خوش‌گمانی در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '== جستارهای وابسته == ==' به '==') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = خوش‌گمانی | | موضوع مرتبط = خوش‌گمانی | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = خوش‌گمانی | ||
| مداخل مرتبط = [[خوش‌گمانی در | | مداخل مرتبط = [[خوش‌گمانی در لغت]] - [[خوش‌گمانی در حدیث]] - [[خوش‌گمانی در اخلاق اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[حسن]] در لغت، نقیض [[قبح]]<ref>ابن منظور، لسان العرب؛ جوهری، صحاح اللغة.</ref>، و به معنی [[جمال]]<ref>زبیدی، تاج العروس، ج۱۸، ص۱۴۰.</ref> است و به هر چیز پسندیده‌ای اطلاق می‌شود و چون همه انواع [[نیکی]] و [[زیبایی]] و پسندیدگی را شامل می‌شود، معیار تشخیص آن، گاهی [[عقل]]، گاهی نفس و گاهی [[حس]] است<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۲۳۵.</ref>. [[ظنّ]] در لغت به معنی [[شک]] و [[یقین]] به‌کار رفته است<ref>ابن منظور، لسان العرب؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین؛ ابن اثیر، النهایة، ج۳، ص۱۶۲.</ref>. | [[حسن]] در لغت، نقیض [[قبح]]<ref>ابن منظور، لسان العرب؛ جوهری، صحاح اللغة.</ref>، و به معنی [[جمال]]<ref>زبیدی، تاج العروس، ج۱۸، ص۱۴۰.</ref> است و به هر چیز پسندیده‌ای اطلاق می‌شود و چون همه انواع [[نیکی]] و [[زیبایی]] و پسندیدگی را شامل می‌شود، معیار تشخیص آن، گاهی [[عقل]]، گاهی نفس و گاهی [[حس]] است<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۲۳۵.</ref>. [[ظنّ]] در لغت به معنی [[شک]] و [[یقین]] به‌کار رفته است<ref>ابن منظور، لسان العرب؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین؛ ابن اثیر، النهایة، ج۳، ص۱۶۲.</ref>. | ||
در تعریفی دیگر، ظنّ تنها بر شک قابل [[تطبیق]] است. زبیدی نوشته است: «ظنّ اسم حالتی [درجه ای از [[آگاهی]]] است که از یک اَماره [نشانه] برای [[انسان]] پیدا می‌شود؛ این حالت اگر قوت یابد، به [[علم]] می‌رسد و اگر [[ضعیف]] شود، توهّم نام می‌گیرد»<ref>زبیدی، تاج‌العروس، ج۱۸، ص۳۶۳.</ref>. طبق این تعریف، احتمالی که در [[ذهن]] انسان پیدا می‌شود، دارای سه رتبه است: احتمال ضعیف که توهّم نامیده می‌شود، احتمال [[قوی]] که علم نامیده می‌شود و احتمال مساوی‌الطرفین که ظنّ نام دارد؛ این در حالی است که در اصطلاح [[علوم]] معقول، احتمال مساوی‌الطرفین شک نام دارد و ظنّ بر احتمال قوی غیرقطعی اطلاق می‌شود که در فاصله بین شک و علم [[قطعی]] قرار می‌گیرد<ref>محمدرضا مظفر، المنطق، ص۲۰.</ref> و در [[فارسی]] [[گمان]] نامیده می‌شود. راغب اصفهانی هم نوشته است: «وقتی نسبت به چیزی یقین نداری و درباره آن دو احتمال می‌دهی، احتمال قوی‌تر، [[ظن]] نام دارد»<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۳۹، با تصرف در عبارت.</ref>. بنابر آنچه گذشت، حسن ظنّ در لغت به معنی زیبایی یا نیکویی شک یا علم است و چون هیچ‌یک از این ترکیبات چهارگانه یعنی زیبایی شک، زیبایی علم، نیکویی شک و نیکویی علم، معنی واضحی ندارند، می‌توان گفت [[حسن ظن]] در حالت مرکب کاربرد لغوی ندارد<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱۴، | |||
در تعریفی دیگر، ظنّ تنها بر شک قابل [[تطبیق]] است. زبیدی نوشته است: «ظنّ اسم حالتی [درجه ای از [[آگاهی]]] است که از یک اَماره [نشانه] برای [[انسان]] پیدا می‌شود؛ این حالت اگر قوت یابد، به [[علم]] می‌رسد و اگر [[ضعیف]] شود، توهّم نام می‌گیرد»<ref>زبیدی، تاج‌العروس، ج۱۸، ص۳۶۳.</ref>. طبق این تعریف، احتمالی که در [[ذهن]] انسان پیدا می‌شود، دارای سه رتبه است: احتمال ضعیف که توهّم نامیده می‌شود، احتمال [[قوی]] که علم نامیده می‌شود و احتمال مساوی‌الطرفین که ظنّ نام دارد؛ این در حالی است که در اصطلاح [[علوم]] معقول، احتمال مساوی‌الطرفین شک نام دارد و ظنّ بر احتمال قوی غیرقطعی اطلاق می‌شود که در فاصله بین شک و علم [[قطعی]] قرار می‌گیرد<ref>محمدرضا مظفر، المنطق، ص۲۰.</ref> و در [[فارسی]] [[گمان]] نامیده می‌شود. راغب اصفهانی هم نوشته است: «وقتی نسبت به چیزی یقین نداری و درباره آن دو احتمال می‌دهی، احتمال قوی‌تر، [[ظن]] نام دارد»<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۳۹، با تصرف در عبارت.</ref>. بنابر آنچه گذشت، حسن ظنّ در لغت به معنی زیبایی یا نیکویی شک یا علم است و چون هیچ‌یک از این ترکیبات چهارگانه یعنی زیبایی شک، زیبایی علم، نیکویی شک و نیکویی علم، معنی واضحی ندارند، می‌توان گفت [[حسن ظن]] در حالت مرکب کاربرد لغوی ندارد<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱۴، ص۲۲۳.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:1100254.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱۴''']] | # [[پرونده:1100254.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱۴''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
[[رده:خوش‌گمانی]] | [[رده:خوش‌گمانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۹:۳۶
این مدخل زیرشاخهٔ بحث خوش‌گمانی است. خوش‌گمانی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خوش‌گمانی در لغت - خوش‌گمانی در حدیث - خوش‌گمانی در اخلاق اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حسن در لغت، نقیض قبح[۱]، و به معنی جمال[۲] است و به هر چیز پسندیده‌ای اطلاق می‌شود و چون همه انواع نیکی و زیبایی و پسندیدگی را شامل می‌شود، معیار تشخیص آن، گاهی عقل، گاهی نفس و گاهی حس است[۳]. ظنّ در لغت به معنی شک و یقین به‌کار رفته است[۴].
در تعریفی دیگر، ظنّ تنها بر شک قابل تطبیق است. زبیدی نوشته است: «ظنّ اسم حالتی [درجه ای از آگاهی] است که از یک اَماره [نشانه] برای انسان پیدا می‌شود؛ این حالت اگر قوت یابد، به علم می‌رسد و اگر ضعیف شود، توهّم نام می‌گیرد»[۵]. طبق این تعریف، احتمالی که در ذهن انسان پیدا می‌شود، دارای سه رتبه است: احتمال ضعیف که توهّم نامیده می‌شود، احتمال قوی که علم نامیده می‌شود و احتمال مساوی‌الطرفین که ظنّ نام دارد؛ این در حالی است که در اصطلاح علوم معقول، احتمال مساوی‌الطرفین شک نام دارد و ظنّ بر احتمال قوی غیرقطعی اطلاق می‌شود که در فاصله بین شک و علم قطعی قرار می‌گیرد[۶] و در فارسی گمان نامیده می‌شود. راغب اصفهانی هم نوشته است: «وقتی نسبت به چیزی یقین نداری و درباره آن دو احتمال می‌دهی، احتمال قوی‌تر، ظن نام دارد»[۷]. بنابر آنچه گذشت، حسن ظنّ در لغت به معنی زیبایی یا نیکویی شک یا علم است و چون هیچ‌یک از این ترکیبات چهارگانه یعنی زیبایی شک، زیبایی علم، نیکویی شک و نیکویی علم، معنی واضحی ندارند، می‌توان گفت حسن ظن در حالت مرکب کاربرد لغوی ندارد[۸].
منابع
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب؛ جوهری، صحاح اللغة.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۸، ص۱۴۰.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۲۳۵.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین؛ ابن اثیر، النهایة، ج۳، ص۱۶۲.
- ↑ زبیدی، تاج‌العروس، ج۱۸، ص۳۶۳.
- ↑ محمدرضا مظفر، المنطق، ص۲۰.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۳۹، با تصرف در عبارت.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱۴، ص۲۲۳.