مقام تأیید الهی

از جمله مقامات امامان معصوم(ع) مقام تأیید الهی که در زیارت جامعه کبیره با عبارت " وَ أَيَّدَكُمْ‏ بِرُوحِهِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" آمده است؛ یعنی: «و با روح خود شما را قوّت بخشید».

واژه شناسی لغوی

• "تأیید" به معنای "قدرت‌دادن، قوّت بخشیدن و نیرومند کردن" است. "امداد ویژه الهی" از موهبت‌های خداوند به "معصوم" است؛ امداد الهی، سراسر جهان هستی را فراگرفته و بدون هیچ مرزی، همه را شامل است:﴿﴿كُلاًّ نُّمِدُّ هَؤُلاء وَهَؤُلاء مِنْ عَطَاء رَبِّكَ وَمَا كَانَ عَطَاء رَبِّكَ مَحْظُورًا ﴾﴾.
• اما این امداد؛ یعنی امداد و عنایت مربوط به معصومان(ع) ویژه است. از این امداد، تعبیر به "" رُوحٌ‏ مِنْه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"" شده است که برگرفته از قرآن است:﴿﴿لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴾﴾.
• آیا این "روح الهی" که خداوند، مؤمنان را با آن تأیید می‌کند، تقویت پایه‌های ایمان است، یا دلایل عقلی، یا قرآن، یا فرشته بزرگ خدا که "روح" نام دارد؟.
• آنچه از مجموع روایات استفاده می‌شود این است که: این روح، یک نوع حیات معنوی جدید است که خداوند بر مؤمنان افاضه می‌کند. حیات معنوی که همراه با نورانیّت باطن، رسیدن به مقام اطمینان و استقامت در انجام دادن تکالیف می‌گردد و فصل مقوّم انسانیّت انسان است، این همان روح ویژه‌ای است که پاداش ایمان به خدا و قیامت، عمل به تکلیف و دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان او می‌گردد. این همان روح است که مایه استقامت است.
• حضرت امام صادق(ع) فرمود:"هر مؤمنی قلبش دو گوش دارد؛ گوشی که در آن وسواس خنّاس می‌دمد و گوشی که فرشته در آن می‌دمد، خداوند، مؤمن را به وسیله فرشته تقویت می‌کند و این همان است که می‌فرماید: ﴿﴿وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ﴾﴾.
• جابر از امام باقر(ع) نقل می‌کند که ما "پنج روح" داریم:
• ١. روح حیات.
• ۲. روح قوّت.
• ۳. روح شهوت.
• ۴. روح ایمان.
• ۵. روح القدس.
• انبیا و اوصیا از آن جهت که بشرند، سه روح اوّل را دارند، این سه روح را دیگر انسان‌ها حتّی کفّار و بهائم نیز دارند، در "روح ایمان"، کافران سهمی ندارند و آن ویژه "مؤمنان" است، اما "روح القدس" روح پنجم است که به گفته شیخ صدوق، به اعتقاد امامیّه، ویژه انبیا و ائمه(ع) است.
• صاحبان روح ایمان، ممکن است دچار لغزش شوند.
• ابن بکیر گوید:"به امام باقر(ع) عرض کردم که معنای این فرمایش پیغمبر(ص) که فرمود:وقتی مردی زنا می‌کند، روح ایمان از او مفارقت می‌کند، چیست؟ فرمود: این همان است که قرآن می‌گوید: این همان است که از او مفارقت می‌کند.
• اما کسی که "روح القدس" دارد، هرگز گرفتار لغزش نمی‌شود.
• به گفته آیة الله جوادی آملی: "به کمک روح القدس است که عرش تا فرش در قبضه معصومان(ع) است و نه تنها بر زمین و انسان‌ها بلکه بر کیهان و کهکشان‌ها و فرشتگان حکم می‌رانند... این روح که به کمک آن، بار رسالت و نبوّت، حمل و دشواری‌های به دوش کشیدن آن آسان می‌شود، بر خلاف چهار روح دیگر، میراث رسالت است، پس از پیامبر(ص) به جانشینان معصوم منتقل می‌شود... با انتقال این روح است که امام هر عصری، در طلیعه امامت خود، ذلّت بی‌سابقه‌ای در برابر خدا احساس می‌کند... و می‌فهمد به مقام امامت رسیده است؛ یعنی تا این روح منتقل نشود، به این مقام نمی‌رسد... برخورداری از روح چهارم "روح ایمان" و روح پنجم "روح القدس" انسان را چنان قوی می‌کند که توان تحمّل بار امانتی را پیدا خواهد کرد که آسمان و زمین از به دوش کشیدن آن اظهار عجز کردند... وصف انبیا به " أُولِي‏ الْأَيْدِي‏ وَ الْأَبْصارِ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" نیز از برکت همین روح تأییدی است، این روح هم منشأ دیدن ملکوت می‌شود... و هم مایه قدرت و بت‌شکنی... و هم سبب سخن گفتن اعجازآمیز در گهواره، خلق کردن موجود زنده، شفا بخشیدن به بیماران صعب‌العلاج و زنده کردن مردگان به اذن خدا...".

منابع

• خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم ج۱.