حلم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۴ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۲

معناشناسی

«حلم» به معنای نگهداری نفس و طبع از هیجان غضب است. حلم همچنین در کاربردهای عربی و قرآنی به معنای عقل نیز آمده است. تفسیر آن به عقل، در حقیقت از این جهت است که مسبَّب عقل و از دستاوردهای آن است.^[۱] پس کسی که حلم می‌‌ورزد و نفس خود را نگه می‌‌دارد و اجازه نمی‌دهد تا هیجاناتی چون غضب او را از حالت طبیعی خارج سازد، در حقیقت خودش را تحت مدیریت عقل قرار داده و اجازه نداده تا عواطف و احساسات و هواهای نفسانی مهار نفس را در دست گیرد. با نگاهی به معنای لغوی صبر و حلم می‌‌توان گفت که هر دو به یک معنا است؛ زیرا حبس و حفظ و نگه داری در هر دو مفهوم اصلی معنای لغوی را تشکیل می‌‌دهد. البته تفاوت‌هایی میان صبر و حلم دیده می‌‌شود؛ زیرا صبر همان حبس و نگه داری در سطح عادی و حلم در سطح بالاتر است. از همین روست که در ادبیات فارسی صبر را به تاب آوردن و حلم را به بردباری تعبیر کرده‌اند؛ زیرا بردبار کسی است که بار اضافی را نیز بر می‌‌دارد و آستانه تحمل او بیش از حالت عادی و طبیعی است. از همین روست که انسان حلیم را همان انسان عاقل دانسته‌اند که بسیار سخت و خشک رفتار می‌‌کند و عواطف و احساسات کم‌ترین تاثیر را بر او دارد.

بر اساس روایات، حلم سطح عالی و برتر صبر است؛ زیرا صبر همانند دیگر حالات نفسانی دارای مراتب و درجات شدت و ضعف است. خداوند در آیات قرآنی حضرت ابراهیم(ع) را که پس از آزمون‌های سخت به مقامات بلند دست یافته، به عنوان حلیم و بردبار می‌‌ستاید.^[۲] این صفت برای پیامبران صالح که با مشکلات سخت تبلیغ مواجه بودند مطرح شده است.^[۳] خداوند در آیات قرآنی خودش را به نام و صفت حلیم ستوده و نامیده است.^[۴] به نظر می‌‌رسد که این صفت و اسم در خداوند به معنای مهلت دادن و شتاب نکردن بر عقوبت نسبت به گناه است.^[۵].^[۶].

پانویس

↑ مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۲۵۳، «حلم».
↑ توبه، آیه ۱۱۴؛ هود، آیه ۷۵
↑ هود، آیات ۷۵ و ۸۷؛ صافات، آیه ۱۰۱
↑ بقره، آیات ۲۲۵ و ۲۳۵ و ۲۶۳؛ آل عمران، آیه ۱۵۵؛ نساء، آیه ۱۲؛ مائده، آیه ۱۰۱؛ توبه، آیه ۱۱۴؛ حج، آیه ۵۹؛ اسراء، آیه ۴۴؛ احزاب، آیه ۵۱؛ فاطر، آیه ۴۱؛ تغابن، آیه ۱۷
↑ روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح، ص۲۸۰؛ مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص۵۶۹
↑ منصوری، خلیل، صبر ویژگی‌ها و آثار آن.

[1] مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۲۵۳، «حلم».

[2] توبه، آیه ۱۱۴؛ هود، آیه ۷۵

[3] هود، آیات ۷۵ و ۸۷؛ صافات، آیه ۱۰۱

[4] بقره، آیات ۲۲۵ و ۲۳۵ و ۲۶۳؛ آل عمران، آیه ۱۵۵؛ نساء، آیه ۱۲؛ مائده، آیه ۱۰۱؛ توبه، آیه ۱۱۴؛ حج، آیه ۵۹؛ اسراء، آیه ۴۴؛ احزاب، آیه ۵۱؛ فاطر، آیه ۴۱؛ تغابن، آیه ۱۷

[5] روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح، ص۲۸۰؛ مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص۵۶۹

[6] منصوری، خلیل، صبر ویژگی‌ها و آثار آن.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 بر اساس [[روایات]]، حلم سطح عالی و [[برتر]] صبر است؛ زیرا صبر همانند دیگر حالات [[نفسانی]] دارای مراتب و درجات شدت و [[ضعف]] است. [[خداوند]] در [[آیات قرآنی]] [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} را که پس از آزمون‌های سخت به [[مقامات]] بلند دست یافته، به عنوان حلیم و بردبار می‌‌ستاید.<ref>توبه، آیه ۱۱۴؛ هود، آیه ۷۵</ref> این صفت برای [[پیامبران]] [[صالح]] که با [[مشکلات]] سخت [[تبلیغ]] مواجه بودند مطرح شده است.<ref>هود، آیات ۷۵ و ۸۷؛ صافات، آیه ۱۰۱</ref>
 خداوند در آیات قرآنی خودش را به نام و صفت حلیم [[ستوده]] و نامیده است.<ref>بقره، آیات ۲۲۵ و ۲۳۵ و ۲۶۳؛ آل عمران، آیه ۱۵۵؛ نساء، آیه ۱۲؛ مائده، آیه ۱۰۱؛ توبه، آیه ۱۱۴؛ حج، آیه ۵۹؛ اسراء، آیه ۴۴؛ احزاب، آیه ۵۱؛ فاطر، آیه ۴۱؛ تغابن، آیه ۱۷</ref> به نظر می‌‌رسد که این صفت و اسم در خداوند به معنای مهلت دادن و [[شتاب]] نکردن بر [[عقوبت]] نسبت به [[گناه]] است.<ref>روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح، ص۲۸۰؛ مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص۵۶۹</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[صبر ویژگی‌ها و آثار آن (مقاله)|صبر ویژگی‌ها و آثار آن]].</ref>.
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+[[رده:حلم]]