اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '*[' به '* [') |
جز (جایگزینی متن - 'منتها' به 'لکن') |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم در قرآن]] - [[اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم در حدیث]] - [[اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم در معارف و سیره نبوی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[دلایل]] بسیاری برای [[ولایت خاصه]] ایشان می‌توان اقامه کرد که به برخی از آنها می‌پردازیم. | [[دلایل]] بسیاری برای [[ولایت خاصه]] ایشان می‌توان اقامه کرد که به برخی از آنها می‌پردازیم. | ||
*در [[آیات]] متعددی عبارت {{متن قرآن|أَطِيعُوا الرَّسُولَ}} آمده است که به روشنی بیانگر [[ولایت پیامبر]] اعظم{{صل}} است. برای نمونه در [[آیه]] زیر می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ}}<ref>«و از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و (از بدی) بپرهیزید؛ بنابراین اگر رو بگردانید بدانید که تنها پیام‌رسانی روشن بر عهده فرستاده ماست» سوره مائده، آیه ۹۲.</ref>. این [[اطاعت از پیامبر]] اعظم{{صل}} [[اطاعت]] در [[مقام ابلاغ]] و [[رسالت]] ایشان نیست؛ زیرا [[پیامبر]] در این [[مقام]] اساساً امر و نهی‌ای ندارد تا اطاعت شود، [[اوامر و نواهی]] جاری شده بر زبان او اوامر و نواهی خود [[حق تعالی]] است و پیامبر فقط واسطه در [[ابلاغ]] آن است، در حالی که تکرار {{متن قرآن|أَطِيعُوا}} نشان می‌دهد اطاعتی از خود [[رسول]] مدّنظر است. در جمله دوم [[آیه شریفه]] تصریح می‌شود که [[پیامبر اعظم]]{{صل}} حتی در ابلاغ [[ولایت]] خویش تنها ابلاغ آشکار را بر گردن دارد. این نکته بدین معنا است که اگر [[مردم]] ولایت پیامبر اعظم{{صل}} را نپذیرند، نه در برابر او، بلکه در برابر [[خداوند]] مسئولند. | * در [[آیات]] متعددی عبارت {{متن قرآن|أَطِيعُوا الرَّسُولَ}} آمده است که به روشنی بیانگر [[ولایت پیامبر]] اعظم {{صل}} است. برای نمونه در [[آیه]] زیر می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ}}<ref>«و از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و (از بدی) بپرهیزید؛ بنابراین اگر رو بگردانید بدانید که تنها پیام‌رسانی روشن بر عهده فرستاده ماست» سوره مائده، آیه ۹۲.</ref>. این [[اطاعت از پیامبر]] اعظم {{صل}} [[اطاعت]] در [[مقام ابلاغ]] و [[رسالت]] ایشان نیست؛ زیرا [[پیامبر]] در این [[مقام]] اساساً امر و نهی‌ای ندارد تا اطاعت شود، [[اوامر و نواهی]] جاری شده بر زبان او اوامر و نواهی خود [[حق تعالی]] است و پیامبر فقط واسطه در [[ابلاغ]] آن است، در حالی که تکرار {{متن قرآن|أَطِيعُوا}} نشان می‌دهد اطاعتی از خود [[رسول]] مدّنظر است. در جمله دوم [[آیه شریفه]] تصریح می‌شود که [[پیامبر اعظم]] {{صل}} حتی در ابلاغ [[ولایت]] خویش تنها ابلاغ آشکار را بر گردن دارد. این نکته بدین معنا است که اگر [[مردم]] ولایت پیامبر اعظم {{صل}} را نپذیرند، نه در برابر او، بلکه در برابر [[خداوند]] مسئولند. | ||
* حق تعالی اطاعت از پیامبر اعظم {{صل}} را در [[حکم]] اطاعت از خود اعتبار فرموده است؛ زیرا می‌فرماید: {{متن قرآن|مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا}}<ref>«هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است و هر که رو گرداند (بگو بگرداند) ما تو را مراقب آنان نفرستاده‌ایم» سوره نساء، آیه ۸۰.</ref>. یکسان اعتبار کردن این دو اطاعت نشان می‌دهد پیامبر اعظم {{صل}} دارای ولایت الهیه بوده‌اند. | |||
* [[خدای متعال]] می‌فرماید: {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>. این دقیقاً معنای ولایت است، یعنی سزاوارتر بودن نسبت به دیگری در [[تصمیم‌گیری]] برای او. [[مهدی حایری یزدی]] در [[نقد]] دلالت این آیه بر [[حاکمیت سیاسی]] [[پیامبر اعظم]] {{صل}} می‌نویسد: {{متن قرآن|أَوْلَى}} صیغه افعل [[تفضیل]] است و در صورت [[تزاحم]] میان [[اولویت]] خود [[مردم]] بر صغار و مجانین مسلماً [[پیامبر اکرم]] {{صل}} اولویت دارد. بعلاوه {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}} نه {{عربی|عَلَى أَنْفُسِهِمْ}} مگر هنگام [[جهاد]]<ref>مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۲۵.</ref>. | |||
وی همچنین می‌نویسد: بعلاوه {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}} معنای صریح آن است که [[نبی اکرم]] {{صل}} اولویت بر دیگر [[اولیا]] دارد. چون {{متن قرآن|أَوْلَى}} صیغه افعل التفضیل است و خود معنای اولویت پیامبر اکرم {{صل}} این است که بر دیگر [[مؤمنان]] نیز [[ولایت]] دارند، لکن در هنگام تزاحم بین [[ولایت پیامبر]] و سایرین، نبی اکرم {{صل}} اولی بر دیگران است و جایی که محل تزاحم میان ولایت نبی اکرم {{صل}} و دیگران است، جز ولایت بر صغار و مجانین نیست<ref>مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۱.</ref>. | |||
وی همچنین می‌نویسد: بعلاوه {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}} معنای صریح آن است که [[نبی اکرم]]{{صل}} اولویت بر دیگر [[اولیا]] دارد. چون {{متن قرآن|أَوْلَى}} صیغه افعل التفضیل است و خود معنای اولویت پیامبر اکرم{{صل}} این است که بر دیگر [[مؤمنان]] نیز [[ولایت]] دارند، | |||
[[حائری]] در این بیان دچار اشکالاتی است، از جمله: | [[حائری]] در این بیان دچار اشکالاتی است، از جمله: | ||
#کلمه {{متن قرآن|أَوْلَى}} گرچه به صیغه تفضیل است، به معنای تعیین نیز آمده است. در [[آیه شریفه]]: {{متن قرآن|وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران (به ارث) سزاوارترند» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>، بعضی از [[خویشان]] نسبت به بعضی دیگر سزاوارترند<ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولَئِكَ مِنْكُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}} «و کسانی که پس از آن ایمان آورده و هجرت گزیده و همراه شما جهاد کرده‌اند از شمایند و در کتاب خداوند خویشاوندان (در ارث‌بری) نسبت به همدیگر (از دیگران) سزاوارترند؛ بی‌گمان خداوند به هر چیزی داناست» سوره انفال، آیه ۷۵.</ref>. کلمه {{متن قرآن|أَوْلَى}} برای تعیین در [[ارث]] ذکر شده است، نه ترجیح. | # کلمه {{متن قرآن|أَوْلَى}} گرچه به صیغه تفضیل است، به معنای تعیین نیز آمده است. در [[آیه شریفه]]: {{متن قرآن|وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران (به ارث) سزاوارترند» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>، بعضی از [[خویشان]] نسبت به بعضی دیگر سزاوارترند<ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولَئِكَ مِنْكُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}} «و کسانی که پس از آن ایمان آورده و هجرت گزیده و همراه شما جهاد کرده‌اند از شمایند و در کتاب خداوند خویشاوندان (در ارث‌بری) نسبت به همدیگر (از دیگران) سزاوارترند؛ بی‌گمان خداوند به هر چیزی داناست» سوره انفال، آیه ۷۵.</ref>. کلمه {{متن قرآن|أَوْلَى}} برای تعیین در [[ارث]] ذکر شده است، نه ترجیح. | ||
#هر کسی با توجه به ساختار [[تکوین]] و به [[دلیل عقلی]] بر خود و قوای خود ولایت دارد. این [[آیه]] درصدد ترجیح و [[تفضیل]] [[ولایت پیامبر]] اعظم{{صل}} بر این [[ولایت]] است و عبارت {{متن قرآن|أَوْلَى... مِنْ أَنْفُسِهِمْ}} بیان ارجحیت ولایت ایشان از ولایت آنان بر خودشان است. بنابراین لازم نیست أولی را به معنای تعیین بگیریم. | # هر کسی با توجه به ساختار [[تکوین]] و به [[دلیل عقلی]] بر خود و قوای خود ولایت دارد. این [[آیه]] درصدد ترجیح و [[تفضیل]] [[ولایت پیامبر]] اعظم {{صل}} بر این [[ولایت]] است و عبارت {{متن قرآن|أَوْلَى... مِنْ أَنْفُسِهِمْ}} بیان ارجحیت ولایت ایشان از ولایت آنان بر خودشان است. بنابراین لازم نیست أولی را به معنای تعیین بگیریم. | ||
#از کجا معلوم شد که محل [[تزاحم]] ولایت پیامبر اعظم{{صل}} و دیگران فقط ولایت بر صغار و مجانین است؟ | # از کجا معلوم شد که محل [[تزاحم]] ولایت پیامبر اعظم {{صل}} و دیگران فقط ولایت بر صغار و مجانین است؟ | ||
#در هنگام تزاحم بین [[ولایت مؤمنان]] [[تکلیف]] چیست؟ امری که [[جامعه بشری]] از آن ناگزیر است؛ زیرا جامعه بشری بر خلاف [[جامعه]] زنبورها و مورچه‌ها از [[نظم]] پیشینی برخوردار نیست و اشخاص با [[حفظ]] [[هویت فردی]] خود [[جامعه انسانی]] را تشکیل می‌دهند و این امر تزاحم و [[تعارض]] ولایت افراد بر [[منافع]] شخصی‌شان را گریزناپذیر می‌گرداند. | # در هنگام تزاحم بین [[ولایت مؤمنان]] [[تکلیف]] چیست؟ امری که [[جامعه بشری]] از آن ناگزیر است؛ زیرا جامعه بشری بر خلاف [[جامعه]] زنبورها و مورچه‌ها از [[نظم]] پیشینی برخوردار نیست و اشخاص با [[حفظ]] [[هویت فردی]] خود [[جامعه انسانی]] را تشکیل می‌دهند و این امر تزاحم و [[تعارض]] ولایت افراد بر [[منافع]] شخصی‌شان را گریزناپذیر می‌گرداند. | ||
* [[آیه ولایت]] بر ولایت پیامبر اعظم{{صل}} دلالت آشکار دارد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>. | * [[آیه ولایت]] بر ولایت پیامبر اعظم {{صل}} دلالت آشکار دارد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>. | ||
این آیه در دلالت بر ولایت پیامبر اعظم{{صل}} روشن است. اما برخی از [[مفسران]] [[غیر شیعه]] و نیز برخی از روشنفکران مانند [[مهدی حایری یزدی]] در دلالت این آیه بر ولایت تردید کرده‌اند. [[حایری]] در این باره می‌نویسد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}} که شامل همه [[مسلمانان]] از اول تا آخر می‌شود، نمی‌تواند به معنای ولایت کشورداری باشد، چون در این صورت، همه بر همه ولایت خواهند داشت و [[اجتماع]] ولی و مولّی‌علیه پیش می‌آید<ref>مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۰.</ref> و معنای {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ}} غیر [[دوستی]] چیز دیگری نیست<ref>مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۱.</ref>. | این آیه در دلالت بر ولایت پیامبر اعظم {{صل}} روشن است. اما برخی از [[مفسران]] [[غیر شیعه]] و نیز برخی از روشنفکران مانند [[مهدی حایری یزدی]] در دلالت این آیه بر ولایت تردید کرده‌اند. [[حایری]] در این باره می‌نویسد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}} که شامل همه [[مسلمانان]] از اول تا آخر می‌شود، نمی‌تواند به معنای ولایت کشورداری باشد، چون در این صورت، همه بر همه ولایت خواهند داشت و [[اجتماع]] ولی و مولّی‌علیه پیش می‌آید<ref>مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۰.</ref> و معنای {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ}} غیر [[دوستی]] چیز دیگری نیست<ref>مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۱.</ref>. | ||
در [[کتاب‌های تفسیری]] [[شیعه]] به تفصیل به این اشکال پاسخ داده شده است. در اینجا به اختصار به پاسخ آن اشاره می‌شود: | در [[کتاب‌های تفسیری]] [[شیعه]] به تفصیل به این اشکال پاسخ داده شده است. در اینجا به اختصار به پاسخ آن اشاره می‌شود: | ||
#عبارت {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} بنابر [[روایات]] فراوان عنوان مشیر است و عنوان مشیر عمومیت {{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا}} را تخصیص می‌زند<ref>برای نمونه ر.ک: عبد علی بن عروسی هویزی، تفسیر نورالثقلین (قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق)، ج۱، ص۶۴۳ - ۶۴۸. و نیز سید محمد حسین طباطبایی، المیزان (قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق)، ج۶، ص۱۱ - ۲۸.</ref>. | # عبارت {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} بنابر [[روایات]] فراوان عنوان مشیر است و عنوان مشیر عمومیت {{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا}} را تخصیص می‌زند<ref>برای نمونه ر. ک: عبد علی بن عروسی هویزی، تفسیر نورالثقلین (قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق)، ج۱، ص۶۴۳ - ۶۴۸. و نیز سید محمد حسین طباطبایی، المیزان (قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق)، ج۶، ص۱۱ - ۲۸.</ref>. | ||
#اگرچه برای [[بزرگداشت]] و تفخیم از واژه‌های جمع برای مفرد استفاده می‌شود و همین نکته در پاسخ [[حایری]] کفایت می‌کند، اما [[آیه]] اشاره به سنخ دارد و با توجه به آیاتی چون آیه أولی الأمر و روایات فراوانی که [[امامان]] دیگر را در [[فضایل]] هم‌سنخ [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} قرار می‌دهد متعلق آیه جمع است، ولی جمعی محدود و معین. | # اگرچه برای [[بزرگداشت]] و تفخیم از واژه‌های جمع برای مفرد استفاده می‌شود و همین نکته در پاسخ [[حایری]] کفایت می‌کند، اما [[آیه]] اشاره به سنخ دارد و با توجه به آیاتی چون آیه أولی الأمر و روایات فراوانی که [[امامان]] دیگر را در [[فضایل]] هم‌سنخ [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} قرار می‌دهد متعلق آیه جمع است، ولی جمعی محدود و معین. | ||
#علاوه بر روایات فراوان از طریق [[فریقین]]، تحلیل خود آیه نیز نشان می‌دهد که معنی ولی «[[صاحب ولایت]] [[تصرف]]» است، نه «[[دوست]]»<ref>عبد علی بن عروسی هویزی، تفسیر نورالثقلین (قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق)، ج۱، ص۶۴۳ - ۶۴۸. و نیز سید محمد حسین طباطبایی، المیزان (قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق)، ج۶، ص۱۱ - ۲۸.</ref>. | # علاوه بر روایات فراوان از طریق [[فریقین]]، تحلیل خود آیه نیز نشان می‌دهد که معنی ولی «[[صاحب ولایت]] [[تصرف]]» است، نه «[[دوست]]»<ref>عبد علی بن عروسی هویزی، تفسیر نورالثقلین (قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق)، ج۱، ص۶۴۳ - ۶۴۸. و نیز سید محمد حسین طباطبایی، المیزان (قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق)، ج۶، ص۱۱ - ۲۸.</ref>. | ||
* از [[آیات]] دیگری که دلالت آشکار بر [[ولایت پیامبر]] اعظم {{صل}} دارند، این آیه است: {{متن قرآن|مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}}<ref>«و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید» سوره حشر، آیه ۷.</ref>. [[فرمان]] [[حق تعالی]] در این آیه تلازم آشکار با [[جعل ولایت]] دارد. | |||
* باز آیه زیر بیانگر ولایت پیامبر اعظم {{صل}} است: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا}}<ref>«و چون خداوند و فرستاده او به کاری فرمان دهند سزیده هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که آنان را در کارشان گزینش (دیگری) باشد؛ هر کس از خدا و فرستاده‌اش نافرمانی کند به گمراهی آشکاری افتاده است» سوره احزاب، آیه ۳۶.</ref><ref>[[ابوالحسن حسنی|حسنی، ابوالحسن]]، [[ولایت سیاسی پیامبر اعظم (مقاله)|مقاله «ولایت سیاسی پیامبر اعظم»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۳۱۹.</ref> | |||
==پرسش مستقیم== | == پرسش مستقیم == | ||
[[دلایل اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم چیست؟ (پرسش)]] | [[دلایل اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم چیست؟ (پرسش)]] | ||
{{پایان مدخل وابسته}} | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
| خط ۴۶: | خط ۳۹: | ||
[[رده:اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم]] | [[رده:اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۶:۳۷
اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم در قرآن - اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم در حدیث - اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
دلایل بسیاری برای ولایت خاصه ایشان می‌توان اقامه کرد که به برخی از آنها می‌پردازیم.
- در آیات متعددی عبارت ﴿أَطِيعُوا الرَّسُولَ﴾ آمده است که به روشنی بیانگر ولایت پیامبر اعظم (ص) است. برای نمونه در آیه زیر می‌فرماید: ﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾[۱]. این اطاعت از پیامبر اعظم (ص) اطاعت در مقام ابلاغ و رسالت ایشان نیست؛ زیرا پیامبر در این مقام اساساً امر و نهی‌ای ندارد تا اطاعت شود، اوامر و نواهی جاری شده بر زبان او اوامر و نواهی خود حق تعالی است و پیامبر فقط واسطه در ابلاغ آن است، در حالی که تکرار ﴿أَطِيعُوا﴾ نشان می‌دهد اطاعتی از خود رسول مدّنظر است. در جمله دوم آیه شریفه تصریح می‌شود که پیامبر اعظم (ص) حتی در ابلاغ ولایت خویش تنها ابلاغ آشکار را بر گردن دارد. این نکته بدین معنا است که اگر مردم ولایت پیامبر اعظم (ص) را نپذیرند، نه در برابر او، بلکه در برابر خداوند مسئولند.
- حق تعالی اطاعت از پیامبر اعظم (ص) را در حکم اطاعت از خود اعتبار فرموده است؛ زیرا می‌فرماید: ﴿مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا﴾[۲]. یکسان اعتبار کردن این دو اطاعت نشان می‌دهد پیامبر اعظم (ص) دارای ولایت الهیه بوده‌اند.
- خدای متعال می‌فرماید: ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾[۳]. این دقیقاً معنای ولایت است، یعنی سزاوارتر بودن نسبت به دیگری در تصمیم‌گیری برای او. مهدی حایری یزدی در نقد دلالت این آیه بر حاکمیت سیاسی پیامبر اعظم (ص) می‌نویسد: ﴿أَوْلَى﴾ صیغه افعل تفضیل است و در صورت تزاحم میان اولویت خود مردم بر صغار و مجانین مسلماً پیامبر اکرم (ص) اولویت دارد. بعلاوه ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾ نه عَلَى أَنْفُسِهِمْ مگر هنگام جهاد[۴].
وی همچنین می‌نویسد: بعلاوه ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾ معنای صریح آن است که نبی اکرم (ص) اولویت بر دیگر اولیا دارد. چون ﴿أَوْلَى﴾ صیغه افعل التفضیل است و خود معنای اولویت پیامبر اکرم (ص) این است که بر دیگر مؤمنان نیز ولایت دارند، لکن در هنگام تزاحم بین ولایت پیامبر و سایرین، نبی اکرم (ص) اولی بر دیگران است و جایی که محل تزاحم میان ولایت نبی اکرم (ص) و دیگران است، جز ولایت بر صغار و مجانین نیست[۵].
حائری در این بیان دچار اشکالاتی است، از جمله:
- کلمه ﴿أَوْلَى﴾ گرچه به صیغه تفضیل است، به معنای تعیین نیز آمده است. در آیه شریفه: ﴿وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۶]، بعضی از خویشان نسبت به بعضی دیگر سزاوارترند[۷]. کلمه ﴿أَوْلَى﴾ برای تعیین در ارث ذکر شده است، نه ترجیح.
- هر کسی با توجه به ساختار تکوین و به دلیل عقلی بر خود و قوای خود ولایت دارد. این آیه درصدد ترجیح و تفضیل ولایت پیامبر اعظم (ص) بر این ولایت است و عبارت ﴿أَوْلَى... مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾ بیان ارجحیت ولایت ایشان از ولایت آنان بر خودشان است. بنابراین لازم نیست أولی را به معنای تعیین بگیریم.
- از کجا معلوم شد که محل تزاحم ولایت پیامبر اعظم (ص) و دیگران فقط ولایت بر صغار و مجانین است؟
- در هنگام تزاحم بین ولایت مؤمنان تکلیف چیست؟ امری که جامعه بشری از آن ناگزیر است؛ زیرا جامعه بشری بر خلاف جامعه زنبورها و مورچه‌ها از نظم پیشینی برخوردار نیست و اشخاص با حفظ هویت فردی خود جامعه انسانی را تشکیل می‌دهند و این امر تزاحم و تعارض ولایت افراد بر منافع شخصی‌شان را گریزناپذیر می‌گرداند.
- آیه ولایت بر ولایت پیامبر اعظم (ص) دلالت آشکار دارد: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۸].
این آیه در دلالت بر ولایت پیامبر اعظم (ص) روشن است. اما برخی از مفسران غیر شیعه و نیز برخی از روشنفکران مانند مهدی حایری یزدی در دلالت این آیه بر ولایت تردید کرده‌اند. حایری در این باره می‌نویسد: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾ که شامل همه مسلمانان از اول تا آخر می‌شود، نمی‌تواند به معنای ولایت کشورداری باشد، چون در این صورت، همه بر همه ولایت خواهند داشت و اجتماع ولی و مولّی‌علیه پیش می‌آید[۹] و معنای ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ﴾ غیر دوستی چیز دیگری نیست[۱۰].
در کتاب‌های تفسیری شیعه به تفصیل به این اشکال پاسخ داده شده است. در اینجا به اختصار به پاسخ آن اشاره می‌شود:
- عبارت ﴿الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ بنابر روایات فراوان عنوان مشیر است و عنوان مشیر عمومیت ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ را تخصیص می‌زند[۱۱].
- اگرچه برای بزرگداشت و تفخیم از واژه‌های جمع برای مفرد استفاده می‌شود و همین نکته در پاسخ حایری کفایت می‌کند، اما آیه اشاره به سنخ دارد و با توجه به آیاتی چون آیه أولی الأمر و روایات فراوانی که امامان دیگر را در فضایل هم‌سنخ امیرالمؤمنین (ع) قرار می‌دهد متعلق آیه جمع است، ولی جمعی محدود و معین.
- علاوه بر روایات فراوان از طریق فریقین، تحلیل خود آیه نیز نشان می‌دهد که معنی ولی «صاحب ولایت تصرف» است، نه «دوست»[۱۲].
- از آیات دیگری که دلالت آشکار بر ولایت پیامبر اعظم (ص) دارند، این آیه است: ﴿مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا﴾[۱۳]. فرمان حق تعالی در این آیه تلازم آشکار با جعل ولایت دارد.
- باز آیه زیر بیانگر ولایت پیامبر اعظم (ص) است: ﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا﴾[۱۴][۱۵]
پرسش مستقیم
دلایل اثبات ولایت خاصه پیامبر خاتم چیست؟ (پرسش)
منابع
پانویس
- ↑ «و از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و (از بدی) بپرهیزید؛ بنابراین اگر رو بگردانید بدانید که تنها پیام‌رسانی روشن بر عهده فرستاده ماست» سوره مائده، آیه ۹۲.
- ↑ «هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است و هر که رو گرداند (بگو بگرداند) ما تو را مراقب آنان نفرستاده‌ایم» سوره نساء، آیه ۸۰.
- ↑ «پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.
- ↑ مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۲۵.
- ↑ مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۱.
- ↑ «و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران (به ارث) سزاوارترند» سوره احزاب، آیه ۶.
- ↑ ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولَئِكَ مِنْكُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾ «و کسانی که پس از آن ایمان آورده و هجرت گزیده و همراه شما جهاد کرده‌اند از شمایند و در کتاب خداوند خویشاوندان (در ارث‌بری) نسبت به همدیگر (از دیگران) سزاوارترند؛ بی‌گمان خداوند به هر چیزی داناست» سوره انفال، آیه ۷۵.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۰.
- ↑ مهدی حایری یزدی، «نقدی بر سیری در مبانی ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، ش۲، ص۲۳۱.
- ↑ برای نمونه ر. ک: عبد علی بن عروسی هویزی، تفسیر نورالثقلین (قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق)، ج۱، ص۶۴۳ - ۶۴۸. و نیز سید محمد حسین طباطبایی، المیزان (قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق)، ج۶، ص۱۱ - ۲۸.
- ↑ عبد علی بن عروسی هویزی، تفسیر نورالثقلین (قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق)، ج۱، ص۶۴۳ - ۶۴۸. و نیز سید محمد حسین طباطبایی، المیزان (قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق)، ج۶، ص۱۱ - ۲۸.
- ↑ «و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ «و چون خداوند و فرستاده او به کاری فرمان دهند سزیده هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که آنان را در کارشان گزینش (دیگری) باشد؛ هر کس از خدا و فرستاده‌اش نافرمانی کند به گمراهی آشکاری افتاده است» سوره احزاب، آیه ۳۶.
- ↑ حسنی، ابوالحسن، مقاله «ولایت سیاسی پیامبر اعظم»، سیره سیاسی پیامبر اعظم ص ۳۱۹.