آیه تطهیر: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
*این آیه، از جمله آیاتی است که مجادله‌های کلامی فراوانی را به همراه داشته است؛ زیرا [[شیعه]] با استناد به متن آیه و نیز روایات شأن نزول، بر [[امامت]] و [[عصمت]] [[اهل بیت]]{{عم}} و نیز اختصاص [[اهل بیت]]{{عم}} به خمسه طیبه استدلال کرده<ref>مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۹۲ و ۴۹۳.</ref>؛ در حالی که بسیاری از [[اهل سنت]] چنین برداشتی را نپذیرفته و با استفاده از قبل و بعد آیه که درباره همسران [[پیامبر]]{{صل}} است، همسران را نیز از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}}﴾}} به شمار آورده‌اند<ref>ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۹۳ و ۴۹۴.</ref>. برای تبیین و تفسیر آیه، در ابتدا باید معنای اراده الهی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يُرِيدُ اللَّهُ}}﴾}} مشخّص و در مرحله بعد، مقصود از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}}﴾}} روشن شود. اراده الهی، یا تکوینی است، یعنی در پی آن، متعلّق اراده الزاماً محقّق می‌شود، مانند اینکه خداوند اراده کرد آتش بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} سرد و بی‌ضرر شود، و‌این اراده بی‌درنگ محقّق شد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}﴾}}<ref> فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود؛ سوره یس، آیه:۸۲.</ref> یا تشریعی است؛ یعنی اراده، با وقوع مقصود ملازم نیست؛ مانند اراده و خواست خداوند در انجام واجبات و پرهیز از محرمات که ممکن است در موارد فراوانی محقّق نشود. اراده در این آیه، تکوینی است، نه تشریعی؛ یعنی خداوند اراده کرده که [[اهل بیت]] [[پیامبر]] از هرگونه پلیدی دور باشند و آنان را پاک و پاکیزه قرار داده است و در پی این اراده، دوری از آلودگی‌ها و صفت طهارت برای آنان تحقّق یافته است؛ زیرا اراده تشریعی خداوند مبنی بر دور بودن از پلیدی‌ها و پاکیزگی انسان‌ها با انجام تکالیف، به [[اهل بیت]] [[پیامبر]] اختصاص ندارد؛ بلکه خداوند اراده کرده است همه انسان‌ها از پلیدی‌ها برحذر و به طهارت و پاکیزگی متّصف باشند؛ چنان‌که در دستور به غسل و وضو می‌فرماید: خداوند به این وسیله می‌خواهد شما مسلمانان را پاک کند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ }}﴾}}<ref> خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند؛ سوره مائده، آیه: ۶.</ref><ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰.</ref> قرینه دیگری که اراده تکوینی در این آیه را نشان می‌دهد، این است که به استناد روایات فراوانی که در شأن نزول خواهد آمد، این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت است و اگر اراده، صرفاً تشریعی باشد، دیگر منقبتی نخواهد بود؛ زیرا این اراده، برای همه وجود دارد<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۰.</ref>؛ البتّه اراده تکوینی، با جبر ملازم نیست؛ زیرا اراده تکوینی خدا بر آن‌چه در عالم تحقّق یافته است و می‌یابد، تعلّق می‌گیرد؛ چه از مسیر انتخاب فاعل مختار و چه از طریق فاعل‌های جبری و طبیعی باشد و [[اهل بیت]]{{عم}} به دلیل شایستگی ذاتی و اکتسابی، در عین قدرت و اختیار برای گناه کردن، به اختیار خودشان گناه نمی‌کنند<ref>نمونه، ج۱۷، ص۲۹۲.</ref><ref>[[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.</ref>. | *این آیه، از جمله آیاتی است که مجادله‌های کلامی فراوانی را به همراه داشته است؛ زیرا [[شیعه]] با استناد به متن آیه و نیز روایات شأن نزول، بر [[امامت]] و [[عصمت]] [[اهل بیت]]{{عم}} و نیز اختصاص [[اهل بیت]]{{عم}} به خمسه طیبه استدلال کرده<ref>مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۹۲ و ۴۹۳.</ref>؛ در حالی که بسیاری از [[اهل سنت]] چنین برداشتی را نپذیرفته و با استفاده از قبل و بعد آیه که درباره همسران [[پیامبر]]{{صل}} است، همسران را نیز از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}}﴾}} به شمار آورده‌اند<ref>ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۹۳ و ۴۹۴.</ref>. برای تبیین و تفسیر آیه، در ابتدا باید معنای اراده الهی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يُرِيدُ اللَّهُ}}﴾}} مشخّص و در مرحله بعد، مقصود از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}}﴾}} روشن شود. اراده الهی، یا تکوینی است، یعنی در پی آن، متعلّق اراده الزاماً محقّق می‌شود، مانند اینکه خداوند اراده کرد آتش بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} سرد و بی‌ضرر شود، و‌این اراده بی‌درنگ محقّق شد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}﴾}}<ref> فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود؛ سوره یس، آیه:۸۲.</ref> یا تشریعی است؛ یعنی اراده، با وقوع مقصود ملازم نیست؛ مانند اراده و خواست خداوند در انجام واجبات و پرهیز از محرمات که ممکن است در موارد فراوانی محقّق نشود. اراده در این آیه، تکوینی است، نه تشریعی؛ یعنی خداوند اراده کرده که [[اهل بیت]] [[پیامبر]] از هرگونه پلیدی دور باشند و آنان را پاک و پاکیزه قرار داده است و در پی این اراده، دوری از آلودگی‌ها و صفت طهارت برای آنان تحقّق یافته است؛ زیرا اراده تشریعی خداوند مبنی بر دور بودن از پلیدی‌ها و پاکیزگی انسان‌ها با انجام تکالیف، به [[اهل بیت]] [[پیامبر]] اختصاص ندارد؛ بلکه خداوند اراده کرده است همه انسان‌ها از پلیدی‌ها برحذر و به طهارت و پاکیزگی متّصف باشند؛ چنان‌که در دستور به غسل و وضو می‌فرماید: خداوند به این وسیله می‌خواهد شما مسلمانان را پاک کند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ }}﴾}}<ref> خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند؛ سوره مائده، آیه: ۶.</ref><ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰.</ref> قرینه دیگری که اراده تکوینی در این آیه را نشان می‌دهد، این است که به استناد روایات فراوانی که در شأن نزول خواهد آمد، این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت است و اگر اراده، صرفاً تشریعی باشد، دیگر منقبتی نخواهد بود؛ زیرا این اراده، برای همه وجود دارد<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۰.</ref>؛ البتّه اراده تکوینی، با جبر ملازم نیست؛ زیرا اراده تکوینی خدا بر آن‌چه در عالم تحقّق یافته است و می‌یابد، تعلّق می‌گیرد؛ چه از مسیر انتخاب فاعل مختار و چه از طریق فاعل‌های جبری و طبیعی باشد و [[اهل بیت]]{{عم}} به دلیل شایستگی ذاتی و اکتسابی، در عین قدرت و اختیار برای گناه کردن، به اختیار خودشان گناه نمی‌کنند<ref>نمونه، ج۱۷، ص۲۹۲.</ref><ref>[[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.</ref>. | ||
*در اینکه [[اهل بیت]] چه کسانی هستند سه رأی وجود دارد: در نقل از [[عکرمه]]، وی با استناد به آیات قبل و بعد این آیه می‌گوید مقصود از [[اهل بیت]] فقط همسران [[پیامبر]] است<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹.</ref>؛ ولی گویا این رأی غیر قابل استفاده باشد؛ زیرا همه ضمایر در جمله‌های قبل و بعد آیه، مؤنث است و ضمیر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذکر آمده است و اگر خطاب به همسران بود، تغییر در ضمیر و سیاق وجهی نداشت. افزون بر این، این نظر فقط از [[عکرمه]] نقل شده که از خوارج و منحرفان در دین به شمار می‌آید<ref>الطبقات، ج۵، ص۲۲۴.</ref>. نظر دوم که در میان [[اهل سنت]] شهرت دارد، این است که [[اهل بیت]]، افزون بر همسران، شامل [[پیامبر]]{{صل}}، [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]{{عم}} نیز می‌شود<ref>ابن کثیر، ج۳، ص۴۹۲.</ref>. آنان برای اثبات نظر خود، به سیاق آیات، استدلال کرده‌اند؛ زیرا آیات پیش از آیه تطهیر و آیه پس از آن، به همسران [[پیامبر]]{{صل}} مربوط است؛ در عین حال، ضمیر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَنكُمُ}}﴾}} نشان می‌دهد که تعدادی از مردان نیز در [[اهل بیت]] داخلند. در پاسخ به این استدلال گفته‌اند: با توجّه به اینکه انطباق ترتیب نزول با ترتیب کنونی [[قرآن]] محرز نیست، واقع شدن یک آیه به دنبال آیه قبل، موجب انعقاد سیاق نمی‌شود؛ افزون بر اینکه تأمّل در آیه نشان می‌دهد که سیاق آیه تطهیر با سیاق آیات قبل و بعدِ آن، دو سیاق است؛ زیرا تغییر ضمایر از جمع مؤنّث مخاطب که در مجموع ۲۲ ضمیر است به جمع مذکر مخاطب، نشان دهنده تغییر سیاق است؛ گذشته از اینکه آیه تطهیر، شأن نزولی مستقل از آیات مربوط به همسران حضرت دارد؛ هم‌چنین سیاق مربوط به آیات همسران [[پیامبر]]، سیاقی همراه با عتاب است و هیچ‌گونه ستایشی در آن نیست؛ در حالی که سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است<ref>مجمع البیان، ج۷ و ۸، ص۵۶۰.</ref>. نظر سوم، دیدگاه [[شیعه]] است که مقصود از [[اهل بیت]]{{عم}}؛ [[پیامبر]]{{صل}}، [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]{{عم}} هستند و همسران [[پیامبر]]{{صل}} به هیچ وجه در آن داخل نیستند؛ زیرا چنان‌که گفته شد، از آیه، [[عصمت]] و مصونیت تکوینی [[اهل بیت]] از گناه استفاده می‌شود که به اعتقاد [[شیعه]]، خمسه طیبه چنین هستند؛ ولی کسی درباره همسران [[پیامبر]]، چنین ادّعایی نکرده است؛ البتّه مهم‌ترین دلیل این نظر، روایات فراوان نقل شده از طریق [[شیعه]] و سنّی است که [[اهل بیت]] به خمسه طیبه تفسیر شده است. [[حسکانی]] از عالمان [[اهل سنت]]، در شواهد التنزیل، پانزده تن از صحابه را نام می‌برد که این حدیث را نقل کرده‌اند. این صحابه عبارتند‌از: [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]{{س}}، [[امام حسن|حسن بن علی]]{{ع}}، [[انس بن مالک]]، [[براء بن عازب انصاری]]، [[جابر‌بن عبدالله انصاری]]، [[سعد بن‌ابی وقّاص]]، [[سعد بن مالک]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبدالله بن جعفر طیار]]، [[عایشه]]، [[ام سلمه]]، [[عمر بن ابی سلمه]]، [[واثلة بن اسقع]] و [[ابی الحمراء]]<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۸.</ref> در منابع [[اهل سنت]] مانند صحیح مسلم<ref>صحیح مسلم، ج۸، ص۲۷۶ و ۲۷۷.</ref>، صحیح ترمذی<ref>سنن ترمذی، کتاب التفسیر، ج۶، ص۲۸۹.</ref>، مسند احمد بن حنبل<ref>مسند احمد، ج۱، ص۵۴۴.</ref>، المستدرک علی الصحیحین<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.</ref>، تفسیر طبری<ref>جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۹.</ref>، و تفسیر الدّرالمنثور<ref>الدّرالمنثور، ج۶، ص۶۰۴.</ref>، [[سیوطی]] نیز این روایات نقل شده است. این روایات به قدری فراوان است که برخی پژوهش‌گران، آن را متواتر می‌دانند<ref>نمونه، ج۱۷، ص۳۰۲.</ref>. در شرح احقاق‌الحق، بیش از هفتاد منبع از منابع معروف [[اهل سنت]] گردآوری شده و منابع [[شیعه]] در این زمینه، از هزار هم می‌گذرد<ref>احقاق الحق، ج۲، ص۵۰۲.</ref>. [[حسکانی]] در شواهدالتنزیل، بیش از صد و سی حدیث در این زمینه نقل کرده است<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۳ ـ ۱۳۹.</ref>. در مضمون بسیاری از این احادیث آمده است که [[پیامبر]]{{صل}}، [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]{{عم}} را زیر کسا "پوششی" قرار داد و آیه تطهیر نازل شد<ref>صحیح مسلم، ج۸، ص۲۷۶؛ جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۱۲.</ref>؛ البتّه در برخی از این احادیث آمده است که [[رسول خدا]]{{صل}} پس از نزول آیه، آنان را جمع کرد و بر آنان کسایی قرار داد و فرمود:{{عربی|اندازه=150%|"اللَّهُمَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي"}}. این روایات، به حدیث کسا شهرت یافته‌اند<ref>سنن ترمذی، ج۶، ص۲۸۹؛ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹.</ref>. از جمله این روایات، روایاتی است که از [[ام سلمه]] و [[عایشه]] نقل شده که بر اساس آن‌ها، وقتی از [[پیامبر]]{{صل}} می‌پرسند: آیا ما نیز جزو [[اهل بیت]] هستیم؟ حضرت آنان را مشمول آیه نمی‌داند<ref>مسند احمد، ج۷، ص۵۶؛ مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.</ref>. تعداد دیگری از این احادیث بیان می‌دارد که پس از نزول آیه پیشین، [[پیامبر]]{{صل}} مدّت شش ماه هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه [[فاطمه زهرا|فاطمه]]{{س}} می‌گذشت، صدا می‌زد: {{عربی|اندازه=150%|"الصّلوة يا اهل البيت! إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا"}} این مدّت، شش و‌هفت ماه<ref>جامع البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۹ و ۱۰؛ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۷۸.</ref>، هشت ماه<ref>الدّرالمنثور، ج۶، ص۶۰۶؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۸۱.</ref>، نُه ماه<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۷۸.</ref> و حتّی هفده ماه<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۷۸.</ref> نیز نقل شده است. در پاسخ این پرسش که چگونه در اثنای وظایف زنان [[پیامبر]]{{صل}} مطلبی گفته شده که شامل زنان [[پیامبر]] نمی‌شود، [[طبرسی]] گفته که این گونه سخن گفتن، در روش فصیحان عرب، شناخته شده است و در قرآن به آیات فراوان بر می‌خوریم که در کنار هم قرار دارند؛ ولی از موضوعات گوناگونی سخن می‌گویند<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۰.</ref>. [[علامه طباطبایی]] هم گفته است: ما هیچ دلیلی نداریم که جمله {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ }}﴾}} همراه این آیات نازل شده؛ بلکه از روایات استفاده می‌شود که این بخش جداگانه فرود آمده؛ ولی هنگام گردآوری [[قرآن]] در کنار هم قرار داده شده است<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۱۱.</ref>؛ حتّی در یک روایت هم نیامده که این آیه، در ضمن آیات زنان [[پیامبر]]{{صل}} نازل شده است<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۱۱.</ref><ref>[[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.</ref>. | *در اینکه [[اهل بیت]] چه کسانی هستند سه رأی وجود دارد: در نقل از [[عکرمه]]، وی با استناد به آیات قبل و بعد این آیه می‌گوید مقصود از [[اهل بیت]] فقط همسران [[پیامبر]] است<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹.</ref>؛ ولی گویا این رأی غیر قابل استفاده باشد؛ زیرا همه ضمایر در جمله‌های قبل و بعد آیه، مؤنث است و ضمیر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذکر آمده است و اگر خطاب به همسران بود، تغییر در ضمیر و سیاق وجهی نداشت. افزون بر این، این نظر فقط از [[عکرمه]] نقل شده که از خوارج و منحرفان در دین به شمار می‌آید<ref>الطبقات، ج۵، ص۲۲۴.</ref>. نظر دوم که در میان [[اهل سنت]] شهرت دارد، این است که [[اهل بیت]]، افزون بر همسران، شامل [[پیامبر]]{{صل}}، [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]{{عم}} نیز می‌شود<ref>ابن کثیر، ج۳، ص۴۹۲.</ref>. آنان برای اثبات نظر خود، به سیاق آیات، استدلال کرده‌اند؛ زیرا آیات پیش از آیه تطهیر و آیه پس از آن، به همسران [[پیامبر]]{{صل}} مربوط است؛ در عین حال، ضمیر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَنكُمُ}}﴾}} نشان می‌دهد که تعدادی از مردان نیز در [[اهل بیت]] داخلند. در پاسخ به این استدلال گفته‌اند: با توجّه به اینکه انطباق ترتیب نزول با ترتیب کنونی [[قرآن]] محرز نیست، واقع شدن یک آیه به دنبال آیه قبل، موجب انعقاد سیاق نمی‌شود؛ افزون بر اینکه تأمّل در آیه نشان می‌دهد که سیاق آیه تطهیر با سیاق آیات قبل و بعدِ آن، دو سیاق است؛ زیرا تغییر ضمایر از جمع مؤنّث مخاطب که در مجموع ۲۲ ضمیر است به جمع مذکر مخاطب، نشان دهنده تغییر سیاق است؛ گذشته از اینکه آیه تطهیر، شأن نزولی مستقل از آیات مربوط به همسران حضرت دارد؛ هم‌چنین سیاق مربوط به آیات همسران [[پیامبر]]، سیاقی همراه با عتاب است و هیچ‌گونه ستایشی در آن نیست؛ در حالی که سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است<ref>مجمع البیان، ج۷ و ۸، ص۵۶۰.</ref>. نظر سوم، دیدگاه [[شیعه]] است که مقصود از [[اهل بیت]]{{عم}}؛ [[پیامبر]]{{صل}}، [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]{{عم}} هستند و همسران [[پیامبر]]{{صل}} به هیچ وجه در آن داخل نیستند؛ زیرا چنان‌که گفته شد، از آیه، [[عصمت]] و مصونیت تکوینی [[اهل بیت]] از گناه استفاده می‌شود که به اعتقاد [[شیعه]]، خمسه طیبه چنین هستند؛ ولی کسی درباره همسران [[پیامبر]]، چنین ادّعایی نکرده است؛ البتّه مهم‌ترین دلیل این نظر، روایات فراوان نقل شده از طریق [[شیعه]] و سنّی است که [[اهل بیت]] به خمسه طیبه تفسیر شده است. [[حسکانی]] از عالمان [[اهل سنت]]، در شواهد التنزیل، پانزده تن از صحابه را نام می‌برد که این حدیث را نقل کرده‌اند. این صحابه عبارتند‌از: [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]{{س}}، [[امام حسن|حسن بن علی]]{{ع}}، [[انس بن مالک]]، [[براء بن عازب انصاری]]، [[جابر‌بن عبدالله انصاری]]، [[سعد بن‌ابی وقّاص]]، [[سعد بن مالک]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبدالله بن جعفر طیار]]، [[عایشه]]، [[ام سلمه]]، [[عمر بن ابی سلمه]]، [[واثلة بن اسقع]] و [[ابی الحمراء]]<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۸.</ref> در منابع [[اهل سنت]] مانند صحیح مسلم<ref>صحیح مسلم، ج۸، ص۲۷۶ و ۲۷۷.</ref>، صحیح ترمذی<ref>سنن ترمذی، کتاب التفسیر، ج۶، ص۲۸۹.</ref>، مسند احمد بن حنبل<ref>مسند احمد، ج۱، ص۵۴۴.</ref>، المستدرک علی الصحیحین<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.</ref>، تفسیر طبری<ref>جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۹.</ref>، و تفسیر الدّرالمنثور<ref>الدّرالمنثور، ج۶، ص۶۰۴.</ref>، [[سیوطی]] نیز این روایات نقل شده است. این روایات به قدری فراوان است که برخی پژوهش‌گران، آن را متواتر می‌دانند<ref>نمونه، ج۱۷، ص۳۰۲.</ref>. در شرح احقاق‌الحق، بیش از هفتاد منبع از منابع معروف [[اهل سنت]] گردآوری شده و منابع [[شیعه]] در این زمینه، از هزار هم می‌گذرد<ref>احقاق الحق، ج۲، ص۵۰۲.</ref>. [[حسکانی]] در شواهدالتنزیل، بیش از صد و سی حدیث در این زمینه نقل کرده است<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۳ ـ ۱۳۹.</ref>. در مضمون بسیاری از این احادیث آمده است که [[پیامبر]]{{صل}}، [[امام علی|علی]]، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]{{عم}} را زیر کسا "پوششی" قرار داد و آیه تطهیر نازل شد<ref>صحیح مسلم، ج۸، ص۲۷۶؛ جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۱۲.</ref>؛ البتّه در برخی از این احادیث آمده است که [[رسول خدا]]{{صل}} پس از نزول آیه، آنان را جمع کرد و بر آنان کسایی قرار داد و فرمود:{{عربی|اندازه=150%|"اللَّهُمَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي"}}. این روایات، به حدیث کسا شهرت یافته‌اند<ref>سنن ترمذی، ج۶، ص۲۸۹؛ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹.</ref>. از جمله این روایات، روایاتی است که از [[ام سلمه]] و [[عایشه]] نقل شده که بر اساس آن‌ها، وقتی از [[پیامبر]]{{صل}} می‌پرسند: آیا ما نیز جزو [[اهل بیت]] هستیم؟ حضرت آنان را مشمول آیه نمی‌داند<ref>مسند احمد، ج۷، ص۵۶؛ مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.</ref>. تعداد دیگری از این احادیث بیان می‌دارد که پس از نزول آیه پیشین، [[پیامبر]]{{صل}} مدّت شش ماه هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه [[فاطمه زهرا|فاطمه]]{{س}} می‌گذشت، صدا می‌زد: {{عربی|اندازه=150%|"الصّلوة يا اهل البيت! إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا"}} این مدّت، شش و‌هفت ماه<ref>جامع البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۹ و ۱۰؛ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۷۸.</ref>، هشت ماه<ref>الدّرالمنثور، ج۶، ص۶۰۶؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۸۱.</ref>، نُه ماه<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۷۸.</ref> و حتّی هفده ماه<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۷۸.</ref> نیز نقل شده است. در پاسخ این پرسش که چگونه در اثنای وظایف زنان [[پیامبر]]{{صل}} مطلبی گفته شده که شامل زنان [[پیامبر]] نمی‌شود، [[طبرسی]] گفته که این گونه سخن گفتن، در روش فصیحان عرب، شناخته شده است و در قرآن به آیات فراوان بر می‌خوریم که در کنار هم قرار دارند؛ ولی از موضوعات گوناگونی سخن می‌گویند<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۰.</ref>. [[علامه طباطبایی]] هم گفته است: ما هیچ دلیلی نداریم که جمله {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ }}﴾}} همراه این آیات نازل شده؛ بلکه از روایات استفاده می‌شود که این بخش جداگانه فرود آمده؛ ولی هنگام گردآوری [[قرآن]] در کنار هم قرار داده شده است<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۱۱.</ref>؛ حتّی در یک روایت هم نیامده که این آیه، در ضمن آیات زنان [[پیامبر]]{{صل}} نازل شده است<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۱۱.</ref><ref>[[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.</ref>. | ||
*آیۀ تطهیر، هم دلیل بر [[عصمت]] [[اهل بیت]] و [[أئمه]]{{عم}} است، هم دلیل بر [[امامت]] [[امام علی|علی]]{{ع}} و [[أئمه]]{{عم}} دیگر. آیه چنین است: {{عربی|اندازه=155%|﴿{{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}﴾}}<ref>احزاب آیه ۳۳</ref>، خداوند اراده کرده است که از شما خاندان، پلیدی را ببرد و شما را به نحو کامل پاک سازد. این اراده، ارادۀ تکوینی خداوند است که موهبت عصمت را می‌رساند. از آنجا که این فضیلت مهم برای خاندان [[پیامبر]] مورد تصریح [[قرآن]] قرار گرفته است، معاندان و حسودان و مخالفان [[اهل بیت]]، تلاش بسیار کرده‌اند که آن را از اعتبار بیندازند و بحث‌های فراوان کرده‌اند که مقصود از [[اهل بیت]]، زنان پیغمبر است، یا [[پیامبر]] و همسران اوست و اینکه معنای تطهیر چیست. امّا قول راست آن است که آیه دربارۀ [[پیامبر]]، [[حضرت زهرا|حضرت فاطمه]]، [[امام علی|حضرت علی]] و حسنین{{عم}} نازل شد که [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] آنان را زیر کسا و عبایی جمع کرده بود و از خدا خواست که: {{عربی|اندازه=155%|اللّهمّ هؤلاء أهل بیتی و خاصّتی، فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهیرا}}(یا عبارات دیگری که در منابع به صورت‌های مختلف آمده است) .<ref>نفحات الأزهار، ج ۲۰ ص ۷۸</ref> راویان بسیاری نزول آیۀ تطهیر را دربارۀ [[اصحاب کساء]] و پنج تن پاک، نقل کرده‌اند و علمای [[اهل سنت]] نیز به صحّت حدیث کساء اعتراف دارند.<ref>ر. ک: شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج ۲ ص ۵۳</ref> در موارد متعددی نیز برای بیان فضیلت اصحاب کساء و خاندان [[پیامبر]]، به این آیه احتجاج و استدلال شده است.<ref>همان، ص ۵۹</ref> این افتخار و فضیلت ابدی، برای شیعیان نیز مایۀ افتخار است که پیرو امامانی‌اند که خداوند آنان را از هرخطا و گناهی پاک و مصون داشته است. در زیارت جامعه می‌خوانیم: {{عربی|اندازه=155%|عصمکم اللّه من الزّلل و آمنکم من الفتن و طهّرکم من الدّنس و اذهب عنکم الرّجس و طهّرکم تطهیرا}}<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲ ص ۶۱۱</ref> [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} نیز فرمود: {{عربی|اندازه=155%|نحن اهل بیت طهّرهم اللّه}}<ref>اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص 112</ref> خود این طهارت و [[عصمت]] از گناه، دلیل آن است که خداوند، اطاعت آنان را واجب ساخته است.<ref>به منابع بحث در کتب اهل سنت، در المراجعات، ص۳۳۴، تعلیقۀ ۶۹ مراجعه شود. نیز اهل بیت در آیۀ تطهیر، جعفر مرتضی، دائرة المعارف تشیّع ج ۲ص ۶۰۵، آیة التطهیر فی مصادر الفریقین، علامه مرتضی عسکری، آیة التطهیر، محمّد مهدی آصفی، فصلنامۀ طلوع، شمارۀ ۸-۹ مقاله تفسیر تطبیقی آیۀ تطهیر و احقاق الحق، ج ۲ ص ۵۰۱، ج ۸ ص ۲ و ج ۱۴ ص ۴۰، فضائل الخمسة من الصحاح السته ج ۱ ص ۲۲۴</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص:۳۵.</ref> | |||
==مفهوم [[اهل بیت]]== | ==مفهوم [[اهل بیت]]== | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۶: | ||
* [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی| ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']]؛ | * [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی| ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']]؛ | ||
* [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱''']]؛ | * [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱''']]؛ | ||
* [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس2}} | {{پانویس2}} | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۳: | ||
[[رده:آیه تطهیر]] | [[رده:آیه تطهیر]] | ||
[[رده:بررسی انطباق شئون امامت]] | [[رده:بررسی انطباق شئون امامت]] | ||
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | |||
نسخهٔ ۶ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۳۵
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آیه تطهیر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- این آیه که به آیه تطهیر شهرت یافته از دیرزمان توجه دانشمندان مختلف اسلامی را به خود جلب کرده است.
- مفسران، محدثان، متکلمان، مورخان و عالمان لغت هر یک به انگیزه و از نگاهی خاص درباره آیه تطهیر سخن گفته‌اند. در این نوشتار دیدگاه‌های اندیشوران اسلامی را درباره دو مسئله مربوط به آیه بررسی خواهیم کرد: یکی این که مقصود از اهل بیت(ع) در این آیه چه کسانی اند؟ و دیگری این که مقصود از زدودن رجس از اهل بیت(ع) و تطهیر ویژه آنان چیست؟[۱]
- بخش دوم آیه ۳۳ سوره احزاب به "آیه تطهیر" شهرت یافته است[۲]:﴿﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾﴾[۳]. این آیه با ﴿﴿إِنَّمَا﴾﴾ که به تصریح لغویان، برای حصر است، آغاز شده و انحصار اراده الهی به آنان را بیان می‌کند. تقدیم جار و مجرور ﴿﴿عَنكُمُ﴾﴾ برمفعولٌ به ﴿﴿الرِّجْسَ﴾﴾ و نیز اعراب نصب ﴿﴿أَهْلَ الْبَيْتِ﴾﴾ که مفید اختصاص است، بر این تأکید می‌افزاید. تعبیر ﴿﴿يُطَهِّرَكُمْ﴾﴾ در پی ﴿﴿لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ﴾﴾ تأکیدی بر طهارت و پاکیزگی به دنبال دور شدن پلیدی‌ها است و ﴿﴿تَطْهِيرًا﴾﴾ که مفعول مطلق است نیز تأکیدی دیگر برای طهارت به شمار می‌رود. ﴿﴿الرِّجْسَ﴾﴾ که با الف و لام جنس است، هرگونه پلیدی فکری و عملی اعمّ از شرک، کفر، نفاق و جهل و گناه را در برمی‌گیرد[۴][۵].
- این آیه، از جمله آیاتی است که مجادله‌های کلامی فراوانی را به همراه داشته است؛ زیرا شیعه با استناد به متن آیه و نیز روایات شأن نزول، بر امامت و عصمت اهل بیت(ع) و نیز اختصاص اهل بیت(ع) به خمسه طیبه استدلال کرده[۶]؛ در حالی که بسیاری از اهل سنت چنین برداشتی را نپذیرفته و با استفاده از قبل و بعد آیه که درباره همسران پیامبر(ص) است، همسران را نیز از ﴿﴿أَهْلَ الْبَيْتِ﴾﴾ به شمار آورده‌اند[۷]. برای تبیین و تفسیر آیه، در ابتدا باید معنای اراده الهی ﴿﴿ يُرِيدُ اللَّهُ﴾﴾ مشخّص و در مرحله بعد، مقصود از ﴿﴿أَهْلَ الْبَيْتِ﴾﴾ روشن شود. اراده الهی، یا تکوینی است، یعنی در پی آن، متعلّق اراده الزاماً محقّق می‌شود، مانند اینکه خداوند اراده کرد آتش بر حضرت ابراهیم(ع) سرد و بی‌ضرر شود، و‌این اراده بی‌درنگ محقّق شد: ﴿﴿إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾﴾[۸] یا تشریعی است؛ یعنی اراده، با وقوع مقصود ملازم نیست؛ مانند اراده و خواست خداوند در انجام واجبات و پرهیز از محرمات که ممکن است در موارد فراوانی محقّق نشود. اراده در این آیه، تکوینی است، نه تشریعی؛ یعنی خداوند اراده کرده که اهل بیت پیامبر از هرگونه پلیدی دور باشند و آنان را پاک و پاکیزه قرار داده است و در پی این اراده، دوری از آلودگی‌ها و صفت طهارت برای آنان تحقّق یافته است؛ زیرا اراده تشریعی خداوند مبنی بر دور بودن از پلیدی‌ها و پاکیزگی انسان‌ها با انجام تکالیف، به اهل بیت پیامبر اختصاص ندارد؛ بلکه خداوند اراده کرده است همه انسان‌ها از پلیدی‌ها برحذر و به طهارت و پاکیزگی متّصف باشند؛ چنان‌که در دستور به غسل و وضو می‌فرماید: خداوند به این وسیله می‌خواهد شما مسلمانان را پاک کند:﴿﴿مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ ﴾﴾[۹][۱۰] قرینه دیگری که اراده تکوینی در این آیه را نشان می‌دهد، این است که به استناد روایات فراوانی که در شأن نزول خواهد آمد، این آیه در منقبت و ستایش اهل بیت است و اگر اراده، صرفاً تشریعی باشد، دیگر منقبتی نخواهد بود؛ زیرا این اراده، برای همه وجود دارد[۱۱]؛ البتّه اراده تکوینی، با جبر ملازم نیست؛ زیرا اراده تکوینی خدا بر آن‌چه در عالم تحقّق یافته است و می‌یابد، تعلّق می‌گیرد؛ چه از مسیر انتخاب فاعل مختار و چه از طریق فاعل‌های جبری و طبیعی باشد و اهل بیت(ع) به دلیل شایستگی ذاتی و اکتسابی، در عین قدرت و اختیار برای گناه کردن، به اختیار خودشان گناه نمی‌کنند[۱۲][۱۳].
- در اینکه اهل بیت چه کسانی هستند سه رأی وجود دارد: در نقل از عکرمه، وی با استناد به آیات قبل و بعد این آیه می‌گوید مقصود از اهل بیت فقط همسران پیامبر است[۱۴]؛ ولی گویا این رأی غیر قابل استفاده باشد؛ زیرا همه ضمایر در جمله‌های قبل و بعد آیه، مؤنث است و ضمیر فقط در این بخش آیه تغییر یافته و به صورت جمع مذکر آمده است و اگر خطاب به همسران بود، تغییر در ضمیر و سیاق وجهی نداشت. افزون بر این، این نظر فقط از عکرمه نقل شده که از خوارج و منحرفان در دین به شمار می‌آید[۱۵]. نظر دوم که در میان اهل سنت شهرت دارد، این است که اهل بیت، افزون بر همسران، شامل پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) نیز می‌شود[۱۶]. آنان برای اثبات نظر خود، به سیاق آیات، استدلال کرده‌اند؛ زیرا آیات پیش از آیه تطهیر و آیه پس از آن، به همسران پیامبر(ص) مربوط است؛ در عین حال، ضمیر ﴿﴿عَنكُمُ﴾﴾ نشان می‌دهد که تعدادی از مردان نیز در اهل بیت داخلند. در پاسخ به این استدلال گفته‌اند: با توجّه به اینکه انطباق ترتیب نزول با ترتیب کنونی قرآن محرز نیست، واقع شدن یک آیه به دنبال آیه قبل، موجب انعقاد سیاق نمی‌شود؛ افزون بر اینکه تأمّل در آیه نشان می‌دهد که سیاق آیه تطهیر با سیاق آیات قبل و بعدِ آن، دو سیاق است؛ زیرا تغییر ضمایر از جمع مؤنّث مخاطب که در مجموع ۲۲ ضمیر است به جمع مذکر مخاطب، نشان دهنده تغییر سیاق است؛ گذشته از اینکه آیه تطهیر، شأن نزولی مستقل از آیات مربوط به همسران حضرت دارد؛ هم‌چنین سیاق مربوط به آیات همسران پیامبر، سیاقی همراه با عتاب است و هیچ‌گونه ستایشی در آن نیست؛ در حالی که سیاق آیه تطهیر، سیاق تمجید است[۱۷]. نظر سوم، دیدگاه شیعه است که مقصود از اهل بیت(ع)؛ پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) هستند و همسران پیامبر(ص) به هیچ وجه در آن داخل نیستند؛ زیرا چنان‌که گفته شد، از آیه، عصمت و مصونیت تکوینی اهل بیت از گناه استفاده می‌شود که به اعتقاد شیعه، خمسه طیبه چنین هستند؛ ولی کسی درباره همسران پیامبر، چنین ادّعایی نکرده است؛ البتّه مهم‌ترین دلیل این نظر، روایات فراوان نقل شده از طریق شیعه و سنّی است که اهل بیت به خمسه طیبه تفسیر شده است. حسکانی از عالمان اهل سنت، در شواهد التنزیل، پانزده تن از صحابه را نام می‌برد که این حدیث را نقل کرده‌اند. این صحابه عبارتند‌از: علی، فاطمه(س)، حسن بن علی(ع)، انس بن مالک، براء بن عازب انصاری، جابر‌بن عبدالله انصاری، سعد بن‌ابی وقّاص، سعد بن مالک، عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر طیار، عایشه، ام سلمه، عمر بن ابی سلمه، واثلة بن اسقع و ابی الحمراء[۱۸] در منابع اهل سنت مانند صحیح مسلم[۱۹]، صحیح ترمذی[۲۰]، مسند احمد بن حنبل[۲۱]، المستدرک علی الصحیحین[۲۲]، تفسیر طبری[۲۳]، و تفسیر الدّرالمنثور[۲۴]، سیوطی نیز این روایات نقل شده است. این روایات به قدری فراوان است که برخی پژوهش‌گران، آن را متواتر می‌دانند[۲۵]. در شرح احقاق‌الحق، بیش از هفتاد منبع از منابع معروف اهل سنت گردآوری شده و منابع شیعه در این زمینه، از هزار هم می‌گذرد[۲۶]. حسکانی در شواهدالتنزیل، بیش از صد و سی حدیث در این زمینه نقل کرده است[۲۷]. در مضمون بسیاری از این احادیث آمده است که پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را زیر کسا "پوششی" قرار داد و آیه تطهیر نازل شد[۲۸]؛ البتّه در برخی از این احادیث آمده است که رسول خدا(ص) پس از نزول آیه، آنان را جمع کرد و بر آنان کسایی قرار داد و فرمود:"اللَّهُمَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي". این روایات، به حدیث کسا شهرت یافته‌اند[۲۹]. از جمله این روایات، روایاتی است که از ام سلمه و عایشه نقل شده که بر اساس آن‌ها، وقتی از پیامبر(ص) می‌پرسند: آیا ما نیز جزو اهل بیت هستیم؟ حضرت آنان را مشمول آیه نمی‌داند[۳۰]. تعداد دیگری از این احادیث بیان می‌دارد که پس از نزول آیه پیشین، پیامبر(ص) مدّت شش ماه هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه(س) می‌گذشت، صدا می‌زد: "الصّلوة يا اهل البيت! إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا" این مدّت، شش و‌هفت ماه[۳۱]، هشت ماه[۳۲]، نُه ماه[۳۳] و حتّی هفده ماه[۳۴] نیز نقل شده است. در پاسخ این پرسش که چگونه در اثنای وظایف زنان پیامبر(ص) مطلبی گفته شده که شامل زنان پیامبر نمی‌شود، طبرسی گفته که این گونه سخن گفتن، در روش فصیحان عرب، شناخته شده است و در قرآن به آیات فراوان بر می‌خوریم که در کنار هم قرار دارند؛ ولی از موضوعات گوناگونی سخن می‌گویند[۳۵]. علامه طباطبایی هم گفته است: ما هیچ دلیلی نداریم که جمله ﴿﴿إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ ﴾﴾ همراه این آیات نازل شده؛ بلکه از روایات استفاده می‌شود که این بخش جداگانه فرود آمده؛ ولی هنگام گردآوری قرآن در کنار هم قرار داده شده است[۳۶]؛ حتّی در یک روایت هم نیامده که این آیه، در ضمن آیات زنان پیامبر(ص) نازل شده است[۳۷][۳۸].
- آیۀ تطهیر، هم دلیل بر عصمت اهل بیت و أئمه(ع) است، هم دلیل بر امامت علی(ع) و أئمه(ع) دیگر. آیه چنین است: ﴿﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾﴾[۳۹]، خداوند اراده کرده است که از شما خاندان، پلیدی را ببرد و شما را به نحو کامل پاک سازد. این اراده، ارادۀ تکوینی خداوند است که موهبت عصمت را می‌رساند. از آنجا که این فضیلت مهم برای خاندان پیامبر مورد تصریح قرآن قرار گرفته است، معاندان و حسودان و مخالفان اهل بیت، تلاش بسیار کرده‌اند که آن را از اعتبار بیندازند و بحث‌های فراوان کرده‌اند که مقصود از اهل بیت، زنان پیغمبر است، یا پیامبر و همسران اوست و اینکه معنای تطهیر چیست. امّا قول راست آن است که آیه دربارۀ پیامبر، حضرت فاطمه، حضرت علی و حسنین(ع) نازل شد که رسول خدا آنان را زیر کسا و عبایی جمع کرده بود و از خدا خواست که: اللّهمّ هؤلاء أهل بیتی و خاصّتی، فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهیرا(یا عبارات دیگری که در منابع به صورت‌های مختلف آمده است) .[۴۰] راویان بسیاری نزول آیۀ تطهیر را دربارۀ اصحاب کساء و پنج تن پاک، نقل کرده‌اند و علمای اهل سنت نیز به صحّت حدیث کساء اعتراف دارند.[۴۱] در موارد متعددی نیز برای بیان فضیلت اصحاب کساء و خاندان پیامبر، به این آیه احتجاج و استدلال شده است.[۴۲] این افتخار و فضیلت ابدی، برای شیعیان نیز مایۀ افتخار است که پیرو امامانی‌اند که خداوند آنان را از هرخطا و گناهی پاک و مصون داشته است. در زیارت جامعه می‌خوانیم: عصمکم اللّه من الزّلل و آمنکم من الفتن و طهّرکم من الدّنس و اذهب عنکم الرّجس و طهّرکم تطهیرا[۴۳] پیامبر خدا(ص) نیز فرمود: نحن اهل بیت طهّرهم اللّه[۴۴] خود این طهارت و عصمت از گناه، دلیل آن است که خداوند، اطاعت آنان را واجب ساخته است.[۴۵][۴۶]
مفهوم اهل بیت
مصداق اهل بیت
نظریه اختصاص به همسران
نظریه جمع میان همسران و اهل کساء
نظریه اختصاص به اهل کساء
عصمت اهل بیت
مفهوم رجس
اراده تکوینی
منابع
ربانی گلپایگانی، علی، دانشنامه کلام اسلامی ج۱؛
خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱؛
محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.
پانویس
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص: ۱۱.
- ↑ تتمة المراجعات، ص۷.
- ↑ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند؛ سوره احزاب، آیه:۳۳.
- ↑ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۲.
- ↑ خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.
- ↑ مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۹۲ و ۴۹۳.
- ↑ ابن‌کثیر، ج۳، ص۴۹۳ و ۴۹۴.
- ↑ فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود؛ سوره یس، آیه:۸۲.
- ↑ خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند؛ سوره مائده، آیه: ۶.
- ↑ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰.
- ↑ مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۰.
- ↑ نمونه، ج۱۷، ص۲۹۲.
- ↑ خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.
- ↑ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹.
- ↑ الطبقات، ج۵، ص۲۲۴.
- ↑ ابن کثیر، ج۳، ص۴۹۲.
- ↑ مجمع البیان، ج۷ و ۸، ص۵۶۰.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۸.
- ↑ صحیح مسلم، ج۸، ص۲۷۶ و ۲۷۷.
- ↑ سنن ترمذی، کتاب التفسیر، ج۶، ص۲۸۹.
- ↑ مسند احمد، ج۱، ص۵۴۴.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۹.
- ↑ الدّرالمنثور، ج۶، ص۶۰۴.
- ↑ نمونه، ج۱۷، ص۳۰۲.
- ↑ احقاق الحق، ج۲، ص۵۰۲.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۳ ـ ۱۳۹.
- ↑ صحیح مسلم، ج۸، ص۲۷۶؛ جامع‌البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۱۲.
- ↑ سنن ترمذی، ج۶، ص۲۸۹؛ مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۹.
- ↑ مسند احمد، ج۷، ص۵۶؛ مجمع‌البیان، ج۸، ص۵۵۹؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ جامع البیان، مج۱۲، ج۲۲، ص۹ و ۱۰؛ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۷۸.
- ↑ الدّرالمنثور، ج۶، ص۶۰۶؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۸۱.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۷۸.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۷۸.
- ↑ مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۰.
- ↑ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۱.
- ↑ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۱.
- ↑ خراسانی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱، ص۴۲۲ - ۴۲۵.
- ↑ احزاب آیه ۳۳
- ↑ نفحات الأزهار، ج ۲۰ ص ۷۸
- ↑ ر. ک: شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج ۲ ص ۵۳
- ↑ همان، ص ۵۹
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۲ ص ۶۱۱
- ↑ اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص 112
- ↑ به منابع بحث در کتب اهل سنت، در المراجعات، ص۳۳۴، تعلیقۀ ۶۹ مراجعه شود. نیز اهل بیت در آیۀ تطهیر، جعفر مرتضی، دائرة المعارف تشیّع ج ۲ص ۶۰۵، آیة التطهیر فی مصادر الفریقین، علامه مرتضی عسکری، آیة التطهیر، محمّد مهدی آصفی، فصلنامۀ طلوع، شمارۀ ۸-۹ مقاله تفسیر تطبیقی آیۀ تطهیر و احقاق الحق، ج ۲ ص ۵۰۱، ج ۸ ص ۲ و ج ۱۴ ص ۴۰، فضائل الخمسة من الصحاح السته ج ۱ ص ۲۲۴
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص:۳۵.