بیت‌الحکمه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۱ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۴۰

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مقدمه

مأمون با وجود گرفتاری‌های سیاسی و نظامی فراوان توجه خاصی به علم و دانش داشت و به برکت آنکه مدتی از عمر خود را در میان ایرانیان گذراند و نزد خاندان دانش پرور برمکی پرورش یافت، مردی روشنفکر و دوستدار دانش بار آمد. از این‌رو، همواره در تشویق اهل علم و ادب اهتمام می‌کرد و در مجالس بحث و گفتگوی آنان شرکت می‌جست. وی معتقد بود که مجالس بحث و مناظره، اختلاف دانشوران را از میان بر می‌دارد و پایه‌های اعتقادی آنان را استوار می‌سازد^[۱]. در این میان ترجمه میراث علمی یونان، هند، بین‌النهرین و ایران که از زمان منصور آغاز شده بود، در زمان مأمون به‌شدت مورد توجه قرار گرفت. در همین راستا مأمون بیت‌الحکمة را گسترش داد و با ایجاد امکانات مناسب آن را از صورت یک کتابخانه صرف به مرکزی برای ترجمه آثار علمی گذشته و محلی برای تحقیق و پژوهش تبدیل کرد.

بیت‌الحکمة در زمان هارون الرشید^[۲] و ظاهراً بنا به توصیه خاندان برمک و به تقلید از نمونه‌های مشابه آن در دربار پادشاهان ایران پیش از اسلام به وجود آمد^[۳] و نویسندگان و مترجمانی چون علان شعوبی و ابوسهل فضل نوبختی از همان زمان در آن مرکز به فعالیت علمی مشغول شدند^[۴]؛ چنانکه در همان جا مترجم بزرگی چون یوحنای ماسویه به ترجمه کتاب‌هایی پرداخت که هارون پس از چیره شدن بر سپاه بیزانس به دست آورده بود^[۵]. با وجود این، درخشان‌ترین روزگار بیت‌الحکمة در زمان مأمون بود؛ زیرا به دنبال توجه و مساعی او، بیت‌الحکمة فرهنگستان بزرگی شد که مترجمان زمان، بدون توجه به دین و مذهبشان، در آن گرد می‌آمدند. بنابر روایات، مأمون برای آنکه وسایل و لوازم کافی را برای این مترجمان فراهم آورد، از فرمانروای سیسیل درخواست کرد تا مجموعه‌ای از کتاب‌های کهن یونانی را نزد وی بفرستد و چون فرمانروای سیسیل به درخواست وی پاسخ مثبت داد، مأمون آن آثار و کتب را به سهل بن هارون، رئیس کتابداران بیت‌الحکمة سپرد^[۶] تا در اختیار مترجمان و دانش پژوهان قرار دهد. همچنین پس از پیروزی مأمون بر سپاه بیزانس و بنا به درخواست وی، امپراتور روم موافقت کرد که گروهی از فرستادگان خلیفه برای گزینش کتاب‌های مورد علاقه مسلمانان بدانجا روند.

آنگاه مأمون چند نفر از جمله حجاج بن مطر و ابن بطریق را بدان دیار فرستاد تا بهترین کتاب‌ها را برگزیدند و به بیت‌الحکمة انتقال دادند و کسانی چون حنین بن اسحاق، اسحاق بن حنین، محمد بن موسی خوارزمی، سعید بن هارون و ثابت بن قره در زمانی کوتاه آن آثار را به زبان عربی ترجمه کردند^[۷].

فعالیت علمی بیت‌الحکمة تا زمان سلطه مغولان بر بغداد (۶۵۶ق) کمابیش ادامه یافت و گنجینه گران‌بهایش تا آن زمان باقی بود بیت‌الحکمه بغداد در تأسیس نمونه‌های مشابه آن در جهان اسلام تأثیر بسیار داشت؛ چنانکه علی بن یحیی منجم (د. ۲۷۵ق)، فتح بن خاقان (د. ۲۴۷ق) و امویان اندلس و فاطمیان مصر نیز به تأسی از آن، مراکز علمی و فرهنگی مشابهی به وجود آوردند^[۸]..^[۹].

منابع

خضری، سید احمد رضا، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه

پانویس

↑ امین، احمد، ضحی الاسلام، ص۵۷-۵۸.
↑ نک: الفهرست، ص۳۷۳- ۳۷۴.
↑ غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ص۸۸.
↑ الفهرست، ص۲۷۳ - ۲۷۴.
↑ ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الأطباء، ج۱، ص۱۷۵ - ۱۸۷.
↑ الفهرست، ص۳۳۹؛ و نک: یاقوت، شهاب الدین، معجم الأدباء، ج۱۱، ص۲۶۶؛ رفاعی، احمد فرید، عصر المأمون، ج۱، ص۳۷۵ - ۳۷۶.
↑ الفهرست، ص۳۳۹.
↑ نک: معجم الأدباء، ج۱۵، ص۱۰۷؛ ج۱۶، ص۱۷۴.
↑ خضری، سید احمد رضا، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه ص ۸۲.

[1] امین، احمد، ضحی الاسلام، ص۵۷-۵۸.

[2] نک: الفهرست، ص۳۷۳- ۳۷۴.

[3] غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ص۸۸.

[4] الفهرست، ص۲۷۳ - ۲۷۴.

[5] ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الأطباء، ج۱، ص۱۷۵ - ۱۸۷.

[6] الفهرست، ص۳۳۹؛ و نک: یاقوت، شهاب الدین، معجم الأدباء، ج۱۱، ص۲۶۶؛ رفاعی، احمد فرید، عصر المأمون، ج۱، ص۳۷۵ - ۳۷۶.

[7] الفهرست، ص۳۳۹.

[8] نک: معجم الأدباء، ج۱۵، ص۱۰۷؛ ج۱۶، ص۱۷۴.

[9] خضری، سید احمد رضا، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه ص ۸۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 [[مأمون]] با وجود گرفتاری‌های [[سیاسی]] و نظامی فراوان توجه خاصی به [[علم]] و [[دانش]] داشت و به [[برکت]] آنکه مدتی از [[عمر]] خود را در میان [[ایرانیان]] گذراند و نزد [[خاندان]] دانش پرور [[برمکی]] پرورش یافت، مردی روشنفکر و [[دوستدار]] دانش بار آمد. از این‌رو، همواره در [[تشویق]] [[اهل]] علم و [[ادب]] اهتمام می‌کرد و در مجالس بحث و گفتگوی آنان شرکت می‌جست. وی [[معتقد]] بود که مجالس بحث و [[مناظره]]، [[اختلاف]] دانشوران را از میان بر می‌دارد و پایه‌های [[اعتقادی]] آنان را [[استوار]] می‌سازد<ref>امین، احمد، ضحی الاسلام، ص۵۷-۵۸.</ref>. در این میان ترجمه [[میراث علمی]] یونان، [[هند]]، بین‌النهرین و [[ایران]] که از [[زمان]] [[منصور]] آغاز شده بود، در زمان مأمون به‌شدت مورد توجه قرار گرفت. در همین راستا مأمون بیت‌الحکمة را [[گسترش داد]] و با ایجاد امکانات مناسب آن را از صورت یک کتابخانه صرف به مرکزی برای ترجمه آثار [[علمی]] گذشته و محلی برای تحقیق و [[پژوهش]] تبدیل کرد.
-بیت‌الحکمة در زمان [[هارون]] الرشید<ref>نک: الفهرست، ص۳۷۳- ۳۷۴.</ref> و ظاهراً بنا به توصیه [[خاندان برمک]] و به [[تقلید]] از نمونه‌های مشابه آن در دربار [[پادشاهان ایران]] پیش از [[اسلام]] به وجود آمد<ref>غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ص۸۸.</ref> و نویسندگان و مترجمانی چون علان شعوبی و ابوسهل فضل [[نوبختی]] از همان زمان در آن مرکز به فعالیت علمی مشغول شدند<ref>الفهرست، ص۲۷۳ - ۲۷۴.</ref>؛ چنانکه در همان جا مترجم بزرگی چون یوحنای ماسویه به ترجمه کتاب‌هایی پرداخت که هارون پس از چیره شدن بر [[سپاه]] بیزانس به دست آورده بود<ref>ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الأطباء، ج۱، ص۱۷۵ - ۱۸۷.</ref>. با وجود این، درخشان‌ترین [[روزگار]] بیت‌الحکمة در زمان مأمون بود؛ زیرا به دنبال توجه و مساعی او، بیت‌الحکمة فرهنگستان بزرگی شد که مترجمان زمان، بدون توجه به [[دین]] و مذهبشان، در آن گرد می‌آمدند. بنابر [[روایات]]، مأمون برای آنکه وسایل و لوازم کافی را برای این مترجمان فراهم آورد، از فرمانروای سیسیل درخواست کرد تا مجموعه‌ای از کتاب‌های کهن یونانی را نزد وی بفرستد و چون فرمانروای سیسیل به درخواست وی پاسخ مثبت داد، [[مأمون]] آن آثار و کتب را به [[سهل بن هارون]]، [[رئیس]] کتابداران بیت‌الحکمة سپرد<ref>الفهرست، ص۳۳۹؛ و نک: یاقوت، شهاب الدین، معجم الأدباء، ج۱۱، ص۲۶۶؛ رفاعی، احمد فرید، عصر المأمون، ج۱، ص۳۷۵ - ۳۷۶.</ref> تا در [[اختیار]] مترجمان و [[دانش]] پژوهان قرار دهد. همچنین پس از [[پیروزی]] مأمون بر [[سپاه]] بیزانس و بنا به درخواست وی، امپراتور [[روم]] موافقت کرد که گروهی از فرستادگان [[خلیفه]] برای [[گزینش]] کتاب‌های مورد علاقه [[مسلمانان]] بدانجا روند.
+بیت‌الحکمة در زمان [[هارون الرشید]]<ref>نک: الفهرست، ص۳۷۳- ۳۷۴.</ref> و ظاهراً بنا به توصیه [[خاندان برمک]] و به [[تقلید]] از نمونه‌های مشابه آن در دربار [[پادشاهان ایران]] پیش از [[اسلام]] به وجود آمد<ref>غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ص۸۸.</ref> و نویسندگان و مترجمانی چون علان شعوبی و ابوسهل فضل [[نوبختی]] از همان زمان در آن مرکز به فعالیت علمی مشغول شدند<ref>الفهرست، ص۲۷۳ - ۲۷۴.</ref>؛ چنانکه در همان جا مترجم بزرگی چون یوحنای ماسویه به ترجمه کتاب‌هایی پرداخت که هارون پس از چیره شدن بر [[سپاه]] بیزانس به دست آورده بود<ref>ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الأطباء، ج۱، ص۱۷۵ - ۱۸۷.</ref>. با وجود این، درخشان‌ترین [[روزگار]] بیت‌الحکمة در زمان مأمون بود؛ زیرا به دنبال توجه و مساعی او، بیت‌الحکمة فرهنگستان بزرگی شد که مترجمان زمان، بدون توجه به [[دین]] و مذهبشان، در آن گرد می‌آمدند. بنابر [[روایات]]، مأمون برای آنکه وسایل و لوازم کافی را برای این مترجمان فراهم آورد، از فرمانروای سیسیل درخواست کرد تا مجموعه‌ای از کتاب‌های کهن یونانی را نزد وی بفرستد و چون فرمانروای سیسیل به درخواست وی پاسخ مثبت داد، [[مأمون]] آن آثار و کتب را به [[سهل بن هارون]]، [[رئیس]] کتابداران بیت‌الحکمة سپرد<ref>الفهرست، ص۳۳۹؛ و نک: یاقوت، شهاب الدین، معجم الأدباء، ج۱۱، ص۲۶۶؛ رفاعی، احمد فرید، عصر المأمون، ج۱، ص۳۷۵ - ۳۷۶.</ref> تا در [[اختیار]] مترجمان و [[دانش]] پژوهان قرار دهد. همچنین پس از [[پیروزی]] مأمون بر [[سپاه]] بیزانس و بنا به درخواست وی، امپراتور [[روم]] موافقت کرد که گروهی از فرستادگان [[خلیفه]] برای [[گزینش]] کتاب‌های مورد علاقه [[مسلمانان]] بدانجا روند.
 آنگاه مأمون چند نفر از جمله [[حجاج بن مطر]] و [[ابن بطریق]] را بدان دیار فرستاد تا [[بهترین]] کتاب‌ها را برگزیدند و به بیت‌الحکمة انتقال دادند و کسانی چون [[حنین بن اسحاق]]، [[اسحاق بن حنین]]، [[محمد بن موسی خوارزمی]]، [[سعید بن هارون]] و [[ثابت بن قره]] در زمانی کوتاه آن آثار را به [[زبان عربی]] ترجمه کردند<ref>الفهرست، ص۳۳۹.</ref>.