لغو

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
(تغییرمسیر از بیهوده)

مقدمه

“لغو” معرف اشتغال‌های بی‌فایده یا فاقد هدف عقلانی است. قرآن کریم در بیان اوصاف مؤمنان می‌فرماید: وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ[۱]. لغو در لغت، افکار بیهوده و بی‌پایه‌ای است که انسان را از یاد خدا غافل و از تفکر در آنچه مفید و سازنده است بازداشته و به خود مشغول می‌سازد[۲]. هر کار فاقد هدف عقلانی، لغو است[۳]؛ همچنین، شامل سخنانی است که تأثیری در زندگی ما ندارند و فقط نوعی سرگرمی به حساب می‌آیند. شنیدن سخن لغو نیز نکوهش اخلاقی دارد، زیرا موجب اتلاف وقت است و توجه انسان را به چیزهایی جلب می‌کند که برای زندگی دنیا یا زندگی اخروی او مفید نیست[۴]. علامه طباطبایی در بیان وجه نسبیت لغو می‌نویسد: چه بسا فعلی نسبت به امری لغو و نسبت به امری دیگر مفید باشد؛ پس کارهای لغو در نظر دین، آن اعمال مباح و حلالی است که صاحبش در آخرت یا در دنیا از آن سودی نبرد و سرانجام آن، منتهی به سود آخرت نگردد؛ مانند خوردن و آشامیدن به انگیزه لذت. این عمل لغو است، چون غرض از خوردن و نوشیدن، [باید] گرفتن نیرو برای اطاعت و عبادت خدا باشد؛ بنابراین اگر فعلی هیچ سودی برای آخرت نداشته باشد، و سود دنیایی‌اش هم سرانجام منتهی به آخرت نشود، چنین فعلی لغو است و به نظر دقیق تر، لغو عبارت است از غیرواجب و غیرمستحب[۵].

یکی از مفسران معاصر در تفسیر آیه فوق[۶] می‌نویسد: قرآن کریم در کنار فراخوانی به پرهیز از لغو، مصداق‌های فراوان آن یعنی قول یا فعل یاوه و بیهوده را نیز بر می‌شمرد و ثمرهای هر یک را نیز بیان می‌دارد. اموری چون شهادت باطل، دروغ، خیانت، ستم، بدعهدی، نقض عهد، پیمان‌شکنی و... هر یک نمود غفلت آدمی و مصداقی برای لغو است که پرهیز از آنها به مثابه شست‌و‌شو و لکه‌گیری و جرم‌زدایی پیش از رنگ شدن به زیباترین رنگ هستی و صبغه الهی، [لازم] است، صفای درون انسان نیز با پرهیز از لغو و بیهودگی تأمین می‌شود؛ از این‌رو، میان پرهیز از لغو و ذکر خدا یک نحوه تلازم عملی وجود دارد و هر یکی می‌تواند مقدمه با نتیجه دیگری باشد[۷]. شهید مطهری نیز در توضیح معنای لغو می‌نویسد: از نظر اسلام در هر کار، اعم از فردی و اجتماعی، باید در درجه اول فایده و نتیجه مفید آن در نظر گرفته شود هر کاری که مفید فایده‌ای نباشد از نظر اسلام “لغو” تلقی می‌شود و ممنوع[۸]. به لحاظ گستره معنایی، لغو در کلام، عمل و موضوع خارجی امکان تحقق دارد و به طور کلی، هر لهو و باطلی مصداق “لغو” شمرده می‌شود[۹].[۱۰]

آیات قرآنی مرتبط

  1. دوری از بیهوده‌کاری، شیوه مؤمنان راستین: وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ[۱۱].
  2. روی‌گردانی از سخنان بیهوده، سیره مؤمنان راستین: وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ...[۱۲].
  3. در برخی آیات نیز بر عاری بودن بهشت (عنوان برترین جایگاه مؤمنان متقی و عرصه ظهور رحمت و رضوان ناب الهی) از امور لغو و بیهوده تصریح شده است[۱۳].[۱۴]

منابع

پانویس

  1. «و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۳.
  2. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۹۷.
  3. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۱۶۵.
  4. مصباح یزدی، محمد تقی، فلسفه اخلاق، ص۳۷۰.
  5. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۳۹.
  6. وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ «و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۳.
  7. عبدالله جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۱۵، ص۲۲۱-۲۲۲.
  8. مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی توحیدی، ج۳، ص۱۱۸.
  9. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۰، ص۲۳۰.
  10. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۰۲.
  11. «و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۳.
  12. «و چون (سخن) یاوه بشنوند از آن دوری می‌گزینند» سوره قصص، آیه ۵۵.
  13. لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا «در آنجا هیچ سخن یاوه‌ای نمی‌شنوند؛ تنها درود می‌شنوند و در آن، پگاهان و در پایان روز روزی خود را دارند» سوره مریم، آیه ۶۲.
  14. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۰۲.