پیدایش آن ندارد و گاه رفتار اجتماعی است که ارادۀ دیگر افراد جامعه نیز در پیدایش آن نقش دارد و در حقیقت اراده‌های کثیر افراد جامعه در یکدیگر ادغام شده و به ارادۀ واحدی تبدیل شده و منشأ پیدایش رفتار اجتماعی شده است.
• وحدت جمعی انسان‌ها، گاه وحدت جمعی حقیقی است و گاه وحدت جمعی اعتباری. آنجا که ارادۀ مجموعۀ افراد تبدیل به ارادۀ واحدی می‌شود، وحدت جمعی حقیقی است و آنجا که ارادۀ مجموعۀ افراد، حقیقتاً تبدیل به ارادۀ واحدی نشده‌اند، لکن در عالم قانون و اعتبار، مجموعۀ افراد به عنوان یک واحد به‌هم پیوسته شناخته می‌شوند، وحدت جمعی، وحدت اعتباری است.
• در آنجا که طبق قوانین و مقررات اساسی جوامع، براساس مشترکاتی؛ نظیر: وحدت سرزمین یا مرزهای جغرافیایی یا وحدت نژاد و خون و یا وحدت منافع و مصالح، مجموعه‌ای از افراد به‌عنوان یک ملّت، یا یک جامعه شناخته می‌شوند، وحدت جامعه، وحدت اعتباری است؛ یعنی ملاک وحدت، ملاکی است که در عالم جعل و اعتبار به عنوان ملاک وحدت شناخته شده و جامعه‌ای که براساس این نوع ملاک‌ها به‌عنوان جامعۀ واحد شناخته می‌شود، جامعۀ اعتباری است، در صورتی که جامعه‌ای که براساس ملاک واقعی وحدت که همان وحدت روح جمعی و ارادۀ واحد جمعی است جامعۀ واحد شناخته شود، جامعه‌ای حقیقی است؛ زیرا وحدت آن، وحدتی حقیقی است، نه اعتباری. و از آنجا که اعتباریات شرعی در اسلام، منشأ حقیقی دارند، و از خاستگاه حقیقی و واقعی برخوردارند جامعۀ اعتباری اسلام نیز، منشأ حقیقی و واقعی دارد که همان جامعۀ واحد حقیقی است که برخوردار از روح جمعی واحد است و جلوهگاه آن رهبری سیاسی واحد و حکومت واحد است.

منابع

• اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام ج۱