خیبر: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
==جغرافیای | == جغرافیای خیبر == | ||
خیبر، جلگه وسیع و حاصل‌خیزی است؛ در شمال [[مدینه]] و در فاصله دو فرسنگی آن قرار دارد که با مدینه ۸ منزل<ref>معجم البلدان، ج ۲، ص ۴۰۹.</ref> (چاپار) یعنی سه [[روز]] راه<ref>معجم ما استعجم، ج ۲، ص ۵۲۱.</ref> و به گزارشی ۵ روز<ref>معجم البلدان، ج ۳، ص ۲۹.</ref> مطابق ۱۶۵ کیلومتر فاصله داشت<ref>المعالم الاثیره، ص ۱۰۹.</ref>. ساکنان آنها یهودیانی بودند که به این [[سرزمین]] [[مهاجرت]] کرده<ref>امتاع الاسماع، ج ۱۴، ص ۳۶۶.</ref> و با دیگر [[قبایل]] مناطق مجاور خود، از جمله [[غطفان]]، هم‌پیمان بودند<ref>امتاع الاسماع، ج ۹، ص ۲۳۰.</ref>. [[یهودیان]] برای [[مبارزه]] و [[براندازی]] [[حکومت اسلامی]]، در [[زمان]] [[رسول اکرم]]{{صل}}، در آنجا دژهای هفت‌گانه محکم خود را ساخته بودند. | خیبر، جلگه وسیع و حاصل‌خیزی است؛ در شمال [[مدینه]] و در فاصله دو فرسنگی آن قرار دارد که با مدینه ۸ منزل<ref>معجم البلدان، ج ۲، ص ۴۰۹.</ref> (چاپار) یعنی سه [[روز]] راه<ref>معجم ما استعجم، ج ۲، ص ۵۲۱.</ref> و به گزارشی ۵ روز<ref>معجم البلدان، ج ۳، ص ۲۹.</ref> مطابق ۱۶۵ کیلومتر فاصله داشت<ref>المعالم الاثیره، ص ۱۰۹.</ref>. ساکنان آنها یهودیانی بودند که به این [[سرزمین]] [[مهاجرت]] کرده<ref>امتاع الاسماع، ج ۱۴، ص ۳۶۶.</ref> و با دیگر [[قبایل]] مناطق مجاور خود، از جمله [[غطفان]]، هم‌پیمان بودند<ref>امتاع الاسماع، ج ۹، ص ۲۳۰.</ref>. [[یهودیان]] برای [[مبارزه]] و [[براندازی]] [[حکومت اسلامی]]، در [[زمان]] [[رسول اکرم]]{{صل}}، در آنجا دژهای هفت‌گانه محکم خود را ساخته بودند. | ||
نسخهٔ ۲۴ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۵
جغرافیای خیبر
خیبر، جلگه وسیع و حاصل‌خیزی است؛ در شمال مدینه و در فاصله دو فرسنگی آن قرار دارد که با مدینه ۸ منزل[۱] (چاپار) یعنی سه روز راه[۲] و به گزارشی ۵ روز[۳] مطابق ۱۶۵ کیلومتر فاصله داشت[۴]. ساکنان آنها یهودیانی بودند که به این سرزمین مهاجرت کرده[۵] و با دیگر قبایل مناطق مجاور خود، از جمله غطفان، هم‌پیمان بودند[۶]. یهودیان برای مبارزه و براندازی حکومت اسلامی، در زمان رسول اکرم(ص)، در آنجا دژهای هفت‌گانه محکم خود را ساخته بودند.
آب و خاک این منطقه، برای کشاورزی آمادگی کامل داشت و ساکنان این سرزمین در امور زراعت مهارت کاملی داشتند. جمعیت این منطقه، در حدود بیست هزار نفر بود.
حَمَوی درباره نامگذاری خیبر، دو نظریه یاد می‌کند:
- خیبر در زبان عِبری به معنای قلعه و دژ است و از آنجا که خود، شامل چندین قلعه بود، به آن "خیابر" هم اطلاق کرده‌اند.
- ابوالقاسم زجاجی، آن را منسوب به "خیبر بن قانیة بن مهلائیل" از نوادگان حضرت نوح (ع) دانسته است[۷].[۸]
منطقه خیبر سه بخش داشت: نطات؛ شِق؛ کتیبه که با یکدیگر اندکی فاصله داشتند. قلعه‌های صعب بن معاذ، ناعم و زبیر در بخش نطات قرار داشتند و بخش شِقّ، دو قلعه اُبی و نِزار را در بر می‌گرفت و بخش کتیبه، شامل قلعه‌های قَمُوص، وَطیح و سُلالِم بود[۹]. یاقوت حموی آن را ۷ قلعه[۱۰] و یعقوبی ۶ قلعه دانسته و نام‌های غیر مشهور قصاره و مربطه را افزوده است[۱۱].[۱۲]
مستحکم‌ترین قلعه از این مجموعه، «نُطاة» بود که از سه دژ متشکل می‌شد و مهم‌ترین آنها «ناعم» نام داشت[۱۳]. در کنار هر دژ، برجی برای مراقبت ساخته شده بود تا نگهبانانی که در آنها جای دارند بتوانند جریان حوادث خارج قلعه را به داخل گزارش دهند[۱۴]. به گفته مورخینی که از فتح خیبر سخن گفته‌اند: در داخل هر دژ یا چاه‌های آب وجود داشت که بخشی از آب لازم را برای اهل دژ فراهم می‌ساختند یا از طریق راه‌های مخفی که به قنات یا چاه‌ها و چشمه‌های بیرون متصل بودند، آب به داخل قلعه وارد می‌شد و از حیث آب هیچ مضیقه‌ای وجود نداشت[۱۵]. آذوقه موجود در درون قلعه‌ها هم به اندازه کافی بود و برای خوراک اهالی قلعه‌ها در مدت طولانی نیز جوابگو بود[۱۶]. از دید اقتصادی، خیبر اهمیت کشاورزی و بازرگانی داشت: خرمای آن زبانزد و مشهور بود و در ضرب‌المثلی آمده که "بردن خرما به خیبر بیهوده است"[۱۷]. آیات قرآن و گزارش‌های تاریخی نیز نشانه اهمیت اقتصادی خیبر هستند و قرار گرفتن آنجا در مسیر تجاری به خیبر اهمیت بازرگانی نیز داده بود[۱۸].
برخی از پژوهشگران[۱۹]، زیر عنوان غزوه خیبر، می‌نویسند: «خیبر نام هفت قلعه سخت و محکم بوده... و ساکنین آن، یهودی عرب زبان بودند. نام این هفت حصار استوار بدین ترتیب بوده: ۱. ناعم ۲. قموس ۳. شق ۴. نطاق ۵، سلالم ۶. وطیخ ۷. کستیبه[۲۰].
در کتاب تاریخ سیاسی اسلام، در مورد خیبر می‌نویسد: «خیبر منطقه‌ای حاصل‌خیز، با آب و آبادانی فراوان، از بهترین مناطق حجاز است. بیشترین محصول آن خرما بوده است. منطقه مزبور در حدود ۱۶۵ کیلومتری شمال مدینه در راه شام واقع و اکنون مرکز شهر الشریف است»[۲۱].
برخی از نویسندگان فرهنگ‌نامه‌ها نیز گفته‌اند: «خیبر، قلعه‌ای واقع در نزدیکی مدینه، که مقر یهودیان بود و در آغاز ظهور اسلام، به دست علی بن ابیطالب گشوده شد».[۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ معجم البلدان، ج ۲، ص ۴۰۹.
- ↑ معجم ما استعجم، ج ۲، ص ۵۲۱.
- ↑ معجم البلدان، ج ۳، ص ۲۹.
- ↑ المعالم الاثیره، ص ۱۰۹.
- ↑ امتاع الاسماع، ج ۱۴، ص ۳۶۶.
- ↑ امتاع الاسماع، ج ۹، ص ۲۳۰.
- ↑ معجم‌البلدان، ج ۲، ص ۴۰۹ ـ ۴۱۰.
- ↑ صادقی، مصطفی، مقاله «غزوه»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۲؛ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، غزوه خیبر، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۲، ص۱۶۵.
- ↑ الطبقات، ج ۲، ص ۱۰۶.
- ↑ معجم‌البلدان، ج ۲، ص ۴۰۹.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۶.
- ↑ صادقی، مصطفی، مقاله «غزوه»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۲.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۳۰.
- ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۵۰۳ و ۵۰۴، چاپ اروپا؛ السیرة الحلبیة، ج۳، ص۳۸.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۶۳۸ و ۶۳۷ و ۷۱۳؛ تاریخ الخمیس، ج۲، ص۴۷.
- ↑ جاودان، محمد علی، جانشین پیامبر، ص ۲۱۵.
- ↑ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۹۶؛ مجمع‌الامثال، ج ۲، ص ۹۸.
- ↑ صادقی، مصطفی، مقاله «غزوه»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۲.
- ↑ حسین عمادزاده، مجموعه زندگانی چهارده معصوم(ع)، ص۱۶۶.
- ↑ به نقل از تاریخ حبیب السیر، ج۲، ص۱۳۱.
- ↑ رسول، جعفریان، تاریخ اسلام، ج۱، ص۵۶۲.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۹۱.