امام کاظم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

امام کاظم در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۲ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۴۱

۱۱٬۸۲۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۲ نوامبر ۲۰۲۲

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۳٬۰۷۵

ویرایش

@@ خط ۲۲۰: / خط ۲۲۰: @@
 مزارهای بسیاری در مناطق مختلف [[دنیا]] وجود دارد که برخی منسوب به فرزندان [[بلافصل]] امام کاظم{{ع}} و برخی با واسطه به آن حضرت منسوب‌اند؛ البته در مواردی نیز در انتساب برخی [[امام‌زادگان]] به آن حضرت اشتباه رخ داده است. به ویژه در مناطق شمالی [[کشور]] زیارتگاه‌هایی به [[فرزندان امام کاظم]]{{ع}} منسوب‌اند که انتساب برخی از آنها به آن [[حضرت]] محل تردید است<ref>ر.ک: بحرالعلوم، هزار مزار ایران استان مازندران..</ref>. گاهی [[اشتباه]] در این انتساب [[امام‌زادگان]] به جهت تشابه اسمی بوده<ref>مانند مزار امام زاده عیسی در ساری که به جهات تشابه اسمی و نسبی با فرزندان امام کاظم{{ع}} اشتباه شده است (ر.ک: بحرالعلوم، هراز مزار، استان مازندران، ص۱۹۳).</ref> و گاهی نیز انتساب تنها به جهت [[شهرت]] در میان اهالی آن محله‌ها صورت گرفته است. در مواردی نیز به [[خطا]] منتسب به [[امام کاظم]]{{ع}} شده است؛ مانند: [[امام‌زاده]] کوسه هجیج در پاوه که نامش عبیدالله است و به «[[سید]] موسوی [[خالص]]» شناخته می‌شود و از وی در شمار فرزندان امام کاظم{{ع}} یاد شده در صورتی که نام او [[ابوالحسن علی بن حسن بن حسین بن حسن الافطس]] است<ref>بحرالعلوم، هراز مزار، استان کرمانشاه، ص۴۲.</ref>. یا [[امام]] زاده حسین ماهان، در قاهان [[فارس]]<ref>بحرالعلوم، هراز مزار، استان کرمان، ص۷۰.</ref> که به امام کاظم{{ع}} منتسب شده است، در حالی که [[نسب]] وی از طریق [[زید شهید]]، به [[امام سجاد]]{{ع}} می‌رسد، همچنین امام زاده محمد، در [[ساوه]] که منظور [[محمد عابد]] بوده و از فرزندان امام کاظم{{ع}} شمرده شده است، در حالی که نسبت وی به امام سجاد{{ع}} می‌رسد<ref>بحرالعلوم، هراز مزار، استان مرکزی، ص۱۹۶.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۱۰.</ref>
+==شیوه [[مواجهه]] [[امام کاظم]]{{ع}} با [[عباسیان]]==
+امام کاظم{{ع}} در طول مدت [[امامت]] خود افزون بر [[سازماندهی]] [[فکری]] و [[فرهنگی]] [[شیعیان]] و ارتقای سطح معلومات آنان، بعد از انتقال به [[بغداد]] فعالیت‌های [[علمی]]، [[سیاسی]]، فرهنگی درخور توجهی داشت که بخشی از فعالیت‌های او از حالت زیرزمینی، تقریباً به حالت نیمه پنهان یا آشکار به خود گرفتند. مجموعه مهم‌ترین [[فعالیت‌های امام کاظم]]{{ع}} در طول مدت امامت آن [[حضرت]] به اختصار چنین بوده است:
+==[[مبارزات منفی]] با [[حکومت عباسی]]==
+بسیار روشن است که دیدگاه [[امام]] نسبت به [[خلافت عباسی]] دیدگاه مناسب و مثبتی نبوده و نظریه و [[اندیشه سیاسی]] آن حضرت نه تنها به هیچ وجه با [[حاکمیت]] [[هارون]] [[قرابت]] نداشت، بلکه از معترضان به [[سیاست]] هارون بود. بی‌تردید امام کاظم{{ع}} نیز مانند دیگر [[امامان شیعه]]، [[حکومت]] هارون را [[فاسق]] و [[ظالم]] می‌دانست و آنان را به جهت تعطیلی [[احکام الهی]] و استفاده نابجا از [[قدرت]]، مستحق حاکمیت نمی‌دانست، و در عرصه سیاست و مناسبات سیاسی میان امام کاظم{{ع}} و هارون [[اختلافات]] عمیقی وجود داشت، به طوری که گاه این [[اختلاف‌ها]] به درگیری لفظی<ref>خواند میر، مآثر الملوک، ص۷۲.</ref> می‌انجامید که سرانجام به [[زندان]] و [[شهادت]] آن حضرت منجر شد. اما بیشترین تلاش آن حضرت فراهم ساختن شرایط فرهنگی، [[اجتماعی]] و سیاسی برای تحقق حکومت آرمانی [[دینی]] بود و بدین منظور ضمن اینکه با [[خلفای عباسی]] تعامل داشت، با رعایت عنصر [[تقیه]] به شرایط موجود نیز معترض بود.
+به هر حال آنچه به عنوان سیاست امام کاظم{{ع}} در بعد [[مبارزاتی]] شکل یافته عنصر [[مبارزه منفی]] با حاکمیت [[عباسی]] بوده است. [[مورخان]] برخی از این گونه [[مبارزه]] را [[روایت]] کرده‌اند. بارزترین نمونه آن برخوردهای سیاسی [[سلام دادن]] هارون به [[رسول خدا]]{{صل}} و پاسخ آن با سلام دادن امام کاظم{{ع}} به [[پیامبر]]{{صل}} بود<ref>اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۲۹.</ref>، هنگامی که هارون کنار [[مرقد مطهر]] رسول خدا{{صل}} که حتماً همراه او بزرگان کشوری و لشکری حضور داشتند، برای کسب وجهه خود و نشان دادن [[مشروعیت خلافت]] خود، با {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا عَمَّ}} [[قرابت]] و انتساب خود به [[رسول خدا]]{{صل}} را به رخ کشید، اما بلافاصله [[امام کاظم]]{{ع}} با عبارت {{متن حدیث|السلام علیک یا اب}} به رسول خدا{{صل}} [[سلام]] داد که در [[حقیقت]] [[استدلال]] او را با قرابت [[باطل]] کرد و [[تعجب]] و [[اعتراض]] [[هارون]] را به دنبال داشت<ref>ابن جوزی، المنتظم، ج۹، ص۸۸؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۰، ص۱۸۳.</ref>.
+این داستان نشان می‌دهد که [[بنی عباس]] نسبت به جایگاه [[بنی هاشم]]، مانند [[امویان]]، [[حسادت]] می‌کردند و همین، عامل دیگری برای شکل‌گیری برخی دشمنی‌های [[خلفای عباسی]] با [[امامان شیعه]]{{عم}} بود. از این رو، [[جایگاه امام کاظم]]{{ع}} او را بیمناک می‌کرد و قرابت او را به عنوان فرزند رسول خدا{{صل}} برنمی‌تافت<ref>گرامی، نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه، ص۱۶۴.</ref>.
+از نخستین برنامه‌های امام کاظم{{ع}} جمع‌آوری افراد پیر و [[اهل بیت]]، تحت لوای [[ولایت]] و [[امامت]] بود، تا از آنان یک رشته به هم مرتبط در مقابل اندیشه‌های باطل [[خلافت عباسی]] بسازد. تأسیس [[سازمان وکالت]] از نمونه‌های بارز این [[اندیشه]] در راستای [[مبارزه]] با خلافت عباسی است که در ادامه درباره آن توضیح داده خواهد شد.
+از دیگر برنامه‌های مهم [[امام]] در [[مبارزه منفی]] با خلافت عباسی [[همکاری]] نکردن با [[ظالم]] و [[خلافت]] هارونی است که خود نشانی آشکار از [[مشروعیت]] نداشتن خلافت عباسی بود. در همین راستا امام کاظم{{ع}} به [[صفوان بن ابراهیم جمال]] که شتران خود را برای رفتن هارون به [[حج]] کرایه داده بود، آن را مساوی با [[رضایت]] به بقای [[ظلم]] و از آنان دانست که وارد [[دوزخ]] خواهند شد. صفوان به همین دلیل قبل از تحویل شتران به هارون همه آنها را فروخت و با [[خشم]] هارون مواجه شد<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۴۰.</ref>.
+در همین راستا، امام کاظم{{ع}} به [[زیاد بن ابی سلمه]] که با [[دستگاه خلافت عباسی]] همکاری می‌کرد فرمود: «ای زیاد، اگر از [[کوه]] بلندی [[سقوط]] کنم و بدنم قطعه قطعه شود، نزد من بهتر است از اینکه با [[ستمگران]] [[همراهی]] و [[همکاری]] کنم؛ مگر اینکه غصه‌ای را از [[دل]] مؤمنی برطرف ساخته، یا [[مؤمن]] [[گرفتاری]] را [[نجات]] داده، یا مؤمن بدهکاری را از زیر بار بدهی رها سازم»<ref>کلینی، کافی، ج۵، ص۱۰۹- ۱۱۰؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج۴۸، ص۱۷۲؛ قرشی، موسوعة سیرة اهل البیت، ج۲۹، ص۲۵۷.</ref>. آن [[حضرت]] درباره پیامد همکاری با [[ظالم]] فرمود: کمترین چیزی که [[خداوند عزوجل]] برای کسانی که برای اینان کار می‌کنند، انجام می‌دهد این است که در [[روز قیامت]] سراپرده‌ای از [[آتش]] برای وی می‌زند تا از [[حساب خلایق]] فارغ شود»<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ج۴۸، ص۳۷۶.</ref>.
+این [[روایات]] در [[فقه سیاسی شیعه]] مستند [[حکم]] به [[حرمت]] هر گونه همکاری با [[حاکم ظالم]] شده<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۱۵۸؛ طباطبائی، ریاض المسائل، ج۸، ص۸۰.</ref>، و پس از [[غیبت کبرا]] نیز به عنوان یک اصل کلی در همکاری نکردن با [[حاکمان ظالم]] توجه [[فقهای شیعه]] را به خود جلب کرده است<ref>مسئله عدم همکاری با ظالم در اکثر منابع فقهی مانند مکاسب شیخ انصاری، کتاب الجواهر الکلام بحث شده است. نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۱۵۸؛ طباطبائی، ریاض المسائل، ج۸، ص۸۰.</ref>. این حرمت همکاری برای و مشروعیت‌زدایی از حاکمان ظالم، به حدی است که در روایات سفارش شده حتی در بنای [[مسجد]] نیز به آنان کمک نکنید<ref>طوسی، تهذیب الاحکام (تحقیق خرسان)، ج۶، ص۳۳۸؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج۱۷، ص۱۸۰.</ref>.
+این اصل مهم فقه سیاسی شیعه تنها در شرایطی خاص استثنا شده و آن جایی است که [[جان]] [[شیعیان]] [[حفظ]] و یا ضررهای مهم دفع شود و البته این مورد نیز باید با [[اجازه امام]] و [[نائب امام]] باشد.
+بر این اساس، [[امام کاظم]] به [[علی بن یقطین]] [[اجازه]] داد تا در دستگاه [[عباسیان]] فعالیت داشته باشد و حتی این موضوع تا بدان پایه [[ارزش]] داشت که [[امام]]{{ع}} به او اجازه ترک [[خدمت]] از دستگاه [[هارون]] را نداد<ref>حمیری، قرب الإسناد، ص۳۰۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۸، ص۱۵۸.</ref> و در مقابل خدمت او به [[شیعیان]]، پاداش‌هایی از جمله [[بهشت]] را برای او تضمین کرد. [[علی بن یقطین]] از وزرای مورد [[اعتماد]] [[هارون الرشید]] بود، که به عنوان یکی از مهره‌های کارساز و با اهمیت [[امام کاظم]]{{ع}} در دستگاه [[هارون]]، ضمن [[خدمت]] به شیعیان، زمینه [[ارتباط]] امام کاظم{{ع}} را با شیعیان را فراهم می‌کرد. افزون بر علی بن یقطین، [[فضل بن سلیمان]]، معروف به کاتب [[بغدادی]] نیز رابط امام کاظم{{ع}} با شیعیان بود، در [[دستگاه خلافت]] بنی عباسی [[خراج]] [[مالیات]] را می‌نوشت<ref>نجاشی، رجال، ص۳۰۶.</ref>.
+از برنامه‌های دیگر امام کاظم{{ع}} در [[مبارزه]] با [[خلافت هارون]]، [[حمایت]] از افراد انقلابی [[متعهد]]، مانند [[تمجید]] از [[حسین بن علی]] - صاحب فخّ<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۱۴.</ref>- بود. [[قیام فخ]] با اینکه تحت [[مدیریت]] [[ولایت امام]] [[معصوم]] انجام نگرفت و [[امام]]{{ع}} نیز با آن [[همراهی]] نکرد، اما جملات آن [[حضرت]] درباره [[قیام]]، نشان از بجا بودن آن در [[مبارزه با ظلم]] تلقی شده و نشان از [[مشروعیت]] نداشتن [[خلافت]] دارد.
+مشخص کردن حدود [[فدک]]<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۹۶.</ref>، توضیح خواستن هارون از امام در انتساب خود به عنوان فرزند [[رسول خدا]]{{صل}}، [[نفوذ]] دادن علی بن یقطین از سوی امام در [[دستگاه خلافت عباسی]] و موارد مشابه دیگر همه بیانگر [[روابط]] نامناسب و [[مبارزه منفی]] امام کاظم{{ع}} با دستگاه خلافت عباسی است که در نهایت موجب رنجش و [[احساس]] خطر هارون و احضار امام{{ع}} به [[بغداد]] و [[زندانی]] شدن امام شد<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۲۲۶؛ ابن حاتم شامی، الدر النظیم، ص۶۵۹.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۲۶.</ref>
 == منابع ==