ابوحمزه ثمالی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ابو حمزه ثابت بن دینار ثمالی کوفی]]<ref>نجاشی و علامه حلی وفات او را ۱۵۰ ه‍‌. ق ذکر کرده‌اند (ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۱۵، رقم ۲۹۶؛ رجال العلامة الحلی، ص۲۹) ولی در رجال کشی پس از نقل روایتی از علی بن حسن بن فضال چنین آمده است: {{عربی|زعم ان ابا حمزة و زرارة و محمد بن مسلم ماتوا سنة واحدة بعد ابی عبد الله {{ع}} بسنة او بنحو منه}} (طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۵۵، رقم ۳۵۳) که باتوجه به اینکه شهادت امام صادق {{ع}} در سال ۱۴۸ بوده است، درگذشت ابو حمزه ۱۴۹ ه‍‌. ق می‌باشد.</ref> یکی از [[مفسران]] [[تابعی]] به شمار آورده‌اند<ref>ر. ک: امین، اعیان الشیعة، ج۱، ص۱۲۵.</ref>. در [[مفسر]] بودن وی تردیدی نیست؛ زیرا افزون بر اینکه در [[تفاسیر]] آرا و [[روایات تفسیری]] فراوانی از وی نقل شده است<ref>براساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، موارد ذکر ابی حمزه ثمالی در تفاسیر شیعه ۴۴۱ مورد در ۴۱ جلد، در تفاسیر اهل تسنن ۱۹ مورد در ۷ جلد، و موارد ذکر ثابت بن دینار در تفاسیر شیعه ۲۷ مورد در ۹ جلد می‌باشد.</ref>، جمعی از کتاب‌شناسان کتاب [[تفسیری]] برای وی ذکر کرده‌اند.

[[ابن ندیم]] در شمار کتاب‌هایی که در [[تفسیر قرآن]] تألیف شده از [[تفسیر]] وی یاد کرده و گفته است: نام او [[ثابت بن دینار]] و کنیۀ او ابوصفیه است. ابو حمزه از [[اصحاب علی]] {{ع}} و از نجیبان [[ثقه]] بوده و با [[ابو جعفر]] {{ع}} [[مصاحبت]] داشته است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.</ref>. [[نجاشی]] نیز خبر داده که وی کتاب تفسیر القرآن داشته است<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۱۱۵، رقم ۲۹۶.</ref>.

[[ابو حمزه ثمالی]] از بزرگان [[شیعه]] در [[زمان]] خود بوده و تعبیرات بلندی از [[امامان شیعه]] دربارۀ وی به ما رسیده است. از [[امام صادق]] {{ع}} نقل شده که فرموده است: ابو حمزه، سلمان زمان خود است<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۸۷.</ref>. از [[امام رضا]] {{ع}} نقل شده که فرمودند: ابو حمزه، لقمان زمان خود است؛ زیرا به چهار نفر از ما [[خدمت]] کرده است<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵ و ۱۱۶.</ref>. [[نجاشی]] درباره او گفته است: وی از خوبان [[اصحاب]] ما است؛ [[فرزندان]] او نوح و منصور و حمزه به همراه [[زید بن علی]] کشته شدند <ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵.</ref><ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۲۱.</ref>

[[رجالیان]] شیعه ابو حمزه ثمالی را با عبارات: {{عربی|"ثقة، كان من خيار اصحابنا و ثقاتهم ومعتمديهم في الرواية والحديث}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵.</ref>، {{عربی|"هو ثقة، عدل"}}<ref>صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۶.</ref>، {{عربی|"ثقة له كتاب"}}<ref>طوسی، الفهرست، ص۹۰.</ref>؛ (مورد [[اعتماد]] است؛ از خوبان و افراد [[ثقه]] و مورد اعتماد[[اصحاب]] ما در روایت و [[حدیث]] است؛ او مورد اعتماد و [[عادل]] است؛ مورد اعتماد است و کتابی دارد) توثیق کرده‌اند. کشّی دو [[روایت]] درباره می‌گساری ابی [[حمزه]] ثمالی نقل کرده است<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۵۵.</ref>، ولی این دو روایت کاستی‌هایی دارند که قابل استناد و [[استدلال]] نمی‌باشند. نخست آنکه مرسله‌اند؛ زیرا [[راوی]] روایت اول [[علی بن حسن بن فضال]] است و او ابی حمزه را [[درک]] نکرده است تا از مشهود خود خبر دهد. راوی روایت دوم، [[محمد بن حسین بن ابی الخطاب]]، در سال ۲۶۲ از [[دنیا]] رفته و [[نجاشی]] او را از [[اصحاب امام جواد]]، [[امام هادی]] و [[امام عسکری]] {{عم}}، شمرده است که به‌طور طبیعی [[زمان]] [[ابو حمزه]] را که متوفای ۱۵۰ است، درک نکرده تا بتواند داستان او را نقل کند؛ بنابراین، در هردو روایت واسطه‌ای نامعلوم بوده و در اثر آن [[روایت‌ها]] مرسله می‌باشند. دیگر آنکه این دو روایت معارض دارند<ref>ر. ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۸۹ و ۳۹۰.</ref>. پیش‌تر برخی [[روایات معارض]] را که در [[مدح]] ابی حمزه بود، بیان کردیم.

رجالیان اهل سنت روایات او را ضعیف دانسته و عبارات {{عربی|"ضعیف الحدیث"}}، {{عربی|"لیس بشیء"}}، {{عربی|"لیّن"}}، {{عربی|"بکتب حدیثه و لا یحتج به"}}، {{عربی|"واهی الحدیث"}}، {{عربی|"لیس بثقة"}}، {{عربی|"ضعفه بیّن علی روایاته"}}<ref>مزی، تهذیب الکمال، ج۳، ص۳۳۳.</ref>، {{عربی|"لیس بالمتعین عندهم"}}، {{عربی|"رافضی"}}، {{عربی|"ضعیف"}} و...<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۷ و ۸؛ همو، تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۱۶.</ref> را در معرفی وی به کار برده‌اند، ولی سخن [[رجالیان اهل سنت]] برای ما [[حجت]] نیست و در مقابل توثیق بزرگانی چون نجاشی، طوسی، [[شیخ صدوق]] و... ارزشی ندارد. شاید بتوان گفت [[راز]] [[ضعیف]] دانستن [[روایات]] [[ابوحمزه ثمالی]] در میان [[اهل سنت]]، [[گرایش]] شدید وی به [[مذهب اهل بیت]] {{عم}} بوده است؛ چنان‌که از کلمه [[رافضی]] فهمیده می‌شود.