در قرآن، برای [[پیشگیری]] یا مقابله با اذیّت، راههایی سفارش شده است: در بعضی موارد که [[انسان]] توان مقابله را ندارد، نباید زمینه آزار رسانی دیگران را فراهم آورد؛ برای مثال، زمانی که [[مشرکان]] با شنیدن صدای [[نماز]] و [[قرائت قرآن]] پیامبر به [[مقدّسات]] [[ناسزا]] میگفتند و بهسوی پیامبر سنگ میانداختند، پیامبر مأموریّت یافت تا نماز را چنان بخواند که به [[گوش]] مشرکان نرسد. {{متن قرآن|قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا}}<ref>«بگو: چه «الله» را بخوانید و چه «رحمان» را؛ هر چه بخوانید، نامهای نیکوتر او راست و به نمازت نه بانگ بردار و نه آن را بیآوا بخوان و میان آن (دو)، راهی (میانه) بگزین!» سوره اسراء، آیه ۱۱۰.</ref>.<ref>جامعالبیان، مج۹، ج۱۵، ص۲۲۹ـ۲۳۱؛ مجمعالبیان، ج۶، ص۶۸۹.</ref> آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا}}<ref>«ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمن بگو چادرها یشان را بر خویش نیک بپوشند ؛ این (کار) برای اینکه (به پاکدامنی) شناخته شوند و آزار نبینند نزدیکتر است و خداوند آمرزندهای بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۵۹.</ref> نیز به منظور جلوگیری از دست یازی [[فاسقان]] به [[زنان]] [[آزاد]] [[مؤمن]]، به جهت شباهت [[لباس]] و پوششان به [[کنیزان]]، به آنان استفاده از روسریهای بلند را یادآور میشود<ref>جامعالبیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۵۸.</ref>؛ پس برای [[امنیّت]] [[زنان]] از [[آزار]] [[فاسقان]]، افزون بر [[عفاف]] [[باطن]]، عفاف کامل ظاهر و حتّی رعایت [[متانت]] در [[راه رفتن]] و سخنگفتن نیز لازم است.<ref>الفرقان، ج۲۱، ص۲۰۸.</ref> برخی این [[آیه]] را [[فرمان]] به دوری از مواضع [[تهمت]] دانستهاند که سبب اذیّتاست.<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۲۳۰.</ref> در مواردی که منشأ اذیّت، [[ستیز]] [[عقیدتی]] بوده، به خطر افتادن [[جان]]، [[مال]] یا آبروی [[مؤمن]] را باعث میشود، [[پنهان]] ساختن [[باور]] درونی و اظهار عقیدهای [[مخالف]] آن ([[تقیّه]]) مجاز است؛<ref> نمونه، ج۱۱، ص۴۲۳ـ۴۲۴.</ref> چنانکه [[عمّار]] در زیر شکنجههای سخت [[مشرکان]] اظهار [[کفر]] کرد {{متن قرآن|مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«بر آن کسان که پس از ایمان به خداوند کفر ورزند- نه آن کسان که وادار (به اظهار کفر) شدهاند و دلشان به ایمان گرم است بلکه آن کسان که دل به کفر دهند- خشمی از خداوند خواهد بود و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره نحل، آیه ۱۰۶.</ref>.<ref>الدرالمنثور، ج ۵، ص۱۷۰؛ الکافی، ج ۲، ص۲۲۲.</ref>؛ از اینرو طبق [[روایات]] درصورتی که اظهار [[تشیّع]] پیامدهای زیانباری داشته باشد، تقیّه جایز، بلکه [[واجب]] است؛ بدین جهت، تقیّه، سپر و [[حرز]] مؤمن دانسته شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۰ـ۲۲۰.</ref> مقابله با آزار دهندگان درصورت امکان و نیز [[مصلحت]] نداشتن [[سکوت]] و خویشتنداری، جایز یا واجب است؛ چنانکه با [[هجرت]] [[مسلمانان]] به [[مدینه]] و فراهم آمدن توان مقابله با مشرکان، به آنان اجازه مقابله داده شد {{متن قرآن|أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ}}<ref>«به کسانی که بر آنها جنگ تحمیل میشود اجازه (ی جهاد) داده شد زیرا ستم دیدهاند و بیگمان خداوند بر یاری آنان تواناست» سوره حج، آیه ۳۹.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ}}<ref>«همان کسانی که ناحق از خانههای خود بیرون رانده شدند و جز این نبود که میگفتند:» سوره حج، آیه ۴۰.</ref> یا مسلمانان برای [[رهایی]] مردان، زنان و [[کودکان]] [[مستضعف]] که در [[مکّه]] مانده بودند، به [[جنگ]] با مشرکان [[مأمور]] {{متن قرآن|وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا}}<ref>«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمیکنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که میگویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.</ref>، و در مدینه، آزاردهندگان به [[تبعید]] و [[قتل]] [[تهدید]] شدند {{متن قرآن| إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُّهِينًا وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا لَئِن لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلاَّ قَلِيلا مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلا }}<ref>«خداوند آنان را که خداوند و فرستاده او را میآزارند در این جهان و جهان بازپسین لعنت میکند و برای آنها عذابی خوارساز آماده کرده است. و آنان که مردان و زنان مؤمن را بیآنکه کاری (ناپسند) کرده باشند آزار میکنند بیگمان بار بهتان و گناهی آشکار را بر دوش دارند. ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمن بگو چادرها یشان را بر خویش نیک بپوشند ؛ این (کار) برای اینکه (به پاکدامنی) شناخته شوند و آزار نبینند نزدیکتر است و خداوند آمرزندهای بخشاینده است. اگر منافقان و بیماردلان و شایعهافکنان مدینه دست (از کارهایشان) برندارند، تو را بر آنان برمیانگیزیم سپس در آن شهر جز زمانی اندک در کنار تو نخواهند بود. در حالی که لعنتشدگانند؛ هر جا یافته شوند باید بیدرنگ گرفتار و کشته شوند» سوره احزاب، آیه ۵۷-۶۱.</ref>؛ امّا در مواردی که مقابله با آزار دهندگان، غیر ممکن و سکوت و خویشتنداری اثری [[تربیتی]] داشته باشد، به [[صبر]] و [[استقامت]]، و [[استمداد]] از [[خداوند]] و [[تقوا]] سفارش شده است {{متن قرآن|لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِيرًا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ}}<ref>«بیگمان با مال و جانتان آزمون خواهید شد و از آنان که پیش از شما به آنان کتاب (آسمانی) دادهاند و از کسانی که شرک ورزیدهاند (سخنان دل) آزار بسیار خواهید شنید و اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری ورزید؛ بیگمان این از کارهایی است که آهنگ آن میکنند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۶.</ref>؛ {{متن قرآن|قَالُوا أُوذِينَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنَا وَمِنْ بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ}}<ref>«گفتند: ما پیش از آنکه تو نزد ما بیایی و پس از آنکه آمدی آزار دیدهایم، (موسی) گفت: امید است پروردگارتان دشمنتان را نابود گرداند و شما را در زمین جانشین سازد آنگاه در نگرد که چگونه رفتار میکنید» سوره اعراف، آیه ۱۲۹.</ref>؛ چنانکه [[پیامبران]] و پیروانشان با [[توکّل]] بر خداوند در برابر آزار مشرکان صبر میکردند {{متن قرآن|وَمَا لَنَا أَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَقَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا آذَيْتُمُونَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ}}<ref>«و چرا بر خداوند توکّل نکنیم حال آنکه راهمان را به ما نشان داده است؟ و بیگمان بر آزاری که میدهیدمان شکیبایی پیشه میکنیم و توکّلکنندگان باید تنها بر خداوند توکّل کنند» سوره ابراهیم، آیه ۱۲.</ref>.
برخی، از این آیه استفاده کردهاند که استقامت در برابر آزار و [[رنج]]، خود نوعی توکّل است؛ چنانکه در آیه {{متن قرآن|وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا}}<ref>«و از کافران و منافقان فرمان نبر و به آزارشان بها مده و بر خداوند توکل کن و خداوند (تو را) کارساز، بس» سوره احزاب، آیه ۴۸.</ref> درباره [[پیامبر اسلام]] آمده که [[صابران]] بر [[رنج]]، [[مقام]] متوکّلان را مییابند.<ref>کشف الاسرار، ج۵، ص۲۴۷.</ref> [[آیات]] {{متن قرآن|قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ}}<ref>«ما خوب میدانیم که آنچه میگویند تو را اندوهناک میگرداند؛ (امّا) به راستی آنان تو را دروغزن نمیشمارند بلکه این ستمگران آیات خداوند را انکار میکنند» سوره انعام، آیه ۳۳.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«و به یقین پیش از تو (نیز) پیامبرانی دروغگو شمرده شدند پس، هر چه دروغگو شمرده شدند و آزار دیدند شکیبایی ورزیدند تا آنکه یاری ما به ایشان رسید؛ و برای کلمات خداوند هیچ دگرگونکنندهای نیست و بیگمان (برخی) از خبر (های) پیامبران به تو رسیده است» سوره انعام، آیه ۳۴.</ref>؛ {{متن قرآن|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref>«بنابراین شکیبا باش همانگونه که پیامبران اولوا العزم شکیبایی ورزیدند و برای آنان (عذاب را به) شتاب مخواه که آنان روزی که آنچه را وعدهشان دادهاند بنگرند، چنانند که گویی جز ساعتی از یک روز (در جهان) درنگ نکردهاند، این، پیامرسانی است؛ پس آیا جز بزهکار» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref> و {{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ}}<ref>«پس بر آنچه میگویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از برآمدن خورشید و پیش از غروب با سپاس به پاکی بستای!» سوره ق، آیه ۳۹.</ref> با [[یادآوری]] [[استقامت]] [[پیامبران پیشین]] و پیروانشان از [[پیامبر]] و [[مسلمانان]] میخواهند تا در برابر [[آزار]] [[مشرکان]] [[شکیبا]] باشند. آیه {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِنْ جَاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَوَلَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِي صُدُورِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«و برخی از مردم کسانی هستند که میگویند: به خداوند ایمان آوردهایم آنگاه چون در راه خداوند، آزاری ببینند گزند مردم را همچون عذاب خداوند میانگارند و اگر از سوی پروردگارت امدادی برسد میگویند: بیگمان ما با شما بودهایم؛ آیا خداوند به آنچه جهانیان در دل دارند داناتر نیست؟» سوره عنکبوت، آیه ۱۰.</ref> [[منافقان]] و [[عافیت]] طلبان را که با اندک [[سختی]]، از [[دین]] برمیگردند، [[نکوهیده]] است. برخی، منظور از ایذا را در این [[آیه]]، [[مشقّت]] و سختی عباداتی چون [[جهاد]] دانستهاند که گروهی به بهانه مشقّت، از زیر آن شانه خالی میکنند.<ref>کشف الاسرار، ج۷، ص۳۶۶ـ۳۷۰.</ref> بهطور کلّی شاید این آیه درباره کسانی باشد که [[ایمان واقعی]] ندارند و تا زمانی که آزار نشوند، [[اظهار ایمان]] میکنند و معتقدند که عقلا نباید خود را برای [[ایمان]]، به [[زحمت]] و [[عذاب]] انداخت؛ بدین جهت، با اندک سختی به [[شرک]] میگرایند.<ref>المیزان، ج ۱۶، ص۱۰۵.</ref> افزون بر این موارد، گاهی با [[نیکوکاری]] {{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ}}<ref>«بدی را با روشی که نیکوتر است دور کن؛ ما به آنچه وصف میکنند داناتریم» سوره مؤمنون، آیه ۹۶.</ref> و [[تألیف قلوب]] از راههای [[شرعی]] میتوان از [[آزار دیگران]] کاست یا حتّی [[محبّت]] آنان را بهدست آورد. گروهی، بعضی [[ازدواجهای پیامبر]] را مانند [[ازدواج]] او با [[امحبیبه]] از [[دختران]] [[خاندان]] [[ابیسفیان]] به این منظور دانستهاند.<ref>تفسیر ماوردی، ج۵، ص۵۱۹؛ الدرالمنثور، ج۸، ص۱۳۰؛ انسابالاشراف، ج۲، ص۷۳.</ref> در پارهای موارد نیز [[خداوند]]، [[پیامبران]] و [[مؤمنان]] را از آزار مشرکان رهانیده یا بر [[یاری]] آنها [[وعده]] داده است؛ بهطور مثال [[پیامبر اسلام]] دفع [[شرّ]] ریشخندگران را وعده داد {{متن قرآن|إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ}}<ref>«ما تو را در برابر ریشخندکنندگان بسندهایم» سوره حجر، آیه ۹۵.</ref> و بدینسان، [[ابولهب]] از سرسختترین [[دشمنان پیامبر]] به [[نفرین]] [[الهی]] گرفتار شد {{متن قرآن|تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ }}<ref>«توش و توان ابو لهب تباه و او نابود باد. دارایی و دستاوردش به او سودی نبخشید. زودا که در آتشی زبانهدار درآید. و (نیز) همسرش در حالی که هیزمکش (دوزخ) است، ریسمانی از پوست تافته درخت خرما بر گردن اوست» سوره مسد، آیه ۱-۵.</ref> چنانکه هریک از پیامبران پیشین را نیز پس از [[بردباری]]، به نوعی یاری کرد: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«و به یقین پیش از تو (نیز) پیامبرانی دروغگو شمرده شدند پس، هر چه دروغگو شمرده شدند و آزار دیدند شکیبایی ورزیدند تا آنکه یاری ما به ایشان رسید؛ و برای کلمات خداوند هیچ دگرگونکنندهای نیست و بیگمان (برخی) از خبر (های) پیامبران به تو رسیده است» سوره انعام، آیه ۳۴.</ref> [[ابراهیم]] را از [[آتش]] رهانید {{متن قرآن|فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنْجَاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«اما پاسخ قوم او جز این نبود که گفتند: او را بکشید یا بسوزانید! و خداوند او را از آتش رهانید؛ بیگمان در این، نشانههایی است برای گروهی که ایمان دارند» سوره عنکبوت، آیه ۲۴.</ref>، و [[موسی]] را از [[آزار]] [[افترا]] و [[تهمت]] تبرئه کرد. {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَكَانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيهًا}}<ref>«ای مؤمنان! همچون کسانی نباشید که موسی را آزردند و خداوند او را از آنچه (درباره او) گفتند برکنار داشت و او نزد خداوند آبرومند بود» سوره احزاب، آیه ۶۹.</ref>. همچنین در [[سوره احزاب]] پس از بیان [[راه]] [[پیشگیری]] از دست یازی [[فاسقان]] به [[زنان]] [[مؤمن]]، [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] را به تسلّط بر [[منافقان]]، درصورت ادامه آزار رسانی آنان [[وعده]] داده است. چنانکه [[خداوند]]، پیامبر را هنگام [[قرائت قرآن]] و به پا داشتن [[نماز]]، از دید [[کافران]] [[پنهان]] نگه میداشت و بدینسان از آزار [[مشرکان]] ازجمله [[ابوسفیان]]، نضربن [[حارث]]، [[ابوجهل]] و [[امجمیل]] مصون میماند: {{متن قرآن|وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا}}<ref>«و چون قرآن بخوانی میان تو و آنان که به جهان واپسین ایمان ندارند پردهای فراپوشیده مینهیم» سوره اسراء، آیه ۴۵.</ref>.<ref>مجمعالبیان، ج۶، ص۶۴۵.</ref> برخی، مقصود از {{متن قرآن|حِجَابًا مَسْتُورًا}} را دوری کافران از [[قرآن]] و [[هدایت]] و شفای آن دانستهاند که در مقایسه با وجه پیشین بعید به نظر میرسد.<ref> مجمعالبیان، ج۶، ص۶۴۵.</ref> [[آیات]] {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref>«شما بهترین گروهی بودهاید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شدهاید؛ به کار پسندیده فرمان میدهید و از (کار) ناپسند باز میدارید و به خداوند ایمان دارید و اهل کتاب اگر ایمان میآوردند برای آنان بهتر بود؛ برخی از آنها مؤمن امّا بسیاری از آنان نافرمانن» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref>، {{متن قرآن|لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلَّا أَذًى وَإِنْ يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنْصَرُونَ}}<ref>«هرگز جز آزاری (اندک) زیانی به شما نمیرسانند و اگر با شما به جنگ برخیزند پشت به شما خواهند کرد سپس یاری نخواهند شد» سوره آل عمران، آیه ۱۱۱.</ref> پس از آنکه [[امّت اسلام]] را به جهت [[امر به معروف و نهی از منکر]] و... [[بهترین]] [[امّت]] معرّفی کرده، به مؤمنان وعده داده که از سوی کافران جز آزاری اندک، به آنان زیانی نخواهد رسید. این [[مصونیت]] به جهت [[یاری]] خداوند است که [[اهلکتاب]] بر زیان رسانی به مؤمنان [[قدرت]] نمییابند و فقط به اذیّت زبانی آنان میپردازند.<ref>مجمعالبیان، ج۲، ص۸۱۳.</ref> در ادامه، چنین وعده داده که اگر اهلکتاب از حدّ آزار زبانی پا را فراتر گذارند و به [[جنگ]] بپردازند، [[شکست]] خواهند خورد. با توجّه به این [[آیه]] و استثنای [[حقیقی]] (متّصل) "أذی" از "ضرر"، چنین برداشت میشود که "ایذا" پایینترین حدّ ضرر، یعنی گفتار آزاردهنده است؛<ref>التفسیرالکبیر، ج۸، ص۱۹۳ـ۱۹۴؛ کشفالاسرار، ج۲، ص۲۴۶.</ref> البتّه محقّقان، منقطعبودن این استثنا را که از سوی برخی ادّعا شده است، مردود دانستهاند.<ref>التفسیر الکبیر، ج۸، ص۱۹۴.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری]] و [[عبدالصمد مجدی|مجدی]]، [[اذیت - نصیری و مجدی (مقاله)|مقاله "اذیت"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>.
در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آزار (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
واژه اذیّت در فارسی بهمعنای آزردن و رنجه شدن است.[۱] راغب آن را در مقام تعریف اصطلاحی، از دیدگاه دینی بهمعنای ضرر دنیایی یا آخرتی دانسته که به جسم یا روح میرسد.[۲] از نظر برخی واژهپژوهان دیگر، مفهوم اذیّت، همیشه با ضرر و نقصان همراه نیست؛[۳] بلکه هر چیزی که ناخشنودی و ناسازگاری طبع را سبب شود، اذیّت خواهد بود.[۴]اذیت، گاهی جسمی مانند قطع عضو و شکنجههای بدنی، و گاهی روحی و روانی مثل تمسخر و تهمت است.
"اذیّت و آزار" از منظرهای گوناگون، مورد بحث قرار گرفته است. علم اخلاق، مبحث مستقلّی را به آن اختصاص نداده؛ ولی درباره مفاهیم مرتبط با آن (ستم، دشنام و...) به تفصیل سخن گفته است. در روانشناسی به مسأله آزاررسانی بهصورت بیماری روانی و در قالب مفاهیمی چون خودآزاری (masachism) و دیگر آزاری (sadism) پرداخته شده،[۵] و جامعهشناسی نیز شکلهای گوناگون دیگر آزاری و ناهنجاریهای اجتماعی (شکنجه، قتل، غارت و...) را بررسی کرده است.
↑«آنان که داراییهای خود را در راه خداوند میبخشند و از پی آنچه بخشیدهاند منّتی نمینهند و آزاری نمیدهند، پاداش آنها نزد پروردگار آنان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین میگردند» سوره بقره، آیه ۲۶۲.
↑«ای مؤمنان! صدقههای خود را با منّت نهادن و آزردن تباه نسازید، همچون کسی که از سر نمایش دادن به مردم، دارایی خود را میبخشد و به خداوند و روز واپسین ایمان ندارد، پس داستان وی چون داستان سنگی صاف است که بر آن گرد و خاکی نشسته باشد آنگاه بارانی تند بدان برسد (و آن خاک را بشوید) و آن را همچنان سنگ سختی درخشان (و بیرویش گیاهی بر آن) وا نهد؛ (اینان نیز) از آنچه انجام میدهند هیچ (بهره) نمیتوانند گرفت و خداوند گروه کافران را راهنمایی نمیکند» سوره بقره، آیه ۲۶۴.
↑«هرگز جز آزاری (اندک) زیانی به شما نمیرسانند و اگر با شما به جنگ برخیزند پشت به شما خواهند کرد سپس یاری نخواهند شد» سوره آل عمران، آیه ۱۱۱.
↑«بیگمان با مال و جانتان آزمون خواهید شد و از آنان که پیش از شما به آنان کتاب (آسمانی) دادهاند و از کسانی که شرک ورزیدهاند (سخنان دل) آزار بسیار خواهید شنید و اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری ورزید؛ بیگمان این از کارهایی است که آهنگ آن میکنند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۶.
↑«ای مؤمنان! هیچ گروهی گروه دیگر را به ریشخند نگیرد، بسا آنان از اینان بهتر باشند؛ و نه زنانی زنانی دیگر را، بسا آنان از اینان بهتر باشند و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقبهای ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.
↑«ای مؤمنان! از بسیاری از گمانها دوری کنید که برخی از گمانها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید؛ آیا هیچ یک از شما دوست میدارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناپسند میدارید و از خداوند پروا کنید که خداوند توبهپذیری» سوره حجرات، آیه ۱۲.
↑«و روی خود را از مردم مگردان و بر زمین خرامان گام برمدار که خداوند هیچ خود پسند خویشتنستایی را دوست نمیدارد» سوره لقمان، آیه ۱۸.
↑«و (یاد کنید) آنگاه را که شما را از فرعونیان رهانیدیم که به شما عذابی سخت میچشاندند، پسرانتان را سر میبریدند و زنانتان را زنده میگذاردند و در آن از سوی پروردگارتان برای شما آزمونی سترگ بود» سوره بقره، آیه ۴۹.
↑«و هر یک از شما که یارایی مالی نداشته باشد تا زنان آزاد مؤمن را به همسری گیرد، در میان کنیزان، از دختران جوان مؤمن، همسر گزیند و خداوند به ایمانتان داناتر است؛ همه چون یکدیگرید پس با اجازه کسان آنها با آنان ازدواج کنید و کابینهایشان را در حالی که پاکدامنند و نه پلیدکار و گزیننده دوستهای پنهان، به گونه شایسته به (کسان) آنها بپردازید. آنگاه چون شوی کنند، اگر به کاری زشت دست یازیدند بر آنان نیمی از کیفر زنان آزاد خواهد بود. این (ازدواج با کنیزکان) برای کسی است که از (آلایش) گناه بهراسد و شکیبایی ورزیدن، برای شما بهتر است و خداوند آمرزندهای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۵.