اسحاق بن هیثم کوفی: تفاوت میان نسخه‌ها
(تغییرمسیر به اسحاق بن هیثم) برچسب: تغییر مسیر جدید |
(تغییرمسیر به اسحاق بن هیثم حذف شد) برچسب‌ها: تغییرمسیر حذف شد پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} | |||
== آشنایی اجمالی == | |||
[[اسحاق بن الهیثم]]<ref>ر.ک: أ. منابع [[شیعی]]: [[رجال البرقی]]، ص۲۸؛ [[رجال]] الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱؛ منهج المقال، ج۲، ص۲۸۸، ش۴۷۸؛ [[نقد الرجال]]، ج۱، ص۱۹۹، ش۴۴۰؛ [[جامع الرواه]]، ج۱، ص۸۸، ش۵۷۶؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۵، ش۳۲۳۳؛ خاتمة المستدرک، ج۷، ص۱۵۲، ش۱۵۷؛ [[تنقیح المقال]]، ج۹، ص۲۲۰، ش۲۰۴۳؛ أعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۰؛ معجم [[رجال الحدیث]]، ج۳، ص۲۳۴، ش۱۱۹۳ و ۱۱۹۴؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۱، ص۵۸۸، ش۲۰۲۱؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۷۸۵، ش۷۴۳. | |||
ب. منابع [[سنی]]: لسان [[المیزان]]، ج۱، ص۳۷۷، ش۱۱۷۹.</ref> در شش [[سند روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به نقل از [[تفسیر القمی]] آمده است؛ برای نمونه: | |||
{{متن حدیث|و فی تفسیر علی بن إبراهیم: حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ الْهَيْثَمِ عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ عَلِیٍّ{{ع}} أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الشَّجَرَ لَمْ يَزَلْ حَصِيداً كُلَّهُ- حَتَّى دُعِيَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ أَعَزَّ الرَّحْمَنُ- وَ جَلَّ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ، فَكَادَتِ {{متن قرآن|تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا}}<ref>نزدیک است که از آن، آسمان‌ها پاره‌پاره گردد و زمین شکافته شود و کوه‌ها در هم شکسته، فرو ریزند سوره مریم، آیه ۹۰.</ref> فَعِنْدَ ذَلِكَ اقْشَعَرَّ الشَّجَرُ- وَ صَارَ لَهُ شَوْكٌ حِذَارَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِ الْعَذَابُ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۴۳۹ به نقل از تفسیر القمی، ج۱، ص۸۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۵۶۶.</ref> | |||
==شرح حال [[راوی]]== | |||
إسحاق بن الهیثم<ref>{{عربی|الهیثَم: بفتح الهاء، و سکون الیاء المثناة من تحت، و فتح الثاء المثلثة، من الأسماء المتداولة بین العرب}}؛ (تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۰، ش۲۰۴۳).</ref> از [[راویان]] [[کوفی]]<ref>ر.ک: رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.</ref> و از [[صحابه امام صادق]]{{ع}} است. از قدما تنها [[برقی]]<ref>ر.ک: رجال البرقی، ص۲۸.</ref> و [[شیخ طوسی]]<ref>رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.</ref> در کتاب رجال خودشان از وی، و تنها به ذکر نام او بسنده کردند و در کتب [[روایی]] نیز تنها در تفسیر القمی در دو سند نام او ذکر شده که در کتب روایی دیگر نقل شده است و از مضمون روایتش برداشت می‌شود که از راویان امامی است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۵۶۷.</ref> | |||
==[[طبقه راوی]]== | |||
از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] اسحاق بن الهیثم گزارشی نرسیده؛ لکن [[برقی]] و [[شیخ طوسی]] از او در [[اصحاب امام صادق]]{{ع}} نام برده‌اند<ref>رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.</ref>. | |||
[[آیت‌الله بروجردی]] عنوان اسحاق بن الهیثم را ذکر نکرده؛ اما چون وی از [[صحابه امام صادق]]{{ع}} است، می‌‌توان او را از [[راویان]] طبقه چهارم یا پنجم دانست.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۵۶۷.</ref> | |||
==[[استادان]] و [[شاگردان راوی]]== | |||
در [[اسناد روایات]]، اسحاق بن الهیثم از کسانی همچون [[سعد بن طریف]]، [[علی بن الحسین العبدی]]<ref>ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۴۰۲؛ تفسیر القمی، ج۲، ص۳۸۱.</ref> [[روایت]] کرده که از [[اساتید]] [[حدیثی]] وی شمرده می‌شوند و در میان [[شاگردان]] او عنوان [[ابراهیم بن هاشم]]<ref>ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۴۰۲.</ref> دیده می‌شود که احتمال افتادگی در سند هست<ref>گذشت که اسحاق بن الهیثم از اصحاب امام صادق{{ع}} شمرده شده و در اسناد روایات موردی یافت نشده که ابراهیم بن هاشم از اصحاب امام صادق{{ع}} روایت کرده باشد، پس احتمال سقط در سند قوی است.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۵۶۷-۵۶۸.</ref> | |||
==[[مذهب]] [[راوی]]== | |||
درباره مذهب راوی، گزارش صریح و روشنی نرسیده؛ اما از متن روایت مذکور که روایتی نسبتاً طولانی است و فراز فوق، قسمتی از آن است، می‌‌توان امامی بودن او را استظهار کرد؛ زیرا در ادامه [[حدیث]] آمده است: | |||
{{متن حدیث|فَمَا بَالُ قَوْمٍ غَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ عَدَلُوا عَنْ وَصِيَّتِهِ فِي حَقِّ عَلِيٍّ وَ الْأَئِمَّةِ{{عم}} وَ لَا يَخَافُونَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِمُ الْعَذَابُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ {{متن قرآن|الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ}}<ref>آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به سرای نابودی درآوردند ننگریسته‌ای؟ سوره ابراهیم، آیه ۲۸.</ref> ثُمَّ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ وَ بِنَا فَازَ مَنْ فَازَ}}<ref>ر.ک: تفسیر القمی، ج۱، ص۸۵ - ۸۶.</ref>. | |||
استظهار امامی بودن راوی، به جهت آنکه نامش در [[رجال الطوسی]] ذکر شده است. چنان که [[علامه مامقانی]] به آن استناد کرده و نوشته است: {{عربی|"و ظاهره<ref>{{عربی|أی: ظاهر الشیخ}}.</ref> كونه إمامياً"}}<ref>تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۱، ش۲۰۴۳.</ref> - پذیرفته نیست؛ زیرا موضوع [[رجال]] الطوسی، اعم از [[راویان]] امامی و غیر امامی، است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۵۶۸-۵۶۹.</ref> | |||
==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]== | |||
اسحاق بن الهیثم در [[کتب رجالی]]، [[توثیق]] یا [[تضعیف]] نشده است، از این رو از [[راویان مجهول]] یا مهمل قلمداد می‌گردد؛ ولی بعضی از بزرگان به جهت قرار گرفتن نامش در [[سند روایت]] تسیر القمی [[وثاقت]] او را [[تأیید]] کردند<ref>معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۴، ش۱۱۹۴.</ref>. | |||
[[ابن حجر]] ذیل عنوان اسحاق بن الهیثم می‌نویسد: {{عربی|"إسحاق بن الهيثم الكوفي، ذكره الكشي في رجال جعفر الصادق من الشيعة"}}<ref>لسان المیزان، ج۱، ص۳۷۷، ش۱۱۷۹.</ref> و چنان‌که گذشت، نام راوی در [[رجال کشی]] ذکر نشده است، بلکه در رجال [[برقی]] و [[شیخ طوسی]] آمده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۳، ص ۵۶۹.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده: IM009727.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۳ (کتاب)|'''رجال تفسیری ج۳''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:اعلام]] | |||
[[رده:رجال تفسیری]] | |||
[[رده:طبقه چهارم راویان]] | |||
[[رده:طبقه پنجم راویان]] | |||
[[رده:اصحاب امام صادق]] | |||
[[رده: کوفیان]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۵
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
اسحاق بن الهیثم[۱] در شش سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از تفسیر القمی آمده است؛ برای نمونه:
«و فی تفسیر علی بن إبراهیم: حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ الْهَيْثَمِ عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ عَلِیٍّ(ع) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الشَّجَرَ لَمْ يَزَلْ حَصِيداً كُلَّهُ- حَتَّى دُعِيَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ أَعَزَّ الرَّحْمَنُ- وَ جَلَّ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ، فَكَادَتِ ﴿تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا﴾[۲] فَعِنْدَ ذَلِكَ اقْشَعَرَّ الشَّجَرُ- وَ صَارَ لَهُ شَوْكٌ حِذَارَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِ الْعَذَابُ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
إسحاق بن الهیثم[۵] از راویان کوفی[۶] و از صحابه امام صادق(ع) است. از قدما تنها برقی[۷] و شیخ طوسی[۸] در کتاب رجال خودشان از وی، و تنها به ذکر نام او بسنده کردند و در کتب روایی نیز تنها در تفسیر القمی در دو سند نام او ذکر شده که در کتب روایی دیگر نقل شده است و از مضمون روایتش برداشت می‌شود که از راویان امامی است.[۹]
طبقه راوی
از تاریخ ولادت و وفات اسحاق بن الهیثم گزارشی نرسیده؛ لکن برقی و شیخ طوسی از او در اصحاب امام صادق(ع) نام برده‌اند[۱۰].
آیت‌الله بروجردی عنوان اسحاق بن الهیثم را ذکر نکرده؛ اما چون وی از صحابه امام صادق(ع) است، می‌‌توان او را از راویان طبقه چهارم یا پنجم دانست.[۱۱]
استادان و شاگردان راوی
در اسناد روایات، اسحاق بن الهیثم از کسانی همچون سعد بن طریف، علی بن الحسین العبدی[۱۲] روایت کرده که از اساتید حدیثی وی شمرده می‌شوند و در میان شاگردان او عنوان ابراهیم بن هاشم[۱۳] دیده می‌شود که احتمال افتادگی در سند هست[۱۴].[۱۵]
مذهب راوی
درباره مذهب راوی، گزارش صریح و روشنی نرسیده؛ اما از متن روایت مذکور که روایتی نسبتاً طولانی است و فراز فوق، قسمتی از آن است، می‌‌توان امامی بودن او را استظهار کرد؛ زیرا در ادامه حدیث آمده است:
«فَمَا بَالُ قَوْمٍ غَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ عَدَلُوا عَنْ وَصِيَّتِهِ فِي حَقِّ عَلِيٍّ وَ الْأَئِمَّةِ(ع) وَ لَا يَخَافُونَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِمُ الْعَذَابُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ ﴿الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ﴾[۱۶] ثُمَّ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ وَ بِنَا فَازَ مَنْ فَازَ»[۱۷].
استظهار امامی بودن راوی، به جهت آنکه نامش در رجال الطوسی ذکر شده است. چنان که علامه مامقانی به آن استناد کرده و نوشته است: "و ظاهره[۱۸] كونه إمامياً"[۱۹] - پذیرفته نیست؛ زیرا موضوع رجال الطوسی، اعم از راویان امامی و غیر امامی، است.[۲۰]
جایگاه حدیثی راوی
اسحاق بن الهیثم در کتب رجالی، توثیق یا تضعیف نشده است، از این رو از راویان مجهول یا مهمل قلمداد می‌گردد؛ ولی بعضی از بزرگان به جهت قرار گرفتن نامش در سند روایت تسیر القمی وثاقت او را تأیید کردند[۲۱].
ابن حجر ذیل عنوان اسحاق بن الهیثم می‌نویسد: "إسحاق بن الهيثم الكوفي، ذكره الكشي في رجال جعفر الصادق من الشيعة"[۲۲] و چنان‌که گذشت، نام راوی در رجال کشی ذکر نشده است، بلکه در رجال برقی و شیخ طوسی آمده است.[۲۳]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱؛ منهج المقال، ج۲، ص۲۸۸، ش۴۷۸؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۹۹، ش۴۴۰؛ جامع الرواه، ج۱، ص۸۸، ش۵۷۶؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۵، ش۳۲۳۳؛ خاتمة المستدرک، ج۷، ص۱۵۲، ش۱۵۷؛ تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۰، ش۲۰۴۳؛ أعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۰؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۴، ش۱۱۹۳ و ۱۱۹۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۸، ش۲۰۲۱؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۷۸۵، ش۷۴۳. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۳۷۷، ش۱۱۷۹.
- ↑ نزدیک است که از آن، آسمان‌ها پاره‌پاره گردد و زمین شکافته شود و کوه‌ها در هم شکسته، فرو ریزند سوره مریم، آیه ۹۰.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۴۳۹ به نقل از تفسیر القمی، ج۱، ص۸۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۶.
- ↑ الهیثَم: بفتح الهاء، و سکون الیاء المثناة من تحت، و فتح الثاء المثلثة، من الأسماء المتداولة بین العرب؛ (تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۰، ش۲۰۴۳).
- ↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.
- ↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۲۸.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۷.
- ↑ رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۷.
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۴۰۲؛ تفسیر القمی، ج۲، ص۳۸۱.
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۴۰۲.
- ↑ گذشت که اسحاق بن الهیثم از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده و در اسناد روایات موردی یافت نشده که ابراهیم بن هاشم از اصحاب امام صادق(ع) روایت کرده باشد، پس احتمال سقط در سند قوی است.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۷-۵۶۸.
- ↑ آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به سرای نابودی درآوردند ننگریسته‌ای؟ سوره ابراهیم، آیه ۲۸.
- ↑ ر.ک: تفسیر القمی، ج۱، ص۸۵ - ۸۶.
- ↑ أی: ظاهر الشیخ.
- ↑ تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۱، ش۲۰۴۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۸-۵۶۹.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۴، ش۱۱۹۴.
- ↑ لسان المیزان، ج۱، ص۳۷۷، ش۱۱۷۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۹.