بنی سکون بن اشرس: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
علاوه بر معاویة بن حدیج، [[ابوعمرو سالم بن غیلان اندائی]] - از [[موالیان]] بنی اندی - در فتوحات [[زمان]] [[حکومت مروانیان]]<ref>سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۹ - ۳۶۰؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۸۷.</ref> و نیز [[عبدالرحمن بن معاویة بن خدیج]] [[فرمانده]] نیروی دریایی جنگ‌های تابستانه در دوران [[حکومت]] [[مروان بن محمد]]<ref>ابن خلدون، تاریخ، ج۳، ص۱۶۶.</ref> هم از دیگر سکونی‌های شرکت کننده در فتوحات [[دوران بنی امیه]] یاد شده است. علاوه بر معاویة بن خدیج، از [[مالک بن هبیره سکونی]] نیز در شمار [[سرداران]] [[اموی]] در فتوحات [[روم]] نام برده شده است. وی چندین بار، در سالهای ۴۶<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۰؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۲۲۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۵۲.</ref> ۴۷<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۲۷.</ref> ۴۸ و ۴۹<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۱۹.</ref> به مصاف رومیان رفت. [[فتح اندلس]] (در [[سال ۹۰ هجری]]) نیز از دیگر حوادث بزرگ [[اسلامی]] است که در آن جمعی از بنی سکونی‌ها از جمله [[عمیرة بن مهاجر بن نجده عامری]] و برادرش عبدالله حضور داشتند. عمیره و عبدالله از بزرگان بنی عامری بودند که همراه با [[موسی بن نصیر]] از [[مصر]] به [[اندلس]] رفتند و در [[فتوحات]] آن [[سرزمین]] شرکت کردند<ref>ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۳۰.</ref>. ضمن این که، حضور جمعیتی انبوه از تجیبی‌ها در اندلس و به امارت رسیدن برخی از آنها<ref>قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۳۱۶؛ ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸</ref> در این منطقه، می‌‌تواند نشان نقش مهم و اساسی سکونی‌ها در فتح اندلس باشد.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref> | علاوه بر معاویة بن حدیج، [[ابوعمرو سالم بن غیلان اندائی]] - از [[موالیان]] بنی اندی - در فتوحات [[زمان]] [[حکومت مروانیان]]<ref>سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۹ - ۳۶۰؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۸۷.</ref> و نیز [[عبدالرحمن بن معاویة بن خدیج]] [[فرمانده]] نیروی دریایی جنگ‌های تابستانه در دوران [[حکومت]] [[مروان بن محمد]]<ref>ابن خلدون، تاریخ، ج۳، ص۱۶۶.</ref> هم از دیگر سکونی‌های شرکت کننده در فتوحات [[دوران بنی امیه]] یاد شده است. علاوه بر معاویة بن خدیج، از [[مالک بن هبیره سکونی]] نیز در شمار [[سرداران]] [[اموی]] در فتوحات [[روم]] نام برده شده است. وی چندین بار، در سالهای ۴۶<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۰؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۲۲۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۵۲.</ref> ۴۷<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۲۷.</ref> ۴۸ و ۴۹<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۱۹.</ref> به مصاف رومیان رفت. [[فتح اندلس]] (در [[سال ۹۰ هجری]]) نیز از دیگر حوادث بزرگ [[اسلامی]] است که در آن جمعی از بنی سکونی‌ها از جمله [[عمیرة بن مهاجر بن نجده عامری]] و برادرش عبدالله حضور داشتند. عمیره و عبدالله از بزرگان بنی عامری بودند که همراه با [[موسی بن نصیر]] از [[مصر]] به [[اندلس]] رفتند و در [[فتوحات]] آن [[سرزمین]] شرکت کردند<ref>ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۳۰.</ref>. ضمن این که، حضور جمعیتی انبوه از تجیبی‌ها در اندلس و به امارت رسیدن برخی از آنها<ref>قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۳۱۶؛ ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸</ref> در این منطقه، می‌‌تواند نشان نقش مهم و اساسی سکونی‌ها در فتح اندلس باشد.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref> | ||
==بنی سکون و [[خلافت عثمان]]== | |||
حوادث [[دوران عثمان]] و [[قیام]] مردمی علیه او نیز، از دیگر حوادث مهم [[صدر اسلام]] است که در آن به نام برخی [[مردم]] بنی سکون پرداخته شده است. [[انتصاب]] [[فرمانداران]] [[فاسد]] و ناکارآمد، و نیز [[انحرافات]] گسترده ای که در انحاء مختلف [[سیاسی]] - [[عقیدتی]] در دوران خلافت عثمان در سرتاسر [[بلاد اسلامی]] بروز کرد، [[نارضایتی]] طیف گسترده ای از مردم را موجب گردید. بزرگان و آزادگانی از بلاد اسلامی در برابر پایمال شدن [[اصول اسلامی]]، [[سکوت]] خود را شکستند و به [[اعتراض]] علیه او پرداختند، که [[کنانة بن بشر بن عتاب بن عوف سکونی تجیبی]] در کنار بزرگانی از [[مصر]] نظیر [[سودان بن حمران]]، [[خالد بن ملجم]] و [[عبدالله بن سوداء]] از جمله آنان بودند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۴۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۵۵.</ref>. | |||
معترضان [[عراق]] و مصر و دیگر بلاد اسلامی، در [[نامه]] نگاری‌های خود، زمانی را تعیین کردند تا جهت اعتراض به وضعیت موجود، رو سوی [[مدینه]] آوردند. [[کنانة بن بشر]] از جمله این افراد بود که همگام با دیگر معترضان از شهرهای دیگر - از جمله [[کوفه]] و [[بصره]] - و همراه با بزرگانی چون [[سودان بن حمران]] و [[قتیرة بن بلال سکونی]] و پانصد یا هزار تن از [[مردم مصر]] به [[فرماندهی]] [[عبدالرحمن بن عدیس بلوی]]، در [[شوال]] [[سال ۳۵ هجری]] از شهرهای خود خارج شدند<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۵۸. بلاذری ضمن معرفی کنانة بن بشر به عنوان رییس اهل مصر در این خیزش، تعداد مصری‌ها را در این قیام ۴۰۰ یا ۵۰۰ یا ۷۰۰ یا ۹۰۰ برشمرده است. (بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۵۴۸ - ۵۴۹)</ref>. آنان ابتدا در نزدیکی مدینه در محلی به نام ذی [[مروه]] [[اجتماع]] کردند<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۵۹.</ref> و اندکی بعد، به مدینه وارد شدند. با رایزنی‌های انجام گرفته، آنها ضمن [[ابلاغ]] [[اعتراضات]] خود به عثمان، تعهداتی را جهت [[اصلاح امور]] [[مسلمین]] از او اخذ نمودند و سپس، به شهرهای خود عزیمت کردند. اما در میانه راه، به یکی از [[غلامان]] عثمان که سوار بر شتری از شتران عثمان، عازم [[مصر]] بود، برخوردند. آنان در [[بازرسی]] از او، [[نامه]] ای یافتند که در آن خطاب به [[عبدالله بن سعد بن ابی سرح]] - [[والی]] عثمان در مصر - از او خواسته شده بود تا با مخالفان به محض ورود به شدت برخورد کند. از جمله کسانی که در این نامه، نامی از ایشان به میان آمده بود [[عبدالرحمن بن عدیس]] و [[کنانة بن بشر]] بودند که در آن، [[عبدالله بن سعد]] [[مأمور]] شده بود که دست پایشان را خلاف هم قطع کند و بگذارد در [[خون]] خود بغلطند تا بمیرند<ref>ابن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۱۲. نیز بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۵۵۵.</ref>. پس معترضان به سرعت به [[مدینه]] بازگشتند و با نشان دادن نامه به عثمان و دیگر [[مردم]]، خواستار توضیح او شدند. عثمان ضمن رد [[نوشتن]] این نامه، بر [[پایبندی]] خود بر قول و قرارهایش با آنان - که عمل بر اساس [[کتاب خدا]] و [[سنت]] [[رسول]]{{صل}} و عمل در راستای رضای معترضان بود، - تأکید ورزید. اما توضیحات او معترضان - از جمله کنانة بن بشر - را مجاب نکرد و آنان همچنان از [[بی‌اعتمادی]] خود به عثمان پای می‌‌فشردند. [[کنانه]] ضمن [[انتقاد]] از عملکرد عثمان، خطاب به او گفت: «چگونه به گفتار بی‌کردار تو [[راضی]] شویم [[حال]] آنکه [[تعهد]] کردی و علی{{ع}} را در این امر، ضامن قرار دادی و جماعتی از معاریف و [[ثقات]] [[صحابه]] را بر [[اقرار]] خویش و ضمانت علی{{ع}}، [[گواه]] گرفتی چندان که ما راضی شدیم و به منازلمان بازگشتیم؛ بعد، نامه بدین مضمون نوشتی و [[عهد]] شکستی. تو خود بگو که ما بر عهد و قول تو چگونه [[اعتماد]] کنیم؟»<ref>ابن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۱۴.</ref> این اقدام و دیگر اقداماتی صورت گرفته از سوی دو طرف، مذاکرات را عملاً به بن بست کشاند تا این که سرانجام با بالا گرفتن کار، معترضان به [[منزل]] عثمان [[یورش]] آوردند و او را به [[قتل]] رساندند. کنانة بن بشر را از جمله این هجمه کنندگان به عثمان گفته‌اند. نقل است وی در این [[حمله]]، با میلۀ آهنین(گرز) بر پیشانی و جلو سر عثمان کوفت و در پی آن، دیگران بر عثمان هجمه آوردند و او را هلاک کردند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۹۳ - ۳۹۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۰۱؛ ابن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۲۹. نیز ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۴.</ref>. برخی هم گفته‌اند او با پیکانی را که در دست داشت به بیخ [[گوش]] عثمان فرو برد چندان که از حلقش در آمد و بعد شمشیرش را بر آورد و بر او زد تا کشته شد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۹۳.</ref>. | |||
وساطت [[کنانه]] بین وابستگان عثمان و معترضان، جهت [[دفن]] [[غلامان]] کشته شده عثمان در این واقعه، نیز از دیگر مواردی است که در آن به نام کنانة بن بشر و [[قبیله سکون]] اشاره شده است<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۱۴.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref> | |||
==بنی سکون و [[حکومت امام علی]]{{ع}}== | |||
همان‌گونه که گفته شد اقصی نقاط [[سرزمین‌های اسلامی]] از جمله [[عراق]] و [[شام]] و [[مصر]]، [[شاهد]] [[مهاجرت]] و حضور [[طوایف]] متعدد کنده از جمله بنی سکون بود. با در نظر گرفتن این امر، نقش متفاوت آنان در حوادث و وقایع [[صدر اسلام]] به‌ویژه حوادث دوران حکومت امام علی{{ع}} تا حدودی قابل تبیین و بررسی است. با توجه به فاصله زیاد مصر از عراق، شاید [[انتظار]] حضور گسترده سکونی‌های مصر - در [[قیاس]] با دیگر طوایف کنده - در تحولات و حوادث عراق، انتظار بجا و مقبولی نباشد. مضاف بر این که معاویه نیز با اقدامات خود [[سدی بزرگ]] در برابر پیوستن پیوستن جمع [[زیاد]] [[مصریان]] به [[سپاه امام علی]]{{ع}} و حتی [[سپاه شام]] ایجاد کرد. معاویه پیش از [[حرکت]] به سوی [[صفین]]، به مصریان مخالف [[امام علی]]{{ع}} از جمله [[معاویة بن خدیج]] و [[حصین بن نمیر]] [[سکونی]] که در آن [[زمان]] به توسط [[نامه]] مخفیانه با معاویه ارتباط برقرار نموده بودند، نامه نوشت و از آنها خواست چنانچه [[قیس بن سعد]] - [[فرماندار امام علی]]{{ع}} در [[مصر]] - جهت پیوستن به صفین دست به اقدامی زد، [[شورش]] کنند و آن سامان را به [[تصرف]] خود درآورند<ref>معاویه پیش از حرکت به سوی صفین، به مصریان مخالف امام علی{{ع}} از جمله معاویة بن خدیج و حصین بن نمیر که در آن زمان با معاویه آغاز به مکاتبه کرده بودند و از پس انبوه مصریان طرفدار حضرت بر نمی‌آمدند، نامه نوشت و از آنها خواست چنانچه قیس بن سعد - فرماندار امام علی{{ع}} در مصر - از جای خود جنبید، شورش کنند و آن سامان را به تصرف خود درآورند. (نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۱۲۸)</ref>. با این [[حال]]، آوردگاه صفین [[شاهد]] حضور برخی سکونی‌های مصر بود که چهره شاخص آنان، [[معاویه بن حدیج]] ([[خدیج]]) کندی است. سخنان معاویه بن خدیج بعد از [[قتل]] [[حوشب]] و [[ذوالکلاع]] در سوگ [[شامیان]] کشته شده و در پی آن سخنان او با معاویة بن [[ابوسفیان]] در این باره<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۴۵۴ - ۴۵۵.</ref> و نیز حضور او در جمع [[شهود]] شامی جریان [[حکمیت]]<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۹۶؛ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۵۰۷.</ref> از جمله اخباری است که حکایت از حضور معاویة بن خدیج و احتمالاً برخی دیگر از سکونی‌های مصر در [[نبرد صفین]] دارد. | |||
اما در [[شام]]، بنی سکونی‌های شام و نیز، بسیاری دیگر از [[قبائل]] [[یمنی]] آن [[دیار]]، پس از [[به خلافت رسیدن امام علی]]{{ع}} و در پی [[خدعه]] [[عمرو بن عاص]] و معاویه بر [[شرحبیل بن سمط]] - بزرگ یمنی‌های [[شام]] - مبنی بر [[کشته شدن عثمان]] به دست [[حضرت علی]]{{ع}}، با مقصر جلوه دادن [[امام علی]]{{ع}} در [[قتل عثمان]]، بر [[شرحبیل]] گرد آمدند. شرحبیل نیز ایشان را نزد معاویه برد و آنان جملگی در [[دشمنی با علی]]{{ع}} با معاویه [[بیعت]] کردند<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۲، ص۵۲۳؛ احمدی میانجی، مواقف الشیعه، ج۲، ص۱۳۲ - ۱۳۳.</ref>. [[اخبار]] واصله از حضور جمع زیادی از [[مردم]] [[طوایف]] سکون، سکاسک و صدف - از فروعات [[قبیله]] کنده - <ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۲۷.</ref> در [[صفین]] در [[سپاه شام]] حکایت دارد؛ چندان که گفته شده آنان در کنار [[قبایل یمنی]] [[عک]]، [[حمیر]]، [[لخم]]، [[اشعر]] و سکاسک، بیشترین مدافعان [[جبهه]] معاویه را تشکیل می‌‌دادند<ref>منتظرالقائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۳۳۰.</ref>. نقل است که معاویه به وقت [[پیکار]] صفین، شاخه‌های بنی سکون را رو در روی کندی‌های [[عراق]] به [[فرماندهی]] [[اشعث بن قیس]] قرار داد<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۲۷.</ref>. در مقابل این دسته از سکونی‌ها، جمعی از [[مردمان]] شاخه عراقی این [[قوم]] بودند که در [[جنگ صفین]] به [[دفاع از امام علی]]{{ع}} بر آمدند که از جمله آنان میتوان به بجی ([[نجی]]) [[حضرمی]] بن سلمة بن حشم و پسرانش در این [[نبرد]] اشاره کرد. در این [[جنگ]]، هفت تن از پسران نجی به نامهای مسلم، حسین، [[عمران]]، اسقع([[عقبه]])، نعیم، علی و [[حمزه]] در رکاب [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به [[شهادت]] رسیدند<ref>سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۰۴.</ref>. | |||
پس از جنگ صفین، [[معاویة بن ابوسفیان]] در صدد [[تصرف]] [[مصر]] بر آمد اما چون از جانب [[مصریان]] نگرانی‌هایی داشت [[نامه]] ای به [[مسلمة بن مخلد انصاری]] و [[معاویة بن خدیج کندی]] - سران [[عثمانی]] و مخالفان بزرگ [[حکومت امام علی]]{{ع}} در بلاد مصر - نوشت و در آن، از تصمیم خود در ارسال قریب الوقوع سپاهش گفت. این دو کسانی بودند که با علی{{ع}} بیعت نکردند و از [[اطاعت]] [[اوامر]] نوابش در مصر سر می‌‌تافتند. چون نامه به‌دست [[مسلمه]] و [[معاویة بن خدیج]] رسید، از این تصمیم شاد شدند و پاسخش را به استبشار و معاونت دادند و از [[یاری]] او با [[برانگیختن]] عدّه و عُدّه بسیار، خبر دادند. معاویه با دریافت [[وعده]] یاری آنان، [[عمرو بن عاص]] را در [[سال ۳۸ هجری]] با ۶۰۰۰ سپاهی روانه [[مصر]] کرد<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۳.</ref>. [[محمد بن ابوبکر]] هم به [[امام علی]]{{ع}} [[نامه]] نوشت و ایشان را از [[حمله]] نیروهای عمرو بن عاص مطلع کرد. حضرت هم در پاسخ، ضمن ایراد مطالبی از محمد خواست تا [[کنانة بن بشر]]<ref>کنانه را از سران شیعه اولی در مصر گفته‌اند. (بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۱۱)</ref> را که به نیکخواهی و [[دلیری]] و [[تجربه]] شهره است به مقابله آنها فرستد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۲؛ ثقفی کوفی، الغارات، ج۱، ص۲۷۹؛ ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۸۴.</ref>. پس محمد بن ابوبکر، دو هزار سواره را به [[فرماندهی]] [[کنانة]] بن [[بشر]] به [[نبرد]] [[سپاهیان]] شامی فرستاد. با آغاز [[جنگ]] و پس از متحمل شدن شکست‌های متوالی بر [[سپاه شام]]، عمرو بن عاص از معاویة بن خدیج یاری‌طلبید و او هم که جمع کثیری از [[مصریان]] را گرد خود فراهم آورده بود، به یاری [[عمروعاص]] شتافت و از پشت سر به کنانة و بشر و [[سپاه]] اندکش حمله ور شد و او را از هر طرف در محاصره گرفتند. [[کنانه]] در حالی که [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ ٱللَّهِ كِتَـٰبًۭا مُّؤَجَّلًا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ ٱلدُّنْيَا نُؤْتِهِۦ مِنْهَا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ ٱلْـَٔاخِرَةِ نُؤْتِهِۦ مِنْهَا وَسَنَجْزِى ٱلشَّـٰكِرِينَ}}<ref>«و هیچ کس جز به اذن خداوند نخواهد مرد؛ که سرنوشتی است «با هنگام» و هر کس پاداش این جهان را بخواهد به او از آن می‌دهیم و آنکه بهره جهان واپسین را بجوید از آن به او خواهیم داد؛ و به زودی سپاسگزاران را پاداش می‌دهیم» سوره آلعمران، آیه ۱۴۵.</ref> را قرائت میکرد از مرکب پیاده شد و به [[نبرد]] پرداخت و جنگید تا این که به [[شهادت]] رسید. در پی شهادت [[کنانه]]، [[سپاه]] [[محمد بن ابوبکر]] متفرق شدند<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۴.</ref>محمد با [[مشاهده]] این وضعیت، بازگشت و در راه به خرابه‌ای [[پناه]] برد. [[عمرو عاص]] هم وارد [[فسطاط]] شد و جای محمد نشست، [[معاویة بن خدیج]] به جستجوی [[محمد بن ابی‌بکر]] برآمد و پس از پرس و جو از چند [[غیر مسلمان]]، از محل اختفای وی باخبر شد. آنها محمد بن ابوبکر را در حالی که نزدیک بود از [[تشنگی]] [[جان]] دهد، از خرابه بیرون کشیدند و به طرف فسطاط روان شدند. در این هنگام، [[عبدالرحمان بن ابی‌بکر]] - [[برادر]] محمد بن ابوبکر - که همراه [[عمرو بن عاص]] به [[مصر]] آمده بود با اطلاع از [[اسارت]] محمد، از عمرو بن عاص خواست تا به معاویة بن خدیج دستور دهد از کشتن برادرش خودداری کند. عمرو عاص هم [[بلا]] فاصله برای معاویه [[پیام]] فرستاد که محمد را نزدش بفرستد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۳ - ۱۰۴؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۴.</ref>. اما معاویة بن خدیج از استرداد او به عمرو بن عاص ممانعت کرد و گفت: شما پسر عموی من [[کنانة]] بن [[بشر]] را کشتید [[حال]] من محمد را رها کنم؟ به [[خدا]] قسم هرگز این کار را نخواهم کرد، و سپس این [[آیه]] را قرائت نمود {{متن قرآن|أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌۭ مِّنْ أُو۟لَـٰٓئِكُمْ أَمْ لَكُم بَرَآءَةٌۭ فِى ٱلزُّبُرِ}}<ref>«آیا کافران شما (مردم مکّه) بهتر از آنانند یا شما را در کتاب‌ها (ی آسمانی) امان نامهای است؟» سوره قمر، آیه ۴۳.</ref> وی در پاسخ به محمد بن ابوبکر که از او [[طلب]] آب کرد، با یادآوری [[تشنه]] [[کشته شدن عثمان]] از دادن آب به او [[امتناع]] کرد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۴؛ ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه، ص۱۴۸؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۴.</ref>. پس از سخنان کوتاهی که بین آنها رد و بدل شد، [[معاویة بن خدیج]] به [[محمد بن ابوبکر]] گفت: من تو را از روی [[ظلم]] نمی‌کشم، بلکه بخاطر [[انتقام]] [[خون عثمان]]، می‌کشم. محمد گفت: تو را با عثمان چکار؟ عثمان بر خلاف [[حق]] عمل کرد، و [[احکام]] [[قرآن]] را [[تغییر]] داد، و [[خداوند]] هم فرموده: {{متن قرآن|وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْكَـٰفِرُونَ}}<ref>«و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند کافرند» سوره مائدهّ، آیه ۴۴.</ref> {{متن قرآن|وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّـٰلِمُونَ}}<ref>«و هر کس از آن در گذرد کفّاره (گناهان) اوست و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند ستمگرند» سوره مائده، آیه ۴۵.</ref> {{متن قرآن|وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْفَـٰسِقُونَ}}<ref>«و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند نافرمانند» سوره مائده، آیه ۴۷.</ref> ما نسبت به [[اعمال]] و [[کردار]] او [[اعتراض]] کردیم و از وی خواستیم از [[خلافت]] کنار رود، او هم کنار نرفت. [[مردم]] هم جمع شدند و او را کشتند. این سخنان معاویة بن خدیج را بسیار ناراحت و [[غضبناک]] کرد؛ از این رو، محمد را جلو کشیده گردنش را زد و بعد او را داخل الاغ مرده‌ای گذاشت و [[آتش]] زد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۴ - ۱۰۵؛ ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه، ص۱۴۹. مسعودی با نقل روایتی مختلف از این ماجرا نقل کرده که: محمد به جهت آنکه یارانش او را ترک کردند شکست خورد و در خانه ای در مصر مخفی شد اما دشمنان محل اختفایش را پیدا کردند و او را در محاصره گرفتند. پس محمد با یارانی که همراهش بودند، بیرون آمدند و جنگیدند و به شهادت رسیدند. معاویة بن خدیج و عمرو بن عاص جنازه او را در لای خر مرده ای کردند و آتش زدند. (مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۴۰۹)</ref>. معاویه بن [[خدیج]] پس از [[شهادت]] [[محمد بن ابی‌بکر]]، از [[مردم مصر]] برای [[معاویة بن ابی‌سفیان]] [[بیعت]] گرفت<ref>زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۶۰.</ref>. | |||
[[معاویة بن خدیج]] در [[سال ۴۷ هجری]] مزد [[حمایت]] هایش را از معاویه و [[دولت اموی]] گرفت و پس از [[عزل]] [[عبدالله بن عمرو بن عاص]] از [[حکومت مصر]]، [[استاندار]] معاویه بر [[مصر]] شد<ref>ابن خلدون، تاریخ، ج۳، ص۱۷۰؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۳۲.</ref>. نقل است روزی [[عبدالرحمان بن ابی‌بکر]] در ایام امارتش بر مصر، بر [[معاویة بن حدیج]] که از اسکندریه آمده بود، گذشت پس به او گفت: «ای معاویه، پاداشت را از معاویه گرفتی، محمد بن ابی‌بکر را کشتی که ولایتدار مصر شوی و اینک ولایتدار شدی». گفت: «محمد بن ابی‌بکر را به سبب [[رفتاری]] که با عثمان کرده بود کشتم». [[عبدالرحمان]] گفت: «اگر فقط [[خونخواه عثمان]] بودی در کارهای معاویه شرکت نمی‌کردی و وقتی [[عمرو بن عاص]] با [[اشعری]] چنان کرد، پیش از همه بر نمی‌جستی که با او بیعت کنی»<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۲۲۹.</ref>. | |||
معاویه بن خدیج مردی [[ملعون]] و [[خبیث]] بود. وی از سرسخت‌ترین [[دشمنان]] [[امام علی]]{{ع}} بود<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۵۲.</ref> و بر این اساس، امام علی{{ع}} را [[سب]] میکرد. داوود بن ابی‌عوف می‌گوید: «معاویة بن خدیج در [[مسجد مدینه]] بر [[حسن بن علی]]{{ع}} وارد شد، [[امام حسن]]{{ع}} به او گفتند: ای معاویه تو علی را سب می‌کنی، به [[خداوند]] [[سوگند]] [[روز قیامت]] او را [[مشاهده]] خواهی کرد که بر چهره [[منافقان]] تازیانه می‌زند و آنها را دور میکند»<ref>ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه، ص۱۴۹.</ref> - <ref>با نگاهی اجمالی به مقاله معاویة بن خدیج، پژوهه، نوشته طاهره رضایی.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۱۷ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۵
نسب بنی سکون
این طایفه - که از افراد آن با نسبت «السَّکُونی» (بفتح السین و ضم الکاف) یاد می‌‌شود، - [۱] در شمار اعراب کهلانی[۲] و از شاخه‌های بنی اشرس بن کنده هستند که نسب از سکون بن اشرس بن کندة بن عفیر می‌‌برند[۳]. سکون بن اشرس از همسرش که او را أسماء بنت مرتع می‌‌خواندند[۴]، دارای پسرانی به نامهای سعد[۵]، عقبه و شبیب[۶] شد. از شبیب، اشرس و شکامه و از اشرس بن شبیب هم، عدی و سعد معروف به «بنی تجیب»[۷] زاده شدند[۸] و بدین ترتیب، بر پایه این فرزندان و دیگر فرزندان سکون بن اشرس، طایفه بزرگ «بنی سکون» شکل گرفت. از این طایفه فروعات و شعب بسیاری متفرع شده است که از جمله آنها میتوان به اسامی طوایفی چون بنی تجیب[۹] بنی سوم[۱۰]، بنی عامر[۱۱]، بنی أداة[۱۲] بنی أندی[۱۳]، بنی أعجم[۱۴]، بنی أیدعان[۱۵]، بنی أواب[۱۶] بنی بذی[۱۷]، بنی زمیل (زمیله)[۱۸]، بنی سعد[۱۹]، بنی عباد[۲۰] بنی عقبة بن سکون[۲۱]، بنی سلمة بن شکامه[۲۲]، بنی فردم[۲۳]، بنی قتیره[۲۴]، بنی قَرناء[۲۵]، بنی قرناء[۲۶]، بنی فهم بن اداة[۲۷]، بنی‌صمادح[۲۸]، بنی‌ذی النون[۲۹]، بنی‌الأفطس[۳۰]، بنی أسد بن مره[۳۱]، بنی سلمة بن مره معروف به «بنی درمکه»[۳۲] بنی مهاجر[۳۳]، بنی حمی بن عامر[۳۴]، بنی خلاوة بن معاویه[۳۵]، بنی فصال[۳۶]، بریح بن معاویه[۳۷]، تدول بن عامر[۳۸]، تراغم بن معاویه[۳۹]، زمان بن معاویه[۴۰] زنکبیل بن عامر[۴۱]، عباد بن عیاض[۴۲]، بنی عتاهیه[۴۳] و بنی دحیم[۴۴] اشاره کرد.[۴۵]
منازل و مساکن بنی سکون
مردم طایفه بنی سکون اصالتی یمنی داشتند. آنان نیز همراه با دیگر کندیان، در حضرموت و در قسمت مرکزی آن و در شمال غربی دره حضرموت، در کنار قبیله بنی صدف - از تیره‌های قبیله کِنده - و شاخه‌هایی از قبایل حِمیَر و همدان سکونت داشتند[۴۶]. جمعی از ایشان نیز، در ابتدای دره حضرموت در دهر ساکن بودند[۴۷]. همچنین از منطقه الکسر - در وسط حضرموت که شامل روستاهای زیاد از جمله روستای بزرگ هَینَن - میشد هم، به عنوان یکی از سکونتگاه‌های شاخه تُجیب بنی سکون یاد شده است. روستای هینن محل سکونت دو شاخه از طایفه بنی تجیب به نامهای بنی سهل و بنی بدّا - که در زمان همدانی بالغ بر ۲۰۰ سواره آماده رزم داشت - بود[۴۸]. قریه حَوره نیز دیگر روستای این منطقه بود که حضور دو شاخه بنی حارثه و بنی محریه[۴۹] از تجیب در آن گزارش شده است[۵۰]. قرای قُشاقِش - در بلندای کوه - صوران، سَدیَة الرأس و منوب نیز از دیگر روستاهای الکسر بودند که مردمانی از طوایف تجیب در آن سکونت داشتند[۵۱]. دره‌های رخیه و دهر و نیز دره‌های دیگر این منطقه، با روستاهای بسیارش هم، از دیگر منازل تجیب در منطقه به شمار می‌‌آمدند که در آن، همراه با دیگر طوایف کنده - چونان صدف - زندگی به سر میکردند[۵۲]. غمر ذی کنده نیز از دیگر مناطق یمن بود که پیوسته به نام کندیان مشهور و معروف بود و چهار قبیله صدف، تجیب، عباد و بنی معاویه کنده در آن سکونت داشتند[۵۳]. ضمن این که از بلاد رِیدَة اَرَضین - که با روستاهای زیادش، مسکن بنی‌عباد کنده بود - میتوان به عنوان دیگر منزلگاه‌های قبیله بنی سکون نام برد[۵۴]. منطقه دومة الجندل در جوف نجد هم از دیگر منازل بنی سکون بود که در آن جمعی از مردم بنی شکامة بن شبیب منزل داشتند[۵۵]. پس از پذیرش اسلام و در پی فتوحات اسلامی، علاوه بر یمن، بسیاری از آنان به ایران[۵۶]، عراق، مصر، لیبی، اندلس[۵۷]، شام[۵۸] و عمان[۵۹] مهاجرت کردند. در عمان، جمع کثیری از مردم طوایف بنی سکون ساکن بودند[۶۰]. عراق و به‌ویژه کوفه نیز، وطن جمعی از مردم بنی سکون از جمله شمار اندکی از بنی زمان بن معاویه[۶۱]، بنی عقبة بن سکون[۶۲] و جمع زیادی از بنی بریح بن معاویه[۶۳] بود. بنی بریح در این شهر، مسجدی مختص خود داشتند که نشان از جمعیت قابل توجه آنان در این شهر دارد[۶۴]. بصره را هم موطن اسلامی برخی دیگر از مردم این قوم گفته‌اند[۶۵]. بلاد جزیره نیز از دیگر مناطق عراق بود که منزل و مأوای جمع زیادی از مردم بنی سکون از جمله بنی زمّان بن معاویه[۶۶] و بنی تراغم[۶۷] قرار گرفت. شام[۶۸] به‌ویژه حمص[۶۹] و دمشق[۷۰] هم، از دیگر سکونتگاه‌های این قوم از جمله تیره بنی تراغم بود؛ به علاوه این که از بین طوایف متعدد تجیب - از شاخه‌های اصلی بنی سکون - هم، بنی دحیم در حلب سوریه[۷۱] و جمعی از بنی عامر در شرق حمص[۷۲]منزل گزیدند؛ ضمن این که جمع زیادی از بنی عیاض بن عقبة بن سکون، اردن را منزل و مأوای خود قرار داده بودند[۷۳]. مصر نیز از دیگر مساکن عمده جمع کثیری از مردم بنی سکون در دوران اسلامی قلمداد گردیده است. اقوام بسیاری از مردم این قوم، مصر را محل سکونت خود برگزیدند که از جمله آنان میتوان به طوایف بنی ایدعان[۷۴]، بنی قرناء[۷۵]، بنی فهم[۷۶]، بنی فصال[۷۷]، بنی سعد[۷۸]، بنی زمیل(زمیله)[۷۹]، بنی عتاهیه[۸۰]بنی عباد[۸۱]، و نیز جمعی از مردم طوایف بنی عامر[۸۲] و بنی قتیر[۸۳] اشاره کرد. علاوه بر آن، بنی سَوم[۸۴] و بنی خلاوه در فسطاط[۸۵]، و طایفه فردم نیز در صعید[۸۶]سکونت داشتند. این جمعیت انبوه، دارای خطه ای در مصر بودند که به نامشان «تجیب» خوانده میشد[۸۷]. این خطه که در فسطاط و در محله الرایه قرار داشت، پذیرای جمع زیادی از بنی سکونی‌ها از تیره بنی تجیب بود[۸۸]. با آغاز فتوحات افریقا و در پی آن فتح اندلس جمعی از سکونی‌ها از مصر به نقاط غربی‌تر از جمله جبل برقه غربی رفتند و همراه با برخی دیگر از قبایل یمنی در آنجا ساکن شدند[۸۹]. بنی قتیر از جمله این طوایف بودند که طرابلس و مغرب را به عنوان محل زندگی خود برگزیده بودند[۹۰]. اندلس هم، شاهد مهاجرت جمع کثیری از بنی تجیبی‌ها پس از فتحش بود[۹۱]. مردمان این طایفه بزرگ، در دوران ملوک الطوایفی، نفوذ زیادی در شبه جزیره ایبری پیدا کردند و در شهرها و مناطق بسیاری از جمله سرقسطه، دروقه و قلعه ایوب سکونت یافتند[۹۲] از جمله این طوایف بنی مهاجر بودند که ابتدا در دروقه و قلعه ایوب سکونت گزیدند اما به مرور سرقسطه و... را نیز بر بلاد سرزمینی خود افزودند[۹۳]. علاوه بر آل مهاجر، بنی افطس نیز از دیگر سکونی‌هایی بودند که در اندلس و در بطلیوس، یابره و غرب اندلس سکونت داشتند[۹۴]. ضمن این که بنی صمادح از ساکنان المریه اندلس[۹۵] و از بنی‌ذی النون هم به عنوان ساکنان دیگر مناطق اندلس[۹۶] یاد شده است. جمع زیادی از بنی عتاهیه نیز در اندلس زندگی میکردند. آنان با تسلط بر برخی قلعه‌های این مناطق در آن به زندگی پرداختند[۹۷]. مرسیه اندلس[۹۸] و برشانه[۹۹] نیز، پذیرای جمعی دیگر از مردم این قوم بود.[۱۰۰]
تاریخ جاهلی این قوم
از معدود اخبار جاهلی این قوم میتوان به خبر اسارت عمرو بن قیسبه - رییس بنی سوم در ایام جاهلی - به‌دست بنی حارث بن کعب و اطلاع دادن زیرکانه او به قومش از اسارت خود، اشاره کرد[۱۰۱]. ضمن این که غارت حسان بن منذر بن ضرار ضبی و اسارت جمعی از مردم بنی سوم از جمله دختر ربیعة بن عبداللّه (سلمة) بن ربیعة بن سلمة بن حارث بن سوم نیز، از دیگر اخبار این قوم در ایام جاهلیت برشمرده شده است[۱۰۲]. قتل جفنة بن قتیره - جد معاویة بن حدیج - به دست بنی نهد نیز، از دیگر اخبار جاهلی این طایفه است. جفنه که به اسارت بنی نهد در آمده بود پس از یک روز اسارت، از نهدی‌ها آب طلب کرد. آنها جهت تحقیر او، در بغلیه ای (ظاهرا ظرفی شبیه کتری یا آفتابه) مقداری آب برای وی بردند. او قسم خورد که اگر بمیرد از آب داخل بغلیه نخواهد نوشید. نهدی‌ها نیز تعمداً بغلیه را هر روز پر آب میکردند و کنارش می‌‌گذاشتند، جفنه از آن آب ننوشید تا این که بعد از چند روز هلاک شد[۱۰۳]. این واقعه در اشعار شعرا و نوحه گران آن روز بازتابی خاص یافت[۱۰۴]. زیاد بن حارثة بن عوف بن قتیره معروف به «ابن هندابه» نیز از دیگر رجال جاهلی بنی سکون و بنی تجیب است که نامی از او در حوادث ایام جاهلی به میان آمده است. زیاد از شجاعان و تک سواران این قوم بود که موفق شد دو بار حصین ذی الغصه حارثی - رییس بنی حارث بن کعب از طوایف مذحج - را به اسارت در آورد؛ چندان که در مقام تحقیر و استهزاء حصین ذی الغصه می‌‌گفت: «اگر اسبم را هم فرستاده بودم، حصین را به اسارت می‌‌گرفت»[۱۰۵]. حضور حارثة بن سلمه رییس سکون در «یوم محیّاة» که در آن معاویة بن کنده کشته شد[۱۰۶]، و نیز مشارکت عوف بن قتیره در نبرد مشهور جاهلی «یوم نجباه» هم از دیگر اخبار جاهلی است که نامی از بنی سکون و افراد طوایفش در آن به ثبت و ضبط رسیده است. در این جنگ داخلی، که بین بنی سکون و بنی معاویه - هر دو از شاخه‌های فروتر کنده - اتفاق افتاد، عوف بن قتیره فرماندهی بنی سکون را بر عهده داشت. این جنگ خونین، با کشته شدن بسیاری از افراد دو طرف خاتمه یافت[۱۰۷].
نبرد با بنی عامر بن عقیل - از شاخه‌های قبیله بنی عقیل - نیز از دیگر نبردهای جاهلی بنی سکون شمرده شده است. قیسبة بن کلثوم سکونی رییس قبیله بنی سکون در راه انجام مناسک حج از دیار بنی عامر عبور کرد. عامری‌ها از این فرصت بهره جستند و بر او حمله کرده وی را به اسارت گرفتند و زندانی کردند. مدتی بعد قیسبه موفق شد قوم خود را از اسارت خود باخبر سازد. جون بن کلثوم - برادر مادری قیسبه - در تکاپو برای آزادی برادر، علی‌رغم میلش، به ناچار با قیس بن معدیکرب کندی متحد شد. ثمره این اتحاد که نخستین اتحاد طایفه بنی سکون و بنی کنده در زمان قیس بن معدیکرب بود، پیروزی آنان بر بنی عقیل و آزادی قیسبة بن کلثوم بود[۱۰۸].
چنین به نظر می‌‌رسد که در جریان مهاجرت کندی‌ها به مناطق شمالی‌تر شبه جزیره عربستان در اواسط قرن پنجم میلادی، جمع زیادی از مردم بنی سکون نیز در این کوچ حضور داشتند. به احتمال، آنان نیز در کنار دیگر کندیان، به خاندان آکل المرار در تأسیس و استمرار دولت کنده و وقایع و رخدادهای آن ایام سهیم بودند[۱۰۹]. آنها همچنان با این دولت همراه بودند تا این که پس از آغاز جنگ داخلی بین فرزندان حارث بن عمرو و کشتاری که منذر از بازماندگان آنان به راه انداخت[۱۱۰]، فرمانروایی از کندیان و آل آکل المرار منقرض شد[۱۱۱]. و باقیمانده کِندیان به مساکن نخستین خود در حَضرموت بازگشتند[۱۱۲] اما با توجه به حاکمیت اکیدر بن عبدالملک سکونی بر دومة الجندل تا زمان اسارتش به دست خالد بن ولید در جریان جنگ تبوک (در سال نهم هجری)[۱۱۳]، چنین برمی‌آید که برخی از سکونی‌ها در شمال، باقی ماندند و در دومة‌الجندل حکومتی مبتنی بر رفتارهای قبیله‌ای برپا کردند. از متن ابن‌هشام[۱۱۴] و واقدی[۱۱۵] برمی‌آید برادران اُکَیدر بن عبدالملک سکُونی از کنده که پادشاه دومة الجندل بود در امر حکومت با وی شریک بودند و اکیدر تنها عنوان پادشاهی داشته است[۱۱۶]. از معدود اخباری که از این دسته از سکونی‌های ساکن حیره گزارش شده است میتوان به حضور ایشان در نبرد ذی قار به فرماندهی یزید بن حِمار سکونی در دوران حکومت خسرو پرویز اشاره کرد[۱۱۷]. بعد از مرگ نعمان، کسری، ایاس بن قبیصه طایی را به پادشاهی دولت حیره برگزید و جای نعمان به حیره فرستاد. ایاس، فرستاده ای نزد هانی بن مسعود بن عامر فرستاد و از او سلاح‌های نعمان را خواستار شد. اما هانی، از تحویل این سلاح‌ها امتناع کرد و با این کار، خشم کسری را بر انگیخت. پس، وی سپاهی به سوی قبیله بنی بکر فرستاد. در جنگی که بین این سپاه ایرانی و متحدان عربش با بنی شیبان بن بکر بن وائل و همپیمانانش در گرفت، پیروزی از آن بنی بکر شد. در این نبرد، بنی سکون در کنار بنی بکر می‌‌جنگیدند. آنان با پذیرش مسئولیت بخشی از جنگ از جمله انجام عملیات کمین بر نیروهای متخاصم، نقشی فعال در این نبرد ایفا نمودند[۱۱۸].[۱۱۹]
مناسبات سیاسی - اجتماعی جاهلی بنی سکون
علاوه بر نبردهای جاهلی، پیمانها و احلاف نیز بخشی از برنامه‌های قبایل از جمله بنی سکون در حفظ بقاء و صیانت از منافع خود بود. سکونی‌ها در راستای تحکیم قدرت خود در یمن، پیمان‌های حلفی با برخی قبایل برقرار نمودند که از جمله آن میتوان به حلف جون بن یزید بن حمار با بنی شیبان و پیمان عمرو بن مرثد با بنی وائل اشاره کرد. این پیمانها، نخستین بار در تاریخ مناسبات سیاسی - اجتماعی این قبایل انجام گرفته بود[۱۲۰]. هر چند از احلاف مستقل بنی سکون با دیگر قبایل همجوار خبری به دست ما نرسیده است اما میتوان به دیگر مؤلفه‌های مهم اجتماعی نظیر ازدواج‌های جاهلی که در واقع کارکردی مشابه پیمان‌های میان قبیلگی داشتند و پشتوانه ای برای استحکام روابط فیما بین قبائل، محسوب می‌‌شدند، به عنوان عاملی مهم در فراهم‌سازی زمینه‌های امنیت و آسایش خاطر آنان، در دست یافتن به اهداف مورد نظر، مورد توجه قرار داد. بنی سکون در کنار دیگر طوایف بنی کنده، در جهت رفع تهدیدها و خطرات و نیز پشتوانه‌سازی برای قبیله خود، کوشیدند تا با برقراری پیوندهای سببی با دیگر تیره‌ها و قبایل ساکن یمن و عراق، به استوارسازی جایگاه خود در میان قبایل منطقه بپردازند. از جمله این ازدواج‌ها میتوان به پیمان‌های سببی عبدالله بن ربیعة بن سلمه با غزاله بنت قنان از بنی ایاد[۱۲۱]، مره بن مرثد با درمکه بنت عبدالله بن سعد بن مرة بن ذهل بن شیبان از بنی شیبان[۱۲۲] شکامة بن شبیب با غاضره بنت مالک بن ثعلبة بن دودان بن اسد از بنی خزیمه[۱۲۳]، ربیعة بن شکامه با دره بنت نصر بن ربیعة بن لخم از بنی لخم[۱۲۴]، عقبة بن سکون با سهله بنت افصی بن دعمی بن جدیلة بن اسد از بنی ربیعه[۱۲۵]، ثعلبة بن عقبه با بکره بنت وائل بن قاسط از بنی ربیعه[۱۲۶] اشاره کرد. ازدواج اشرس بن شبیب بن سکون با تجیب بنت ثوبان بن سلیم بن ذهل (رهاء)[۱۲۷] هم از دیگر ازدواج‌ها بود. بر اساس این ازدواج، تجیبی‌ها روابط مسالت آمیز و نزدیکی با مذحج برقرار نموده بودند. پیمان زناشویی صهباء دختر حرب بن امیه - خواهر ابوسفیان - با بشر بن عبدالملک - برادر اکیدر - هم از دیگر ازدواج‌هایی بود که بین طوایف بنی سکون و قریش انجام گرفت. بشر بن عبدالملک که، تجارت‌هایی با مکه و به‌ویژه با ابوسفیان و ابوقیس بن عبدمناف انجام می‌‌داد[۱۲۸]، با این ازدواج جایگاه خود را در حجاز مستحکم‌تر کرد و قریش هم در سایه این پیمان، امنیت کاروان‌های تجاری خود را به حیره و شام تأمین میکردند. بشر از این ازدواج، صاحب دو دختر شد که یکی از آنان بعدها به ازدواج حارث بن عمرو بن حرجه فزاری در آمد[۱۲۹]. روابط دوستانه بنی امیه با این خاندان در دوره‌های اسلامی نیز ادامه یافت؛ چندان که از یزید بن معاویه، به عنوان یکی از دامادهای حریث بن عبدالملک - برادر دیگر بشر بن عبدالملک - یاد شده است[۱۳۰]. علاوه بر یزید، از اشراف بنی‌کلب هم به عنوان دامادهای حریث نام برده شده است[۱۳۱]. گذشته از ارتباطات سیاسی، بشر بن عبدالملک اعلم خطباء یمن و الانبار به شمار می‌‌رفت. او این فن را از خطباء حرم آموخته بود[۱۳۲]. بشر، را همچنین انتقال دهنده خط عربی شمالی موسوم به«الجَزم»[۱۳۳] به شبه جزیره عربستان از جمله حجاز و مکه گفته‌اند. او به بزرگان حجاز که تا آن زمان با خط عربی جنوبی موسوم به مسند مکاتبه میکردند، این خط را آموزش داد. وی این نوع کتابت را نزد مرامر بن مره (مروه) و اسلم بن جدره (جَزَره) آموخت[۱۳۴] و سپس به مکه رفت و ضمن ازدواج با صهباء بنت حرب - خواهر ابوسفیان - آن را به ابوسفیان و برخی از رجال مکه آموخت[۱۳۵]. او این خط عربی[۱۳۶] را که نخستین بار توسط قومی از قبیله طی در بقّه - موضعی در شام بر کرانه فرات - ابداع گردید[۱۳۷]، به مردم الانبار نیز آموزش داد[۱۳۸]. او همچنین به اهل حیره نیز کتابت آموخت[۱۳۹]و سپس به طائف رفت و آن را به غیلان بن سلمه ثقفی نیز آموزش داد[۱۴۰]. وی با سفر به بادیه مضر عروة بن زرارة کاتب را نیز از نعمت نوشتن این خط برخوردار کرد و پس آن گاه در سفر به شام، این خط را به آنها هم آموخت[۱۴۱].[۱۴۲]
ادیان جاهلی بنی سکون
در این که در میان قبایل یمنی از جمله قبیله کنده چه دینی وجود داشته، گزارش دقیقی وجود ندارد. اما آنچه که مسلم است این است که در زمان دولت حمیریان، مردم یمن بت پرست بودند؛[۱۴۳] چندان که از «الْجَلسند» به عنوان یکی از بت‌های معروف کندیان در منطقه حضرموت[۱۴۴] و معبود بنی شکامة بن شبیب بن سکون[۱۴۵] یاد شده است. پس از مسیحی شدن پادشاهان روم و تلاش آنان در گسترش مسیحیت، آیین مسیحیت نیز در بین کندیان - بخصوص کندیان حاضر در حیره و نجد- نفوذ و گسترش یافت تا آنجا که در اوایل ظهور اسلام، تعداد قابل ملاحظه ای از کندیان و طوایف آن، از جمله برخی شخصیتهای برجسته کندی مسیحی شده بودند[۱۴۶]. بنا بر نقل گزارشات تاریخی، زمانی که پیامبر خدا(ص) در سال نهم قمری، خالد بن ولید را سراغ اکیدر بن عبدالملک در دومة الجندل فرستاد، اکیدر، پادشاه کندیان در این منطقه، فردی مسیحی بوده است[۱۴۷] - [۱۴۸] بشر بن عبدالملک - برادر اکیدر - هم از دیگر نصرانیان بود[۱۴۹].[۱۵۰]
بنی سکون و پیامبر(ص)
اسلام بنی سکون
از اسلام مردم این قوم تا پیش از سال نهم هجرت اطلاعی در دست نیست؛ اما در این سال، نمایندگانی از تجیب یا همان بنی سکون - که سیزده مرد بودند و زکات اموال خود را نیز همراه آورده بودند، - به حضور پیامبر(ص) آمدندو با ایشان دیدار کردند. پیامبر(ص) از دیدارشان شاد شد و به بلال دستور داد از ایشان به خوبی پذیرایی کند و جوایز بهتری [در قیاس با دیگر قبایل] به ایشان بپردازد. بلال همچنین کرد و به آنها بیشتر از آنچه به نمایندگان دیگر جایزه داده میشد، جایزه داد. پس از اهداء هدایا، پیامبر(ص) از آنها پرسید: «آیا کسی از شما باقی مانده است که جایزه نگرفته باشد؟» گفتند: «آری؛ نوجوانی که از همه کوچکتر است و او را کنار بارهای خود گذاشته ایم». فرمود: «او را پیش ما بفرستید». نوجوان پیش نبی خاتم(ص) آمد و گفت: «من هم یکی از افراد همین گروه ام که هم اکنون حضور شما بودند و حوائج ایشان را برآوردی، لطفاً حاجت مرا هم برآور». رسول خدا(ص) فرمود: «حاجت تو چیست؟» گفت: «از خداوند بخواه که مرا بیامرزد و رحمت فرماید و بی‌نیازی مرا در دلم قرار دهد». پیامبر(ص) عرض کرد: «پروردگارا او را بیامرز و غریق رحمت فرما و دلش را بی‌نیاز گردان». سپس دستور فرمود جایزه او را هم به اندازه دیگران پرداختند. و ایشان همگی به سرزمین خود برگشتند، آنان در مراسم حج سال دهم هجرت در منی به حضور پیامبر(ص) آمدند و آن حضرت، از ایشان درباره آن نوجوان سؤال فرمود گفتند: «هیچ کس را چون او ندیده ایم؛ چراکه هر چه خداوند روزیش میکند، قانع و خشنود است»[۱۵۱]. از جمله وفود کنندگان بنی سکون که نامی از ایشان در برخی منابع آمده میتوان به نام افرادی چون مرثد بن عبداللّه بن مجالد[۱۵۲] قیسبة بن کلثوم بن حباشه[۱۵۳] شریک بن ابی الأعقل بن سلمة بن عمیره تجیبی سومی[۱۵۴] و معاویة بن حدیج بن جفنه[۱۵۵] اشاره کرد.[۱۵۶]
سریه اکیدر بن عبدالملک
تجار عرب، از ظلم و ستم اکیدر بن عبدالملک به رسول خدا(ص) شکایت داشتند؛[۱۵۷] از این رو رسول خدا(ص) پس از بازگشت از نبرد طائف، از ذی الحجه تا رجب سال نهم هجری در مدینه ماند، سپس عازم تبوک شد[۱۵۸]. پس از رسیدن به تبوک، ایشان ابتدا با یحنة بن رؤبه - فرمانروای ایله، - و سپس اهالی جُربا و أذرُح با قرار گرفتن جزیه صلح کرد. پس از آن خالد بن ولید را همراه چهارصد و بیست سوار به سوی اکیدر بن عبدالملک فرستاد[۱۵۹]. خالد گفت: یا رسول الله من چگونه می‌توانم با این عده کم تا وسط سرزمین‌های کلب بروم؟ حضرت فرمود: تو او را در حال شکار گاو خواهی یافت و او را خواهی گرفت[۱۶۰]. خالد، شبانگاه نزدیک قلعه‌های اکیدر رسید و اکیدر را همراه برادرش «حسان» در حال شکار یافت که به تعقیب گاوان بودند، اکیدر اسیر و برادرش حسان کشته شد[۱۶۱]. خالد بن ولید، اکیدر را امان داد و با او عهد کرد که او را نکشد و نزد رسول خدا(ص) بفرستد، به شرط آنکه دومة الجندل را بر او بگشاید. اکیدر چنان کرد و خالد نیز بر سر دو هزار شتر، هفتصد اسب، چهارصد زره و چهارصد نیزه با او صلح کرد[۱۶۲].
خالد، قبای حسان - برادر اکیدر - [۱۶۳] را پس از قتلش از تنش بیرون آورد و به عنوان غنیمت جنگی، نزد رسول خدا(ص) فرستاد. این قبا، مسلمانان را متعجب کرد؛ از این رو با دست کشیدن روی آن و لمس کردنش، از لطافت آن اظهار تعجب میکردند. اما رسول خدا(ص) با یادآوری نعمات بهشتی، دستمال‌های سعد در بهشت را از آن بهترتر و لطیف‌تر معرفی کردند[۱۶۴]. چندی بعد، خالد نیز همراه با اکیدر به مدینه آمد. حضرت، با او براساس دادن جزیه، قرارداد صلحی بست و او را به محل حکومت خویش برگرداند[۱۶۵]. اما در اینکه اکیدر در این دیدار، مسلمان شد یا نه، اختلاف است. برخی بر این باورند که او مسلمان شد[۱۶۶]، و نامه رسول خدا(ص)[۱۶۷] به اکیدر که در آن، او را به نماز و دادن زکات سفارش کرده، شاهدی بر این مدعا عنوان کردند[۱۶۸]. دلیل دیگر هم، نقل ارتداد او بعد از رحلت رسول خدا(ص)، است؛[۱۶۹]؛ چراکه اگر مسلمان نبود، ذکر کلمه ارتداد برای او معنا نداشت. در مقابل برخی هم گفته‌اند: او بر کیش خود باقی ماند و جزیه را پذیرفت[۱۷۰].[۱۷۱]
بنی سکون و دیگر وقایع ایام نبوی(ص)
نقل است که پیامبر(ص) بین طوایف سکاسک و بنی سکون عقد اخوت بست[۱۷۲] و عکاشة بن ثور را کارگزار خود در بین مردم سکاسک و سکون قرار داد[۱۷۳]. همچنین، گفته شده که رسول خدا(ص)، ضمن روایتی، برخی قبایل یمن از جمله سکون، کنده، سکاسک، خولان العالیه و ملوک رَدمان را ستوده‌اند[۱۷۴]. برخی منابع با تعابیری مشابه، از ستایش بنی تجیب - از تیره‌های بنی سکون - توسط نبی اکرم(ص) خبر داده، حدیث: «أسلمُ سالَمها اللهُ وغِفارُ غفَر اللهُ لها وتُجِيبُ أجابَتِ اللهَ ورسولَه»[۱۷۵]، را به نقل از ایشان، در وصف بنی تجیب و بعضی دیگر از قبایل روایت کرده‌اند.[۱۷۶]
بنی سکون و واقعه ارتداد قبایل
از اخبار دوران اسلامی این قوم میتوان از نقش‌آفرینی آنها در جریان موسوم به ارتداد قبایل یاد کرد. گفته شده که جوانی کندی یکی از شتران مورد علاقه خود را به عنوان «زکات» تحویل زیاد بن لبید - عامل زکات ابوبکر - و همراهانش داد، اما چندی بعد پشیمان شده، با توسّل به یکی از بزرگان کنده، به نام حارثه بن سراقه، از زیاد خواست که آن را پس دهد و شتر دیگری را برگیرد[۱۷۷]. حارثه تقاضای جوان را به زیاد رساند، اما زیاد با ردّ درخواست وی، او را متّهم به کفر نمود. حارثه وقتی سرسختی زیاد را دید، خود شتر را گرفت و به جوان برگرداند[۱۷۸]. عملکرد نابخردانه زیاد بن لبید در عدم تعویض شتر زکات، خشم کندی‌ها از جمله بنی سکاسکی‌ها و بنی سکونی‌ها را برانگیخت و آنان را در جمع مخالفین و مانعین پرداخت زکات به ابوبکر قرار داد[۱۷۹]. اما مخالفت آنها با دولت مدینه چندان به طول نکشید؛ چراکه آنان پس از دریافت خبر حمله زیاد بن لبید به شاخه بنی عمرو بن معاویه و کشتن پادشاهان چهارگانه آنان - مخوس، مشرح، جمد و أبضعه - بر خود بیمناک شدند و همراه با شاخه بنی سکاسک، شبانه خود را نزد زیاد رساندند و از وی امان خواستند و مصمّم به همکاری با وی شدند[۱۸۰]. البته پیش از آن، در جریان سرکوب بنی‌عَمرو بن‌معاویه نیز به نظر می‌‌رسد برخی از رجال سکونی حضور داشتند که از سرشناس‌ترین آنان میتوان از حصین بن نمیر سکونی نام برد. نقل است که بعد از شبیخون زیاد بن لبید بر بنی عمرو بن معاویه، زیاد، حارثه و دیگر اسرای در بند خود را آزاد کرد. آنها هم، پس از بازگشت، بار دیگر علم مخالفت با زیاد را بر افراشتند و از پرداخت زکات ممانعت کردند. زیاد هم آنها را به حال خود گذاشت و مخالفان هم قصدی برای حمله از خود بروز ندادند. زیاد بن لبید، حصین بن نمیر را به نمایندگی از خود نزد آنها فرستاد و این امر چندین بار دیگر تکرار شد. پس از چند بار رفت و آمد، و رد و بدل شدن پیام‌هایی بین دو طرف، سرانجام آرامش برقرار شد و این وضع تا رفتن کندی‌ها به محاجر ادامه یافت[۱۸۱]. افزون بر اقدامات حصین بن نمیر، جمعی دیگر از سکونی‌ها هم، پس از حمله اشعث بن قیس به زیاد بن لبید، به کمک زیاد رفتند و به مقابله با اشعث برخاستند. زیاد با نیروهای خود و پانصد نفر از رزمندگان سکاسک و سکون، در نزدیکی شهر «تریم» با اشعث به مقابله برخاست؛ اما شکست خورد و با کشته شدن سیصد و اندی از سپاهیانش، به تریم گریخت و با یارانش در آنجا به محاصره اشعث در آمد[۱۸۲]. با این حال و با وجود حمایت اکثریت سکونی‌ها از زیاد بن لبید، اقلیتی از آنها نیز با جمع معترضین - از جمله اشعث بن قیس - همراه شدند و به کارزار با زیاد و سپاهش برخاستند[۱۸۳]. اما دیری نگذشت که از نیروهای اعزامی مدینه شکست خوردند و در قلعه نجیر به محاصره سپاه حکومت مدینه در آمدند[۱۸۴].
در دومة الجندل نیز اکیدر بن عبدالملک - حاکم دومة الجندل - پس از دریافت خبر رحلت نبی خاتم(ص)، از پرداخت مالیات و وجه المصالحه ای که در ایام حیات پیامبر(ص) ملزم به پرداختش گردیده بود، سر باز زد. او سپس از دومة الجندل خارج شد و به محلی در جزیره رفت و بنایی به نام «دومة الجندل» در آن بنا نمود[۱۸۵]. ابوبکر در سال دوازدهم هجری، به خالد بن ولید که در عین التمر بود، نامه نوشت تا به سوی اکیدر حرکت کند. خالد پس از فراغت یافتن از نبرد با جمعی از شورشیان این منطقه، عویم بن کاهل اسلمی را در آنجا گذاشت و خود، به طرف دومة الجندل حرکت کرد. وی اکیدر را دستگیر کرد و به قتل رساند[۱۸۶]. اما برادرش حریث بن عبد الملک همچنان بر اسلام خود استوار ماند[۱۸۷].[۱۸۸]
بنی سکون و فتوحات اسلامی
از حوادث مهم به وقوع پیوسته در صدر اسلام، فتوحات اسلامی است که به نظر می‌‌رسد بنی سکون و طوایف متعدد آن نیز در آن، چونان سایر قبایل عرب - خصوص قبیله مادری‌اش کنده - نقشی فعال و گسترده داشتند. اما چون در نقل گزارشات به ویژه اخبار فتوح، حضور قبایل کوچکتر تحت شعاع حضور قبایل بزرگتر یا شاخه‌های بالاتر این قبایل قرار گرفته است، از این رو، نام و نشان چندانی از قبایل کوچکتر از جمله قبیله بنی سکون با وجود قبیله مادری شان، دیده نمی‌شود. با این حال، معدود اخبار و گزارشات به دست آمده از این قوم، از حضور جمع زیادی از آنان در فتوحات اسلامی به‌ویژه در وقایع مربوط به فتوحات مصر حکایت دارد. قوای نظامی بنی کنده و بنی سکون به فرماندهی حصین بن نمیر سکونی و معاویة بن حدیج در فتح ایران از جمله نبرد بزرگ قادسیه (سال ۱۴ هجری) مشارکت داشتند[۱۸۹]. ابن اثیر هم در تشریح وقایع این فتح، از اعزام لشکری ۴۰۰۰ نفره به فرماندهی سعد بن ابی وَقّاص جهت انجام فتوحات به عراق - که حصین بن نمیر و معاویة بن حدیج و گروهی چهار صد نفره از جوانان قبیله سَکون از جمله آن بودند، - خبر داده است[۱۹۰]. اندکی بعد، بسیاری از این رزمندگان سکونی، به جمع سپاهیان اسلام در جبهه مصر پیوستند و در کنار برخی دیگر از قبایل، ارکان اصلی لشکر اسلام را در فتح مصر (سال ۲۰ هجری) به فرماندهی عمرو بن عاص تشکیل دادند. سکونی‌ها و طایفه مشهورش بنی تجیب، در فتح فسطاط[۱۹۱] و نیز قلعه بابلیون مشارکت محسوسی داشتند؛ چندان که شاعرشان در افتخار به این فتح چنین سرود: و بابليون قد سعدنا بفتحها و حزنا لعمر الله فيئا و مغنما[۱۹۲]
به نظر می‌‌رسد آنها در فتح اسکندریه نیز حضور داشتند. پس از انجام این فتح، معاویة بن حدیج بن جفنه جهت ارائه گزارش از سوی فرماندهی کل فتوحات مصر، نزد عمر بن خطاب رفت[۱۹۳]. علاوه بر معاویة بن حدیج، مالک بن عتاهیه - از اصحاب پیامبر(ص) - [۱۹۴] خیثمة بن خیوان تجیبی سومی - از روؤسای بنی سوم - [۱۹۵] قیسیة بن کلثوم سومی[۱۹۶] و برادرش حارثة بن کلثوم بن حباشه[۱۹۷]، شریک بن ابی الاعقل (الاغفل) بن سلمة بن عمیره تجیبی سومی[۱۹۸]، حیوة بن مرثد تجیبی[۱۹۹]، ابوسعید مسلمة بن مخرمة بن سلمه تجیبی زمیلی[۲۰۰]، شریک بن سوید بن همام تجیبی فرنانی[۲۰۱] در کنار طوایفی چون بنی ایدعان[۲۰۲]، بنی عتاهیه[۲۰۳]، بنی عامر[۲۰۴] بنی سوم[۲۰۵]و بنی سعد[۲۰۶] هم از جمله بنی سکونی‌هایی به شمار آمده‌اند که در فتوحات مصر در سال ۲۰ هجری حضور داشتند.
مردمان این طایفه بزرگ و در رأس شان معاویة بن حدیج، پس از فراغت از فتوحات مصر به جانب غرب رفتند و در فتوحات شمال افریقا شرکت جستند. بی‌شک معاویة بن حدیج و فرزندانش، چهره ممتاز بنی سکون و بنی تجیب در این فتوحاتند. معاویه در سال ۳۱ هجری، همراه با عبدالله بن سعد بن ابی سرح در فتح نوبه شرکت کرد و در این جنگ موسوم به یوم دمقله (دهقله) یک چشم خود را از دست داد[۲۰۷]. وی در سال ۳۴ و ۴۰ و ۵۰ هجری نیز، چندین بار به سمت مغرب لشکر کشید[۲۰۸] که حاصل آن را فتح شهر بنزرت و دستیبابی بر جزیره صقلّیه (سیسیل) گفته‌اند[۲۰۹]. در سال ۳۴ هجری و در پی حمله قیصر روم به قرطاجنه و شکست آنان، جرجیر پادشاه قرطاجنه نزد معاویه رفت و از او یاری خواست. معاویه به سرداری معاویة بن حدیج، سپاهی را به یاری او فرستاد. او در قونیه با سپاه سی هزار نفره رومیان مواجه شد اما ابن حدیج آنان را در ناحیه «قصر الاحمر» در هم شکست و جلولاء را در محاصره گرفت. وی پس از فتح آنجا، و با غنایم بسیار به دیار خود بازگشت[۲۱۰]. وی در سال ۴۵ هجری هم، از سوی معاویة بن ابوسفیان، جهت انجام فتوحات جدید به افریقا فرستاده شد. قیصر روم، سپاهی را از راه دریا به کمک فرستاد اما اعراب موفق شدند این سپاه را ساحل اجم در هم بشکند[۲۱۱]. معاویه بن خدیج در سال ۵۰ نیز، بار دیگر به همراه عبدالملک بن مروان به سمت مغرب لشکر کشید[۲۱۲].
علاوه بر معاویة بن حدیج، ابوعمرو سالم بن غیلان اندائی - از موالیان بنی اندی - در فتوحات زمان حکومت مروانیان[۲۱۳] و نیز عبدالرحمن بن معاویة بن خدیج فرمانده نیروی دریایی جنگ‌های تابستانه در دوران حکومت مروان بن محمد[۲۱۴] هم از دیگر سکونی‌های شرکت کننده در فتوحات دوران بنی امیه یاد شده است. علاوه بر معاویة بن خدیج، از مالک بن هبیره سکونی نیز در شمار سرداران اموی در فتوحات روم نام برده شده است. وی چندین بار، در سالهای ۴۶[۲۱۵] ۴۷[۲۱۶] ۴۸ و ۴۹[۲۱۷] به مصاف رومیان رفت. فتح اندلس (در سال ۹۰ هجری) نیز از دیگر حوادث بزرگ اسلامی است که در آن جمعی از بنی سکونی‌ها از جمله عمیرة بن مهاجر بن نجده عامری و برادرش عبدالله حضور داشتند. عمیره و عبدالله از بزرگان بنی عامری بودند که همراه با موسی بن نصیر از مصر به اندلس رفتند و در فتوحات آن سرزمین شرکت کردند[۲۱۸]. ضمن این که، حضور جمعیتی انبوه از تجیبی‌ها در اندلس و به امارت رسیدن برخی از آنها[۲۱۹] در این منطقه، می‌‌تواند نشان نقش مهم و اساسی سکونی‌ها در فتح اندلس باشد.[۲۲۰]
بنی سکون و خلافت عثمان
حوادث دوران عثمان و قیام مردمی علیه او نیز، از دیگر حوادث مهم صدر اسلام است که در آن به نام برخی مردم بنی سکون پرداخته شده است. انتصاب فرمانداران فاسد و ناکارآمد، و نیز انحرافات گسترده ای که در انحاء مختلف سیاسی - عقیدتی در دوران خلافت عثمان در سرتاسر بلاد اسلامی بروز کرد، نارضایتی طیف گسترده ای از مردم را موجب گردید. بزرگان و آزادگانی از بلاد اسلامی در برابر پایمال شدن اصول اسلامی، سکوت خود را شکستند و به اعتراض علیه او پرداختند، که کنانة بن بشر بن عتاب بن عوف سکونی تجیبی در کنار بزرگانی از مصر نظیر سودان بن حمران، خالد بن ملجم و عبدالله بن سوداء از جمله آنان بودند[۲۲۱].
معترضان عراق و مصر و دیگر بلاد اسلامی، در نامه نگاری‌های خود، زمانی را تعیین کردند تا جهت اعتراض به وضعیت موجود، رو سوی مدینه آوردند. کنانة بن بشر از جمله این افراد بود که همگام با دیگر معترضان از شهرهای دیگر - از جمله کوفه و بصره - و همراه با بزرگانی چون سودان بن حمران و قتیرة بن بلال سکونی و پانصد یا هزار تن از مردم مصر به فرماندهی عبدالرحمن بن عدیس بلوی، در شوال سال ۳۵ هجری از شهرهای خود خارج شدند[۲۲۲]. آنان ابتدا در نزدیکی مدینه در محلی به نام ذی مروه اجتماع کردند[۲۲۳] و اندکی بعد، به مدینه وارد شدند. با رایزنی‌های انجام گرفته، آنها ضمن ابلاغ اعتراضات خود به عثمان، تعهداتی را جهت اصلاح امور مسلمین از او اخذ نمودند و سپس، به شهرهای خود عزیمت کردند. اما در میانه راه، به یکی از غلامان عثمان که سوار بر شتری از شتران عثمان، عازم مصر بود، برخوردند. آنان در بازرسی از او، نامه ای یافتند که در آن خطاب به عبدالله بن سعد بن ابی سرح - والی عثمان در مصر - از او خواسته شده بود تا با مخالفان به محض ورود به شدت برخورد کند. از جمله کسانی که در این نامه، نامی از ایشان به میان آمده بود عبدالرحمن بن عدیس و کنانة بن بشر بودند که در آن، عبدالله بن سعد مأمور شده بود که دست پایشان را خلاف هم قطع کند و بگذارد در خون خود بغلطند تا بمیرند[۲۲۴]. پس معترضان به سرعت به مدینه بازگشتند و با نشان دادن نامه به عثمان و دیگر مردم، خواستار توضیح او شدند. عثمان ضمن رد نوشتن این نامه، بر پایبندی خود بر قول و قرارهایش با آنان - که عمل بر اساس کتاب خدا و سنت رسول(ص) و عمل در راستای رضای معترضان بود، - تأکید ورزید. اما توضیحات او معترضان - از جمله کنانة بن بشر - را مجاب نکرد و آنان همچنان از بی‌اعتمادی خود به عثمان پای می‌‌فشردند. کنانه ضمن انتقاد از عملکرد عثمان، خطاب به او گفت: «چگونه به گفتار بی‌کردار تو راضی شویم حال آنکه تعهد کردی و علی(ع) را در این امر، ضامن قرار دادی و جماعتی از معاریف و ثقات صحابه را بر اقرار خویش و ضمانت علی(ع)، گواه گرفتی چندان که ما راضی شدیم و به منازلمان بازگشتیم؛ بعد، نامه بدین مضمون نوشتی و عهد شکستی. تو خود بگو که ما بر عهد و قول تو چگونه اعتماد کنیم؟»[۲۲۵] این اقدام و دیگر اقداماتی صورت گرفته از سوی دو طرف، مذاکرات را عملاً به بن بست کشاند تا این که سرانجام با بالا گرفتن کار، معترضان به منزل عثمان یورش آوردند و او را به قتل رساندند. کنانة بن بشر را از جمله این هجمه کنندگان به عثمان گفته‌اند. نقل است وی در این حمله، با میلۀ آهنین(گرز) بر پیشانی و جلو سر عثمان کوفت و در پی آن، دیگران بر عثمان هجمه آوردند و او را هلاک کردند[۲۲۶]. برخی هم گفته‌اند او با پیکانی را که در دست داشت به بیخ گوش عثمان فرو برد چندان که از حلقش در آمد و بعد شمشیرش را بر آورد و بر او زد تا کشته شد[۲۲۷]. وساطت کنانه بین وابستگان عثمان و معترضان، جهت دفن غلامان کشته شده عثمان در این واقعه، نیز از دیگر مواردی است که در آن به نام کنانة بن بشر و قبیله سکون اشاره شده است[۲۲۸].[۲۲۹]
بنی سکون و حکومت امام علی(ع)
همان‌گونه که گفته شد اقصی نقاط سرزمین‌های اسلامی از جمله عراق و شام و مصر، شاهد مهاجرت و حضور طوایف متعدد کنده از جمله بنی سکون بود. با در نظر گرفتن این امر، نقش متفاوت آنان در حوادث و وقایع صدر اسلام به‌ویژه حوادث دوران حکومت امام علی(ع) تا حدودی قابل تبیین و بررسی است. با توجه به فاصله زیاد مصر از عراق، شاید انتظار حضور گسترده سکونی‌های مصر - در قیاس با دیگر طوایف کنده - در تحولات و حوادث عراق، انتظار بجا و مقبولی نباشد. مضاف بر این که معاویه نیز با اقدامات خود سدی بزرگ در برابر پیوستن پیوستن جمع زیاد مصریان به سپاه امام علی(ع) و حتی سپاه شام ایجاد کرد. معاویه پیش از حرکت به سوی صفین، به مصریان مخالف امام علی(ع) از جمله معاویة بن خدیج و حصین بن نمیر سکونی که در آن زمان به توسط نامه مخفیانه با معاویه ارتباط برقرار نموده بودند، نامه نوشت و از آنها خواست چنانچه قیس بن سعد - فرماندار امام علی(ع) در مصر - جهت پیوستن به صفین دست به اقدامی زد، شورش کنند و آن سامان را به تصرف خود درآورند[۲۳۰]. با این حال، آوردگاه صفین شاهد حضور برخی سکونی‌های مصر بود که چهره شاخص آنان، معاویه بن حدیج (خدیج) کندی است. سخنان معاویه بن خدیج بعد از قتل حوشب و ذوالکلاع در سوگ شامیان کشته شده و در پی آن سخنان او با معاویة بن ابوسفیان در این باره[۲۳۱] و نیز حضور او در جمع شهود شامی جریان حکمیت[۲۳۲] از جمله اخباری است که حکایت از حضور معاویة بن خدیج و احتمالاً برخی دیگر از سکونی‌های مصر در نبرد صفین دارد.
اما در شام، بنی سکونی‌های شام و نیز، بسیاری دیگر از قبائل یمنی آن دیار، پس از به خلافت رسیدن امام علی(ع) و در پی خدعه عمرو بن عاص و معاویه بر شرحبیل بن سمط - بزرگ یمنی‌های شام - مبنی بر کشته شدن عثمان به دست حضرت علی(ع)، با مقصر جلوه دادن امام علی(ع) در قتل عثمان، بر شرحبیل گرد آمدند. شرحبیل نیز ایشان را نزد معاویه برد و آنان جملگی در دشمنی با علی(ع) با معاویه بیعت کردند[۲۳۳]. اخبار واصله از حضور جمع زیادی از مردم طوایف سکون، سکاسک و صدف - از فروعات قبیله کنده - [۲۳۴] در صفین در سپاه شام حکایت دارد؛ چندان که گفته شده آنان در کنار قبایل یمنی عک، حمیر، لخم، اشعر و سکاسک، بیشترین مدافعان جبهه معاویه را تشکیل می‌‌دادند[۲۳۵]. نقل است که معاویه به وقت پیکار صفین، شاخه‌های بنی سکون را رو در روی کندی‌های عراق به فرماندهی اشعث بن قیس قرار داد[۲۳۶]. در مقابل این دسته از سکونی‌ها، جمعی از مردمان شاخه عراقی این قوم بودند که در جنگ صفین به دفاع از امام علی(ع) بر آمدند که از جمله آنان میتوان به بجی (نجی) حضرمی بن سلمة بن حشم و پسرانش در این نبرد اشاره کرد. در این جنگ، هفت تن از پسران نجی به نامهای مسلم، حسین، عمران، اسقع(عقبه)، نعیم، علی و حمزه در رکاب امیرالمؤمنین(ع) به شهادت رسیدند[۲۳۷].
پس از جنگ صفین، معاویة بن ابوسفیان در صدد تصرف مصر بر آمد اما چون از جانب مصریان نگرانی‌هایی داشت نامه ای به مسلمة بن مخلد انصاری و معاویة بن خدیج کندی - سران عثمانی و مخالفان بزرگ حکومت امام علی(ع) در بلاد مصر - نوشت و در آن، از تصمیم خود در ارسال قریب الوقوع سپاهش گفت. این دو کسانی بودند که با علی(ع) بیعت نکردند و از اطاعت اوامر نوابش در مصر سر می‌‌تافتند. چون نامه به‌دست مسلمه و معاویة بن خدیج رسید، از این تصمیم شاد شدند و پاسخش را به استبشار و معاونت دادند و از یاری او با برانگیختن عدّه و عُدّه بسیار، خبر دادند. معاویه با دریافت وعده یاری آنان، عمرو بن عاص را در سال ۳۸ هجری با ۶۰۰۰ سپاهی روانه مصر کرد[۲۳۸]. محمد بن ابوبکر هم به امام علی(ع) نامه نوشت و ایشان را از حمله نیروهای عمرو بن عاص مطلع کرد. حضرت هم در پاسخ، ضمن ایراد مطالبی از محمد خواست تا کنانة بن بشر[۲۳۹] را که به نیکخواهی و دلیری و تجربه شهره است به مقابله آنها فرستد[۲۴۰]. پس محمد بن ابوبکر، دو هزار سواره را به فرماندهی کنانة بن بشر به نبرد سپاهیان شامی فرستاد. با آغاز جنگ و پس از متحمل شدن شکست‌های متوالی بر سپاه شام، عمرو بن عاص از معاویة بن خدیج یاری‌طلبید و او هم که جمع کثیری از مصریان را گرد خود فراهم آورده بود، به یاری عمروعاص شتافت و از پشت سر به کنانة و بشر و سپاه اندکش حمله ور شد و او را از هر طرف در محاصره گرفتند. کنانه در حالی که آیه شریفه 
وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ ٱللَّهِ كِتَـٰبًۭا مُّؤَجَّلًا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ ٱلدُّنْيَا نُؤْتِهِۦ مِنْهَا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ ٱلْـَٔاخِرَةِ نُؤْتِهِۦ مِنْهَا وَسَنَجْزِى ٱلشَّـٰكِرِينَ
[۲۴۱] را قرائت میکرد از مرکب پیاده شد و به نبرد پرداخت و جنگید تا این که به شهادت رسید. در پی شهادت کنانه، سپاه محمد بن ابوبکر متفرق شدند[۲۴۲]محمد با مشاهده این وضعیت، بازگشت و در راه به خرابه‌ای پناه برد. عمرو عاص هم وارد فسطاط شد و جای محمد نشست، معاویة بن خدیج به جستجوی محمد بن ابی‌بکر برآمد و پس از پرس و جو از چند غیر مسلمان، از محل اختفای وی باخبر شد. آنها محمد بن ابوبکر را در حالی که نزدیک بود از تشنگی جان دهد، از خرابه بیرون کشیدند و به طرف فسطاط روان شدند. در این هنگام، عبدالرحمان بن ابی‌بکر - برادر محمد بن ابوبکر - که همراه عمرو بن عاص به مصر آمده بود با اطلاع از اسارت محمد، از عمرو بن عاص خواست تا به معاویة بن خدیج دستور دهد از کشتن برادرش خودداری کند. عمرو عاص هم بلا فاصله برای معاویه پیام فرستاد که محمد را نزدش بفرستد[۲۴۳]. اما معاویة بن خدیج از استرداد او به عمرو بن عاص ممانعت کرد و گفت: شما پسر عموی من کنانة بن بشر را کشتید حال من محمد را رها کنم؟ به خدا قسم هرگز این کار را نخواهم کرد، و سپس این آیه را قرائت نمود أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌۭ مِّنْ أُو۟لَـٰٓئِكُمْ أَمْ لَكُم بَرَآءَةٌۭ فِى ٱلزُّبُرِ[۲۴۴] وی در پاسخ به محمد بن ابوبکر که از او طلب آب کرد، با یادآوری تشنه کشته شدن عثمان از دادن آب به او امتناع کرد[۲۴۵]. پس از سخنان کوتاهی که بین آنها رد و بدل شد، معاویة بن خدیج به محمد بن ابوبکر گفت: من تو را از روی ظلم نمی‌کشم، بلکه بخاطر انتقام خون عثمان، می‌کشم. محمد گفت: تو را با عثمان چکار؟ عثمان بر خلاف حق عمل کرد، و احکام قرآن را تغییر داد، و خداوند هم فرموده: وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْكَـٰفِرُونَ[۲۴۶] وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّـٰلِمُونَ[۲۴۷] وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْفَـٰسِقُونَ[۲۴۸] ما نسبت به اعمال و کردار او اعتراض کردیم و از وی خواستیم از خلافت کنار رود، او هم کنار نرفت. مردم هم جمع شدند و او را کشتند. این سخنان معاویة بن خدیج را بسیار ناراحت و غضبناک کرد؛ از این رو، محمد را جلو کشیده گردنش را زد و بعد او را داخل الاغ مرده‌ای گذاشت و آتش زد[۲۴۹]. معاویه بن خدیج پس از شهادت محمد بن ابی‌بکر، از مردم مصر برای معاویة بن ابی‌سفیان بیعت گرفت[۲۵۰].
معاویة بن خدیج در سال ۴۷ هجری مزد حمایت هایش را از معاویه و دولت اموی گرفت و پس از عزل عبدالله بن عمرو بن عاص از حکومت مصر، استاندار معاویه بر مصر شد[۲۵۱]. نقل است روزی عبدالرحمان بن ابی‌بکر در ایام امارتش بر مصر، بر معاویة بن حدیج که از اسکندریه آمده بود، گذشت پس به او گفت: «ای معاویه، پاداشت را از معاویه گرفتی، محمد بن ابی‌بکر را کشتی که ولایتدار مصر شوی و اینک ولایتدار شدی». گفت: «محمد بن ابی‌بکر را به سبب رفتاری که با عثمان کرده بود کشتم». عبدالرحمان گفت: «اگر فقط خونخواه عثمان بودی در کارهای معاویه شرکت نمی‌کردی و وقتی عمرو بن عاص با اشعری چنان کرد، پیش از همه بر نمی‌جستی که با او بیعت کنی»[۲۵۲]. معاویه بن خدیج مردی ملعون و خبیث بود. وی از سرسخت‌ترین دشمنان امام علی(ع) بود[۲۵۳] و بر این اساس، امام علی(ع) را سب میکرد. داوود بن ابی‌عوف می‌گوید: «معاویة بن خدیج در مسجد مدینه بر حسن بن علی(ع) وارد شد، امام حسن(ع) به او گفتند: ای معاویه تو علی را سب می‌کنی، به خداوند سوگند روز قیامت او را مشاهده خواهی کرد که بر چهره منافقان تازیانه می‌زند و آنها را دور میکند»[۲۵۴] - [۲۵۵].[۲۵۶]
منابع
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۷، ص۱۶۴؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۶.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۵؛ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۲۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۵. این نسب در برخی منابع به نقلی «سکن بن أشرس بن کنده» نیز ذکر شده است. (ر.ک: عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۰)
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ عدی و سعد را بواسطه تولد یافتن از مادری از قبیله مذحج به نام تجیب بنت ثوبان بن سلیم بن ذهل (رهاء) بدین نام خوانده‌اند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۶؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۵۵.)
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۲۹؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۱، ص۲۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۵۵.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ سمعانی، الأنساب، ج۹، ص۱۵۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۳۰۶.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ سمعانی، الأنساب، ج۱، ص۳۵۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۸۷.
- ↑ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۷۴؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۱۹۶.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱، ص۴۰۱؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۹۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۵۶.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱، ص۳۸۰؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۹۲.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱، ص۸۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۲۴.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۶، ص۳۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۷۵؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۴۸۰.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۷، ص۱۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۹، ص۱۷۷ - ۱۷۸؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۳۱۱؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۱۹.
- ↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۳۶۴؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۹۶.
- ↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۲۹۳؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۵۳۷.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱۰، ص۱۷۸؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۲۰؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۹۱۴.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱۰، ص۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۱۵. مردان بنی قتیرة بن حارثه، اشراف کنده بودند.(عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۰)
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱۰، ص۳۹۰ - ۳۹۱. برخی منابع از ایشان با عنوان «بنی قَرنان» یاد کرده‌اند. (ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۲۸؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۹۴۶)
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۱۰، ص۳۹۱؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۲۹.
- ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۲۸، ص۱۷۴؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۹۰.
- ↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۳۱۶؛ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۶۵۰.
- ↑ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۹. آنها را بواسطه نام مادرشان «درمکه بنت عبد اللّه بن سعد بن مرّه» بدین نام خوانده‌اند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۶؛ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۹.)
- ↑ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۵۰۰؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۴، ص۵۳۱..
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۹، ص۳۴۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۴۷۴؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۵۳.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴. نیز ر.ک: ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۲، ص۱۴۵.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴. نیز ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۳؛ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۲، ص۴۸۳.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۲. نیز ر.ک: دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۴، ص۲۱۷۹؛ سمعانی، الانساب، ج۱۲، ص۴۲۷.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۸؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۳۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۵ - ۸۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۴.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۸.
- ↑ بنی محریه از أبناء أعجم بن سعد اشرس به شمار می‌‌رفتند. (حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۸)
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۸.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۵.
- ↑ محمد بن احمد بن عمر، ادوار تاریخ الحضری، ص۵۸.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۸۲.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸. نیز ر.ک: زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۱۵۶.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۳۶ و ۶۴۰.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴؛ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴. هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۴۵.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴. هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ ر.ک: بخاری، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۷۱؛ ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ص۸۸؛ سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۳.
- ↑ ر.ک: ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۴۲؛ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۲، ص۴۸۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۶، ص۵۱۱.
- ↑ ر.ک: ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۴، ص۳۶۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۳۶. بنی دحیم در حلب سوریه به عدل و امانت معروف بودند چندان که مثل عرب قرار گرفته بودند: «کانّه ابن دحیم» (بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۳۶)
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۶۴۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۵۴.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۹۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۰۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۶۴۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۵۶.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۲۲.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۸۱.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۱۶؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۲۰۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۵. نیز ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۳، ص۲۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۳۰ - ۴۳۱.
- ↑ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۳۰؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸.
- ↑ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۵۰۰. نیز ر.ک: بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۴، ص۵۳۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۱۹۷. نیز ر.ک: ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۳۱۶؛ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۶۵۰.
- ↑ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ عوتبی صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۸.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۱۵۳.
- ↑ ر.ک: زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۰۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ او پس از اسارت، در حالی که بر روی تپه ای نگهداری میشد، سواری از کنارش رد شد. پس او بر آخر زین اسب آن مرد - که از کنار طایفه عمرو می‌‌گذشت - پیغامی نوشت و بدین ترتیب قومش را از اسارت خود با خبر کرد. (عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۶)
- ↑ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۸.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۴.
- ↑ ابن عبد ربه، الغقد الفرید، ج۳، ص۳۴۱.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۴.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۳، ص۵ - ۷.
- ↑ کندی‌ها در قرن پنجم میلادی با مهاجرت به نجد و یمامه در شمال و مرکز شبه جزیره عربستان، دولت عربی جوانی را شکل دادند، که میان دو دولت دست نشاندۀ ایران و روم یعنی لخمیان و غسانیان قرار داشت. (ر.ک: جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۳، ص۳۱۹)
- ↑ ابن‌شبه، تاریخ المدینة المنوره، ج۲، ص۵۴۵.
- ↑ حمزة بن حسن اصفهانی، سنی ملوک الارض و الأنبیاء، ترجمه جعفر شعار، ص۱۴۸
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، الجزء الثالث، ص۳۱۹ و ۳۷۸؛ ابن حبیب بغدادی، المُحَبِّر، ص۳۷۰؛ ابوعبیده معمر بن المثنی، ایام العرب قبل الاسلام، ص۶۵؛ فیلیپ حتی، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص۱۰۷.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۶.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۱۰۲۰.
- ↑ منتظرالقائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص:۹۷ - ۱۰۱.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۲۰۹؛ ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۱، ص۲۴۰ - ۲۴۳؛ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۲۰ - ۳۲۱.
- ↑ ابن مسکویه، تجارب الامم، ج۱، ص۲۴۰ - ۲۴۳؛ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۲۰ - ۳۲۱.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۵.
- ↑ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۸.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۹.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۳.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۰۲؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۶.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۱ - ۱۹۲.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۷۲؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۲ - ۴۵۳.
- ↑ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۷۲؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۷۲؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۲. نیز ر.ک: ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۲۹. ابن حزم و ابن درید از خواهر ابوسفیان با نام «ضهیاء بنت حرب» یاد کرده‌اند.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰ - ۱۹۱.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰ - ۱۹۱؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۷۲؛ عوتبی صحاری، الأنساب، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۱؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۲۹.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ عبدالرحمن عبدالواحد، الیمن فی صدر الاسلام، ص۵۹.
- ↑ یاقوت الحموی، معجم البلدان، ج۲، ص۶۷؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۰۰۰.
- ↑ اسامه اختیار، مقاله کنده، الموسوعة العربیه.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۵۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۳، ص۱۰۲۵؛ ابن سعد، ج۲، ص۱۲۶؛ بیهقی، دلائل النبوه، ج۵، ص۲۵۰.
- ↑ رمضان محمدی، قبیله کِنْدِه و نقش آن در مهمترین رویدادهای عصر جاهلی و صدر اسلام، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام، سال شانزدهم، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۴، شماره مسلسل ۶۳، ص۱۱۴ - ۱۱۵.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۲۳. نیز ر.ک: ابن سید الناس، عیون الاثر، ج۲، ص۳۰۸ - ۳۰۹.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۴، ص۱۵۲؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۳۸۸.
- ↑ ابن یونس، تاریخ ابن یونس المصری، ص۲۳۴؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۶، ص۲۸۰؛ سیوطی، در السحابه فی من دخل مصر من الصحابه، ص۶۹.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۹، ص۱۹.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ ابن حبیب بغدادی، محبر، ص۱۱۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۹۱؛ واقدی، المغازی، ج۱، ص۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۳۳.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۳، ص۱۰۲۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۲۰۲.
- ↑ ابن هشام، تاریخ مدینه دمشق، ج۴، ص۹۵۲؛ ابن ابی شیبه، المصنّف، ج۸، ص۴۹۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۲۶.
- ↑ و به قولی قبای اکیدر، بنگرید: ابن هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۹۵۳.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۹۵۳؛ واقدی، المغازی، ج۳، ص۱۰۲۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۱۱ و ج۲، ص۱۲۶؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۰۸.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۱، ص۳۶۳؛ صفدی، وفیات الاعیان، ج۹، ص۳۵۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۱۹۸.
- ↑ برای متن نامه، پنگرید: حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۴۸۸.
- ↑ احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۳۱۳.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، ص۷۳.
- ↑ نووی، شرح مسلم، ج۱۴، ص۵۰.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۹۶
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۲۸؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۳، ص۱۰۸۰؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۲۲۵.
- ↑ ابن ابی عاصم، الآحاد و المثانی، ج۴، ص۲۶۶ - ۲۶۷؛ المتقی الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۹۰.
- ↑ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۱، ص۲۴۴؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۴، ص۴۳۸؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۵۹۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ واقدی، کتاب الردّه، ص۱۶۹ - ۱۷۰.
- ↑ واقدی، کتاب الردّه، ص۱۷۰ - ۱۷۱؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۳۲ - ۳۳۳؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۲۵۴.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۳۲ - ۳۳۴؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۲۵۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۸۰.
- ↑ واقدی، کتاب الرده، ص۱۸۴ - ۱۸۵؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۱، ص۵۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۳۳؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۸۰.
- ↑ واقدی، کتاب الردّه، ص۱۸۹؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۱، ص۵۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۳۵؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۲۴۳.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۳۶؛ ابن‌خلدون، تاریخ، ج۲، ص۴۹۴.
- ↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۹۰؛ صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۷۸. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۹۵ - ۳۹۶.
- ↑ صحاری، الانساب، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۵۲۶.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۸۵؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۵.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۹، ص۲۰. ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۳، ص۱۹۳ - ۱۹۴.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۱.
- ↑ ابن یونس، تاریخ ابن یونس المصری، ص۱۵۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۲، ص۵۸۱؛ سمعانی، الانساب، ج۷، ص۳۰۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۵.
- ↑ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۳، ص۱۹۳ - ۱۹۴.
- ↑ ابن یونس، تاریخ ابن یونس المصری، ص۲۳۴؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۶، ص۲۸۰.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۱، ص۸۹.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۶، ص۳۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۷۵.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۱۰، ص۳۹۰ - ۳۹۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۳، ص۱۱.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۶۴۰.
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۵۶
- ↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۰۱
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۹، ص۲۰؛ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۶۱. نیز ر.ک: ابن خلدون، تاریخ، ج۴، ص۳۸۰
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۹، ص۲۰؛ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۶۰.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۶۱.
- ↑ ابن خلدون، تاریخ، ج۱، ص۳۱۴ و ج۴، ص۲۳۶.
- ↑ ابن خلدون، تاریخ، ج۶، ص۱۴۱.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه و دمشق، ج۱۵، ص۳۱۲؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۶۳.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۹ - ۳۶۰؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۸۷.
- ↑ ابن خلدون، تاریخ، ج۳، ص۱۶۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۰؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۲۲۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۵۲.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۲۷.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۴، ص۱۹.
- ↑ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۳۰.
- ↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۳۱۶؛ ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۳۱؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۴۸
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۴۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۵۸. بلاذری ضمن معرفی کنانة بن بشر به عنوان رییس اهل مصر در این خیزش، تعداد مصری‌ها را در این قیام ۴۰۰ یا ۵۰۰ یا ۷۰۰ یا ۹۰۰ برشمرده است. (بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۵۴۸ - ۵۴۹)
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۵۹.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۱۲. نیز بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۵۵۵.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۱۴.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۹۳ - ۳۹۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۰۱؛ ابن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۲۹. نیز ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۸۴.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۹۳.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۱۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
- ↑ معاویه پیش از حرکت به سوی صفین، به مصریان مخالف امام علی(ع) از جمله معاویة بن خدیج و حصین بن نمیر که در آن زمان با معاویه آغاز به مکاتبه کرده بودند و از پس انبوه مصریان طرفدار حضرت بر نمی‌آمدند، نامه نوشت و از آنها خواست چنانچه قیس بن سعد - فرماندار امام علی(ع) در مصر - از جای خود جنبید، شورش کنند و آن سامان را به تصرف خود درآورند. (نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۱۲۸)
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۴۵۴ - ۴۵۵.
- ↑ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۹۶؛ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۵۰۷.
- ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۲، ص۵۲۳؛ احمدی میانجی، مواقف الشیعه، ج۲، ص۱۳۲ - ۱۳۳.
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۲۷.
- ↑ منتظرالقائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۳۳۰.
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۲۲۷.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۰۴.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۳.
- ↑ کنانه را از سران شیعه اولی در مصر گفته‌اند. (بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۱، ص۲۱۱)
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۲؛ ثقفی کوفی، الغارات، ج۱، ص۲۷۹؛ ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۸۴.
- ↑ «و هیچ کس جز به اذن خداوند نخواهد مرد؛ که سرنوشتی است «با هنگام» و هر کس پاداش این جهان را بخواهد به او از آن می‌دهیم و آنکه بهره جهان واپسین را بجوید از آن به او خواهیم داد؛ و به زودی سپاسگزاران را پاداش می‌دهیم» سوره آلعمران، آیه ۱۴۵.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۴.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۳ - ۱۰۴؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۴.
- ↑ «آیا کافران شما (مردم مکّه) بهتر از آنانند یا شما را در کتاب‌ها (ی آسمانی) امان نامهای است؟» سوره قمر، آیه ۴۳.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۴؛ ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه، ص۱۴۸؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۷، ص۳۱۴.
- ↑ «و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند کافرند» سوره مائدهّ، آیه ۴۴.
- ↑ «و هر کس از آن در گذرد کفّاره (گناهان) اوست و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند ستمگرند» سوره مائده، آیه ۴۵.
- ↑ «و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند نافرمانند» سوره مائده، آیه ۴۷.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۱۰۴ - ۱۰۵؛ ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه، ص۱۴۹. مسعودی با نقل روایتی مختلف از این ماجرا نقل کرده که: محمد به جهت آنکه یارانش او را ترک کردند شکست خورد و در خانه ای در مصر مخفی شد اما دشمنان محل اختفایش را پیدا کردند و او را در محاصره گرفتند. پس محمد با یارانی که همراهش بودند، بیرون آمدند و جنگیدند و به شهادت رسیدند. معاویة بن خدیج و عمرو بن عاص جنازه او را در لای خر مرده ای کردند و آتش زدند. (مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۴۰۹)
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۶۰.
- ↑ ابن خلدون، تاریخ، ج۳، ص۱۷۰؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۳۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۲۲۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۵۲.
- ↑ ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه، ص۱۴۹.
- ↑ با نگاهی اجمالی به مقاله معاویة بن خدیج، پژوهه، نوشته طاهره رضایی.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت