برهان نفس: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
|||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
=== خروج از تعینات [[نفسانی]] و تجلی [[صفات الهی]] === | === خروج از تعینات [[نفسانی]] و تجلی [[صفات الهی]] === | ||
تقریر پیشین از [[مقام]] [[انسانی]] و رتبه نفس به [[قوس نزول]] مربوط می‌شد که [[نفس انسان]] دارای [[کمالات]] پیشین در [[صقع]] وجودی خود بود. تقریر دیگر | تقریر پیشین از [[مقام]] [[انسانی]] و رتبه نفس به [[قوس نزول]] مربوط می‌شد که [[نفس انسان]] دارای [[کمالات]] پیشین در [[صقع]] وجودی خود بود. تقریر دیگر حضرت امام به قوس صعود نفس مربوط می‌شود که چگونگی نشان دادن نفس وجود خداوندی در آخرین مرحله [[شهود]] و [[مکاشفه]] «مقام فناء» را تبیین می‌کند. بر اساس آن [[حقیقت]] [[معرفت]] [[رب]] با زوال تعینات و حجابات نفسانی میسر خواهد شد، به نحوی که صفات کمالی الوهی بر نفس قدسی [[انسان]] متجلی شده و انسان از طریق آن به معرفت [[ربوبی]] نایل آید {{عربی|عرفان النفس عين عرفان الرب}}<ref>امام خمینی، التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۷۱. {{عربی|و عندي انه اذا غلب حكم الحقيقة و اندكت جبال الأنيات عند ظهور نور الألوهية و تجلى الكمال الربوبي و انقهر حكم التعينات و لوازم الأمكانات عند قهر كبريائه تعالى و بروز أحديته شهد السالك نفسها مندكة متعلقة بعز قدسه مضمحلة تحت نور ربه و ذلك عند القيامة الكبرى و هذه التعبيرات أيضا من ضيق المجال و هذا سر قوله {{صل}} ما حكى اللهم أرني الأشياء كما هي و قوله من عرف نفسه عرف ربه فافهم}} (التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۲۹۷).</ref><ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[خداشناسی توحیدی (مقاله)| مقاله «خداشناسی توحیدی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۱۴۰.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۲۳ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۱۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اثبات وجود خدا است. برهان نفس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: برهان نفس در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
یکی از راه‌های خداشناسی، برهان نفس است، به این معنی که انسان با تأمل و کنجکاوی در نفس خویش می‌تواند به خداشناسی دست یابد. این برهان، هم‌سنگ دیگر براهین عقلی و فلسفی در فلسفه و کلام مطرح نشده، اما در نصوص دینی به وفور به این مسأله تأکید شده و آیات و روایات متعدد هم‌صدا به این نکته تأکید دارند که برای شناخت خداوند و ایمان به مبدأ و معاد باید به نفس خود رجوع کرد و آن را به جدّ مورد تأمل و مطالعه قرار داد. مرحوم امام در توضیح چگونگی دلالت نفس بر شناخت در توضیح روایت: «من عرف نفسه عرف ربه» مطالب ذیل را متذکر شده‌اند.
نفس از لطائف صُنع الهی
پیش‌تر در تبیین راه‌های شناخت خدا، به راه حسیون و طبیعت‌منشان اشاره شد که قلمرو مطالعاتی آنان تمام صنع و آفرینش الهی است. «نفس» به عنوان یکی از اعجوبات دستگاه آفرینش می‌تواند نقش مؤثری در شناخت خدا ایفا کند. اصل وجود تجردی، نحوه درک مفاهیم و مدرکات و حفظ آنها، چگونگی اداره بدن و دستورات لازم بر اعضاء و تبعیت اعضاء از آن و غیره که تأمل و تفکر در آنها، وجود آفریدگار خلاق و مدبر برای نفس را اثبات می‌کند. تذکر می‌دهد چنین معرفتی به خدا از این راه، معرفت اهل متوسط است[۱][۲]
نفس انسانی مظهر الوهی
نگاه دیگر به نفس و انسان، نه از منظر صنع الهی و افعال شگفت‌انگیز نفس، بلکه از منظر اینکه نفس مظهر و خلیفه الهی در اتصاف به صفات کمالی است. به تعبیر امام، وجود انسان، عصاره تمام عالَم و تمام موجودات است و وجودش یک نقشه کوچکی می‌باشد که از روی نقشه بزرگ عالم و کون کبیر از عقل اول تا آخرین نقطه وجود برداشته شده است و این وجود انسانی همانند یک نقشه کوچکی است که از وجود کل عالم کبیر برداشته شده است. در حق دارنده چنین نگره‌ای به انسان روایت «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ» وارد شده است[۳]. به تعبیر دیگر، مقام انسانی مقام خلافت الهی است که مظهر صفات جمال و جلال حق تعالی بوده و حقیقت وجودی‌اش، کون جامع تمام مراتب وجود (عقلی، مثالی و حسی) است که به فرمایش امام علی (ع) در آن عالم کبیر منطوی است[۴]. امام علی (ع) می‌فرماید: «أ تزعم انّك جرم صغير *** و فيك انطوى العالم الأكبر».[۵]
خروج از تعینات نفسانی و تجلی صفات الهی
تقریر پیشین از مقام انسانی و رتبه نفس به قوس نزول مربوط می‌شد که نفس انسان دارای کمالات پیشین در صقع وجودی خود بود. تقریر دیگر حضرت امام به قوس صعود نفس مربوط می‌شود که چگونگی نشان دادن نفس وجود خداوندی در آخرین مرحله شهود و مکاشفه «مقام فناء» را تبیین می‌کند. بر اساس آن حقیقت معرفت رب با زوال تعینات و حجابات نفسانی میسر خواهد شد، به نحوی که صفات کمالی الوهی بر نفس قدسی انسان متجلی شده و انسان از طریق آن به معرفت ربوبی نایل آید عرفان النفس عين عرفان الرب[۶][۷]
منابع
پانویس
- ↑ امام خمینی، شرح جنود عقل و جهل، ص۱۱۸.
- ↑ قدردان قراملکی، محمد حسن، مقاله «خداشناسی توحیدی»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۳۹.
- ↑ امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۰۳.
- ↑ امام خمینی، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، ص۱۶۰؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۶۱؛ شرح دعاء السحر، ص۷، ۵۴، ۱۴۷.
- ↑ قدردان قراملکی، محمد حسن، مقاله «خداشناسی توحیدی»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۴۰.
- ↑ امام خمینی، التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۷۱. و عندي انه اذا غلب حكم الحقيقة و اندكت جبال الأنيات عند ظهور نور الألوهية و تجلى الكمال الربوبي و انقهر حكم التعينات و لوازم الأمكانات عند قهر كبريائه تعالى و بروز أحديته شهد السالك نفسها مندكة متعلقة بعز قدسه مضمحلة تحت نور ربه و ذلك عند القيامة الكبرى و هذه التعبيرات أيضا من ضيق المجال و هذا سر قوله (ص) ما حكى اللهم أرني الأشياء كما هي و قوله من عرف نفسه عرف ربه فافهم (التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۲۹۷).
- ↑ قدردان قراملکی، محمد حسن، مقاله «خداشناسی توحیدی»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۴۰.