تفسیر جوامع الجامع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '\=\=\sدربارهٔ پدیدآورنده\s\=\=↵\{\{\:(.*)\}\}' به '== دربارهٔ پدیدآورنده == {{پدیدآورنده کتاب | پدیدآورنده کتاب = $1}}') |
جز (جایگزینی متن - 'دست' به 'دست') |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات مجموعه کتاب | ||
| عنوان | | عنوان پیشین = | ||
| عنوان اصلی | | عنوان = تفسیر جوامع الجامع | ||
| تصویر | | عنوان پسین = | ||
| اندازه تصویر | | عنوان اصلی = | ||
| از مجموعه | | تصویر = IM010140.jpg | ||
| زبان | | اندازه تصویر = 200px | ||
|زبان اصلی | | از مجموعه = | ||
| نویسنده | | زبان = عربی | ||
| نویسندگان | | زبان اصلی = | ||
| تحقیق یا تدوین | | نویسنده = [[شیخ طبرسی]] | ||
| زیر نظر | | نویسندگان = | ||
| به کوشش | | تحقیق یا تدوین = | ||
| مترجم | | زیر نظر = | ||
| مترجمان | | به کوشش = | ||
| ویراستار | | مترجم = | ||
| ویراستاران | | مترجمان = | ||
| موضوع | | ویراستار = | ||
| مذهب | | ویراستاران = | ||
| ناشر | | موضوع = | ||
| به همت | | مذهب = | ||
| وابسته به | | ناشر = جامعه مدرسین | ||
| محل نشر | | به همت = | ||
| سال نشر | | وابسته به = | ||
| تعداد جلد | | محل نشر = قم، ایران | ||
| | | سال نشر = ۱۴۱۸ ق | ||
| تعداد جلد = ۴ | |||
| فهرست جلدها = | |||
| شابک | | شابک = 964-470-158-5 | ||
| شماره ملی = م۷۸-۱۸۳۱۵ | |||
| شماره ملی | |||
}} | }} | ||
'''تفسیر جوامع الجامع''' کتابی است به زبان عربی | '''تفسیر جوامع الجامع''' کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویلات [[آیات قرآن]] میباشد. این کتاب اثر [[فضل بن حسن طبرسی]] مشهور به [[شیخ طبرسی]] است و [[انتشارات جامعه مدرسین]] انتشار آن را به عهده داشته است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/11275561/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%AC%D9%84%D8%AF-3/ شبکه جامع کتاب گیسوم]</ref> | ||
== دربارهٔ کتاب == | == دربارهٔ کتاب == | ||
این [[تفسیر]]، خلاصه دو تفسیر قبلی ایشان است که به درخواست فرزند برومندش و وساطت برخی [[دوستان]] ارجمندش به رشته تحریر در آمده و در عین ایجاز و اختصار، گویای مهمترین [[حقایق]] [[قرآنی]] و ارائه کننده جنبه‌های ادبی [[بدیع]] در [[قرآن]] است. | این [[تفسیر]]، خلاصه دو تفسیر قبلی ایشان است که به درخواست فرزند برومندش و وساطت برخی [[دوستان]] ارجمندش به رشته تحریر در آمده و در عین ایجاز و اختصار، گویای مهمترین [[حقایق]] [[قرآنی]] و ارائه کننده جنبه‌های ادبی [[بدیع]] در [[قرآن]] است. | ||
نویسنده در مقدمه، چنین می‌گوید: «هنگامی که از [[نوشتن]] کتاب بزرگ [[تفسیری]]، «[[مجمع البیان]]» که شامل انواع [[معارف]] و [[علوم قرآنی]] بود [[فراغت]] یافتم، بر کتاب «کشّاف» [[زمخشری]] | نویسنده در مقدمه، چنین می‌گوید: «هنگامی که از [[نوشتن]] کتاب بزرگ [[تفسیری]]، «[[مجمع البیان]]» که شامل انواع [[معارف]] و [[علوم قرآنی]] بود [[فراغت]] یافتم، بر کتاب «کشّاف» [[زمخشری]] دست یافتم و بر آن شدم که از بدایع و نکات و ظرافت‌های بی‌نظیر آن خوشه برچینم؛ چنان کردم و از این کار، کتابی به دست آمد که آن را «[[الکافی]] الشافی» نام نهادم. هر دو کتاب، پس از پا گذاشتن به عرصه وجود، مورد استقبال شایان دلباختگان قرآن قرار گرفت. در این هنگام، فرزند دلبندم، [[ابو نصر حسن]] - که [[خداوند]] او را به وجه احسن [[نصرت]] دهد- از من خواست که آن دو را در قالب تلخیص در آورم تا برای همگان سودمند باشد و [[مردم]] به نظریات [[علمی]] و دقایق [[فکری]] و نکات بدیع ادبی هر دو کتاب، یکجا دسترسی پیدا کنند؛ و این در حالی بود که سنّ من از هفتاد گذشته و چنین کاری برایم دشوار بود؛ ولی با [[اصرار]] برخی دوستان محترم که [فرزندم به [[شفاعت]] آورده بود، به درخواست ایشان تن در دادم و با حول و قوّه [[الهی]] سعی در هموار شدن راه نمودم و بحمد [[اللّه]] موفّق گردیدم و آن را «جمع الجوامع» نام نهادم؛ و این، اسمی است که با واقعیّت مطابق است».<ref>ر. ک: جوامع الجامع، مقدمه مؤلف، ج ۱، ص۲ و ۳.</ref> | ||
شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت، [[اعراب]]، قرائت، بیان [[نظم]] و نکات ادبی و بلاغی و احیانا [[کلامی]] است و مؤلف، با رعایت گزیده‌گویی، متنی دقیق و لطیف ارائه کرده است که بدین جهت مورد توجّه [[حوزه‌های علمیه]] قرار گرفته است و به عنوان کتاب درسی رسمی [[تدریس]] می‌شود. | شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت، [[اعراب]]، قرائت، بیان [[نظم]] و نکات ادبی و بلاغی و احیانا [[کلامی]] است و مؤلف، با رعایت گزیده‌گویی، متنی دقیق و لطیف ارائه کرده است که بدین جهت مورد توجّه [[حوزه‌های علمیه]] قرار گرفته است و به عنوان کتاب درسی رسمی [[تدریس]] می‌شود. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۱: | ||
گرچه [[طبرسی]]، گاهی در این [[تفسیر]]، از «[[مجمع البیان]]» و یا شاید از دیگر [[دانشمندان]] سخنانی نقل می‌کند<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ج ۱، صفحات: ۱۷، ۵۴ و ۳۱۶.</ref> ولی می‌توان گفت: بیشتر بلکه نزدیک به همه مطالب آن از «کشّاف» اقتباس شده است. حتی در مواردی که [[زمخشری]] در [[تفسیر آیه]] [[سکوت]] کرده<ref>مانند ذیل آیه ۴۹ و آیه ۱۲۲ و ۱۲۳ سوره بقره.</ref> یا قرائتی جز قرائت [[عاصم]] را اصل قرار داده<ref>مانند ترجیح «تفدوهم» بر «تفادوهم» در تفسیر آیه ۸۵ از سوره بقره: ج ۱، ص۶۰.</ref> یا عبارت [[آیه]] را به نحوی [[تغییر]] داده<ref> مانند {{متن قرآن|يَتَفَكَّرُونَ}} به جای {{متن قرآن|تَتَفَكَّرُونَ}} در ص۱۱ از ج ۱ و «جعلناکم أزواجا» به جای «وَ خَلَقْناکُمْ أَزْواجاً» در ص۳۶۶ از ج ۱ و «ما تدعون من دونه من شی‌ء» به جای «ما یدعون من دونه من شی‌ء» در ص۴۴۶ از ج ۱.</ref> در مواردی از این دست، از تفسیر «[[کشاف]]» [[تبعیّت]] کرده است. از این گذشته، در این تفسیر، از آن [[نظم]] و ترتیبی که در «مجمع البیان» رعایت شده، خبری نیست و همان درهم ریختگی تفسیر «کشاف» را به خود گرفته است. | گرچه [[طبرسی]]، گاهی در این [[تفسیر]]، از «[[مجمع البیان]]» و یا شاید از دیگر [[دانشمندان]] سخنانی نقل می‌کند<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ج ۱، صفحات: ۱۷، ۵۴ و ۳۱۶.</ref> ولی می‌توان گفت: بیشتر بلکه نزدیک به همه مطالب آن از «کشّاف» اقتباس شده است. حتی در مواردی که [[زمخشری]] در [[تفسیر آیه]] [[سکوت]] کرده<ref>مانند ذیل آیه ۴۹ و آیه ۱۲۲ و ۱۲۳ سوره بقره.</ref> یا قرائتی جز قرائت [[عاصم]] را اصل قرار داده<ref>مانند ترجیح «تفدوهم» بر «تفادوهم» در تفسیر آیه ۸۵ از سوره بقره: ج ۱، ص۶۰.</ref> یا عبارت [[آیه]] را به نحوی [[تغییر]] داده<ref> مانند {{متن قرآن|يَتَفَكَّرُونَ}} به جای {{متن قرآن|تَتَفَكَّرُونَ}} در ص۱۱ از ج ۱ و «جعلناکم أزواجا» به جای «وَ خَلَقْناکُمْ أَزْواجاً» در ص۳۶۶ از ج ۱ و «ما تدعون من دونه من شی‌ء» به جای «ما یدعون من دونه من شی‌ء» در ص۴۴۶ از ج ۱.</ref> در مواردی از این دست، از تفسیر «[[کشاف]]» [[تبعیّت]] کرده است. از این گذشته، در این تفسیر، از آن [[نظم]] و ترتیبی که در «مجمع البیان» رعایت شده، خبری نیست و همان درهم ریختگی تفسیر «کشاف» را به خود گرفته است. | ||
تنها امتیاز و تفاوت این تفسیر از تفسیر «کشاف» در امور زیر است: | تنها امتیاز و تفاوت این تفسیر از تفسیر «کشاف» در امور زیر است: | ||
#اختصار و حذف زوائد و مطالب غیر ضروری؛ طبرسی کوشیده است، بیشتر مطالب را در قالب عبارات موجز و کوتاهتری ارائه کند؛ ولی متأسفانه در برخی موارد، این اختصار موجب پیچیدگی در عبارت یا اخلال لفظی و [[معنوی]] گردیده است؛<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۴۳۶، سطر ۱۸ ذیل آیه ۴۰ سوره اعراف و ص۴۴۱، سطر ۱۳ ذیل آیه ۵۴ سوره اعراف.</ref> در حالی که آن موارد در «کشّاف» روشن و رساست. | # اختصار و حذف زوائد و مطالب غیر ضروری؛ طبرسی کوشیده است، بیشتر مطالب را در قالب عبارات موجز و کوتاهتری ارائه کند؛ ولی متأسفانه در برخی موارد، این اختصار موجب پیچیدگی در عبارت یا اخلال لفظی و [[معنوی]] گردیده است؛<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۴۳۶، سطر ۱۸ ذیل آیه ۴۰ سوره اعراف و ص۴۴۱، سطر ۱۳ ذیل آیه ۵۴ سوره اعراف.</ref> در حالی که آن موارد در «کشّاف» روشن و رساست. | ||
#در بسیاری از موارد، روایاتی از [[طرق شیعه]] نقل شده که گاهی با تفسیر صاحب «کشّاف» موافق <ref> ر. ک: جوامع الجامع، ص۱۱۶، ۱۶۰ و موارد دیگر.</ref> و در برخی موارد مخالف است.<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۴۰، ۴۸، ۷۷، ۷۹ و موارد بسیار دیگر.</ref> | # در بسیاری از موارد، روایاتی از [[طرق شیعه]] نقل شده که گاهی با تفسیر صاحب «کشّاف» موافق <ref> ر. ک: جوامع الجامع، ص۱۱۶، ۱۶۰ و موارد دیگر.</ref> و در برخی موارد مخالف است.<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۴۰، ۴۸، ۷۷، ۷۹ و موارد بسیار دیگر.</ref> | ||
#در پاره‌ای موارد، مطالبی را از «[[مجمع البیان]]» آورده<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۱۷، ۵۴ و ۳۱۶.</ref> یا بر آن افزوده است.<ref>جوامع الجامع، ص۴۴۱، س ۱۱، ذیل آیه ۵۴ سوره اعراف.</ref> | # در پاره‌ای موارد، مطالبی را از «[[مجمع البیان]]» آورده<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۱۷، ۵۴ و ۳۱۶.</ref> یا بر آن افزوده است.<ref>جوامع الجامع، ص۴۴۱، س ۱۱، ذیل آیه ۵۴ سوره اعراف.</ref> | ||
#در مواردی که آراء [[کلامی]] [[امامیّه]] با نظر [[معتزله]] موافق نبوده یا نظر شخصی [[طبرسی]] در [[تفسیر آیه]] با نظر [[زمخشری]] مخالف بوده است، از نظر صاحب «[[کشاف]]» [[عدول]] کرده و آنچه را خود، [[حق]] می‌دانسته گفته است<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۲۶۲- ۲۶۱ و ۳۳۷- ۳۱۵.</ref> | # در مواردی که آراء [[کلامی]] [[امامیّه]] با نظر [[معتزله]] موافق نبوده یا نظر شخصی [[طبرسی]] در [[تفسیر آیه]] با نظر [[زمخشری]] مخالف بوده است، از نظر صاحب «[[کشاف]]» [[عدول]] کرده و آنچه را خود، [[حق]] می‌دانسته گفته است<ref>ر. ک: جوامع الجامع، ص۲۶۲- ۲۶۱ و ۳۳۷- ۳۱۵.</ref><ref>[[محمد هادی معرفت|معرفت، محمد هادی]]، [[تفسیر و مفسران ج۱ (کتاب)|تفسیر و مفسران]]، ج1، ص 320-322.</ref> | ||
== فهرست کتاب == | == فهرست کتاب == | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۰: | ||
== دربارهٔ پدیدآورنده == | == دربارهٔ پدیدآورنده == | ||
{{پدیدآورنده | {{پدیدآورنده ساده | ||
| پدیدآورنده کتاب = فضل بن حسن طبرسی}} | | پدیدآورنده کتاب = فضل بن حسن طبرسی}} | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۷: | ||
== دریافت متن == | == دریافت متن == | ||
*[https://lib.eshia.ir/86699/1/1 دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت] | * [https://lib.eshia.ir/86699/1/1 دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت] | ||
*[https://noorlib.ir/book/view/1980/%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9?pageNumber=-3&viewType=pdf دریافت متن PDF کتاب از کتابخانه دیجیتال نور] | * [https://noorlib.ir/book/view/1980/%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9?pageNumber=-3&viewType=pdf دریافت متن PDF کتاب از کتابخانه دیجیتال نور] | ||
*[http://alfeker.net/library.php?id=3035 دریافت متن PDF کتاب از شکبة الفکر] | * [http://alfeker.net/library.php?id=3035 دریافت متن PDF کتاب از شکبة الفکر] | ||
*[http://shiaonlinelibrary.com/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%A8/2356_%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D9%8A-%D8%AC-%D9%A1 دریافت متن دیجیتال کتاب از وبگاه المکتبة الشیعیة] | * [http://shiaonlinelibrary.com/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%A8/2356_%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D9%8A-%D8%AC-%D9%A1 دریافت متن دیجیتال کتاب از وبگاه المکتبة الشیعیة] | ||
[[رده:کتاب]] | [[رده:کتاب]] | ||
[[رده:کتاب‌های شیخ طبرسی]] | [[رده:کتاب‌های شیخ طبرسی]] | ||
[[رده:آثار شیخ طبرسی]] | [[رده:آثار شیخ طبرسی]] | ||
[[رده:کتاب‌های دارای چکیده]] | [[رده:کتاب‌های دارای چکیده]] | ||
[[رده:کتاب‌های فاقد فهرست]] | [[رده:کتاب‌های فاقد فهرست]] | ||
[[رده:کتاب‌های دارای متن دیجیتال]] | [[رده:کتاب‌های دارای متن دیجیتال]] | ||
[[رده:کتاب‌های دارای متن PDF]] | [[رده:کتاب‌های دارای متن PDF]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۲۸
| تفسیر جوامع الجامع | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | شیخ طبرسی |
| ناشر | انتشارات جامعه مدرسین |
| محل نشر | قم، ایران |
| سال نشر | ۱۴۱۸ ق، ۱۳۷۷ ش |
| تعداد جلد | ۴ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم |
| شابک | ۹۶۴-۴۷۰-۱۵۸-۵ |
| شماره ملی | م۷۸-۱۸۳۱۵ |
تفسیر جوامع الجامع کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویلات آیات قرآن میباشد. این کتاب اثر فضل بن حسن طبرسی مشهور به شیخ طبرسی است و انتشارات جامعه مدرسین انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
این تفسیر، خلاصه دو تفسیر قبلی ایشان است که به درخواست فرزند برومندش و وساطت برخی دوستان ارجمندش به رشته تحریر در آمده و در عین ایجاز و اختصار، گویای مهمترین حقایق قرآنی و ارائه کننده جنبه‌های ادبی بدیع در قرآن است.
نویسنده در مقدمه، چنین می‌گوید: «هنگامی که از نوشتن کتاب بزرگ تفسیری، «مجمع البیان» که شامل انواع معارف و علوم قرآنی بود فراغت یافتم، بر کتاب «کشّاف» زمخشری دست یافتم و بر آن شدم که از بدایع و نکات و ظرافت‌های بی‌نظیر آن خوشه برچینم؛ چنان کردم و از این کار، کتابی به دست آمد که آن را «الکافی الشافی» نام نهادم. هر دو کتاب، پس از پا گذاشتن به عرصه وجود، مورد استقبال شایان دلباختگان قرآن قرار گرفت. در این هنگام، فرزند دلبندم، ابو نصر حسن - که خداوند او را به وجه احسن نصرت دهد- از من خواست که آن دو را در قالب تلخیص در آورم تا برای همگان سودمند باشد و مردم به نظریات علمی و دقایق فکری و نکات بدیع ادبی هر دو کتاب، یکجا دسترسی پیدا کنند؛ و این در حالی بود که سنّ من از هفتاد گذشته و چنین کاری برایم دشوار بود؛ ولی با اصرار برخی دوستان محترم که [فرزندم به شفاعت آورده بود، به درخواست ایشان تن در دادم و با حول و قوّه الهی سعی در هموار شدن راه نمودم و بحمد اللّه موفّق گردیدم و آن را «جمع الجوامع» نام نهادم؛ و این، اسمی است که با واقعیّت مطابق است».[۲]
شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت، اعراب، قرائت، بیان نظم و نکات ادبی و بلاغی و احیانا کلامی است و مؤلف، با رعایت گزیده‌گویی، متنی دقیق و لطیف ارائه کرده است که بدین جهت مورد توجّه حوزه‌های علمیه قرار گرفته است و به عنوان کتاب درسی رسمی تدریس می‌شود.
گرچه طبرسی، گاهی در این تفسیر، از «مجمع البیان» و یا شاید از دیگر دانشمندان سخنانی نقل می‌کند[۳] ولی می‌توان گفت: بیشتر بلکه نزدیک به همه مطالب آن از «کشّاف» اقتباس شده است. حتی در مواردی که زمخشری در تفسیر آیه سکوت کرده[۴] یا قرائتی جز قرائت عاصم را اصل قرار داده[۵] یا عبارت آیه را به نحوی تغییر داده[۶] در مواردی از این دست، از تفسیر «کشاف» تبعیّت کرده است. از این گذشته، در این تفسیر، از آن نظم و ترتیبی که در «مجمع البیان» رعایت شده، خبری نیست و همان درهم ریختگی تفسیر «کشاف» را به خود گرفته است. تنها امتیاز و تفاوت این تفسیر از تفسیر «کشاف» در امور زیر است:
- اختصار و حذف زوائد و مطالب غیر ضروری؛ طبرسی کوشیده است، بیشتر مطالب را در قالب عبارات موجز و کوتاهتری ارائه کند؛ ولی متأسفانه در برخی موارد، این اختصار موجب پیچیدگی در عبارت یا اخلال لفظی و معنوی گردیده است؛[۷] در حالی که آن موارد در «کشّاف» روشن و رساست.
- در بسیاری از موارد، روایاتی از طرق شیعه نقل شده که گاهی با تفسیر صاحب «کشّاف» موافق [۸] و در برخی موارد مخالف است.[۹]
- در پاره‌ای موارد، مطالبی را از «مجمع البیان» آورده[۱۰] یا بر آن افزوده است.[۱۱]
- در مواردی که آراء کلامی امامیّه با نظر معتزله موافق نبوده یا نظر شخصی طبرسی در تفسیر آیه با نظر زمخشری مخالف بوده است، از نظر صاحب «کشاف» عدول کرده و آنچه را خود، حق می‌دانسته گفته است[۱۲][۱۳]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ شبکه جامع کتاب گیسوم
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، مقدمه مؤلف، ج ۱، ص۲ و ۳.
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، ج ۱، صفحات: ۱۷، ۵۴ و ۳۱۶.
- ↑ مانند ذیل آیه ۴۹ و آیه ۱۲۲ و ۱۲۳ سوره بقره.
- ↑ مانند ترجیح «تفدوهم» بر «تفادوهم» در تفسیر آیه ۸۵ از سوره بقره: ج ۱، ص۶۰.
- ↑ مانند ﴿يَتَفَكَّرُونَ﴾ به جای ﴿تَتَفَكَّرُونَ﴾ در ص۱۱ از ج ۱ و «جعلناکم أزواجا» به جای «وَ خَلَقْناکُمْ أَزْواجاً» در ص۳۶۶ از ج ۱ و «ما تدعون من دونه من شی‌ء» به جای «ما یدعون من دونه من شی‌ء» در ص۴۴۶ از ج ۱.
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، ص۴۳۶، سطر ۱۸ ذیل آیه ۴۰ سوره اعراف و ص۴۴۱، سطر ۱۳ ذیل آیه ۵۴ سوره اعراف.
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، ص۱۱۶، ۱۶۰ و موارد دیگر.
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، ص۴۰، ۴۸، ۷۷، ۷۹ و موارد بسیار دیگر.
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، ص۱۷، ۵۴ و ۳۱۶.
- ↑ جوامع الجامع، ص۴۴۱، س ۱۱، ذیل آیه ۵۴ سوره اعراف.
- ↑ ر. ک: جوامع الجامع، ص۲۶۲- ۲۶۱ و ۳۳۷- ۳۱۵.
- ↑ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ج1، ص 320-322.
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه