بحث:ویژگی امام

فهرست صفات

1. آمرزندگی
2. احیای قلوب
3. اعلمیت
4. افضلیت
5. امامت
6. ایمان
7. بخشندگی
8. بزرگی
9. بصیرت
10. بی‌همتایی
11. تبیین دین
12. تقوی
13. جامعیت
14. جلالت
15. حقانیت
16. حلم
17. حکمت
18. خیر
19. رأفت
20. رحمت
21. سخاوت
22. شهادت
23. شکرگزاری
24. عزت
25. عظمت
26. علم
27. علم به مغیبات
28. غنی
29. قدرت
30. قدسیت
31. قرب الهی
32. قوت
33. کرامت
34. کفایت
35. لطف
36. ملک زمین
37. مهربانی
38. مودت
39. نصرت
40. نورانیت
41. نیکوکاری
42. هدایت
43. وسعت وجود
44. ولایت

دسته‌بندی صفات بر اساس سیره امام

صفات در حوزه سیره نظامی

برای رسیدن به محتوای اين مدخل، به مصداق‌های ذیل مراجعه شود:

زیرشاخه ها

صفات مرتبط با خدا

• اسماء الله
• باب الله
• وجه الله
• نور الله
• جنب الله
• اذن الله
• عین الله
• سر الله
• معدن علم الله (مخزن علم الله و موضع علم الله)
• مهبط وحی (تراجم وحی الله)
• محبت خدا به امام
• مهبط مشیه الله (مهبط ارادة الله)
• محل معرفت الله
• محل برکت الله

صفات مرتبط با پیامبر

• واجد صفات پیامبر
• وصایت از پیامبر
• خلیفه پیامبر
• قضا کننده دیون پیامبر
• باب علم پیامبر
• مشارک علمی پیامبر
• حافظ میراث حدیثی پیامبر
• مبین سنت پیامبر
• ادامه دهنده نسل پیامبر

صفات مرتبط با قرآن

• قرآن ناطق
• مبین قرآن (مفسر قرآن و تأویل کننده قرآن)
• عالم به تمامی کتاب خدا
• حافظ قرآن
• تراجم وحی الهی
• رابطه آیات قرآن و صدر امام
• شب قدر و امام
• امام و نزول تدریجی قرآن بر قلب پیامبر
• گستره و کیفیت اخذ علم از قرآن
• ثقلین
• ثقل اکبر یا اصغر
• قرآن و تبیین امامت

صفات مرتبط با خلایق

• حق حاکمیت بر انسان و جن
• اولیت در تصرفات
• واسطه و حجت بین خدا و انسان و جن
• نجات انسان و جن در دست امام
• یاور پناه و فریاد رس انسان و جن
• پدری برای بشر (محبت به بشر)
• راهنمای زندگی دنیایی بشر
• الگو برای بشر
• آمرزش گناهکاران (پذیرش توبه کننده گان)
• هدایتگر
• حجیت امام برای جنیان

صفات مرتبط با قیامت

• تقسیم کننده بهشت و جهنم
• نجات دهنده از عقاب
• فریاد رس اهوال پس از مرگ (نجات دهنده در مواقف قیامت)
• آرامش دهنده در لحظه مرگ و قبر
• شفاعت
• میزان

صفات مرتبط با فرشتگان

• معلم ملائکه در عوالم پیشین
• نجات ملائکه
• ایمان ملائکه به امام
• محل نزول ملائکه
• پیام آوری برای امام
• نزول ملائکه بر امام

صفات مرتبط با عالم تکوین

• نگهدارنده زمین
• جلوگیری از عذاب
• بارش باران
• سرسبزی و خرمی زمین
• نگهدارنده سیارات
• حجیت امام برای پدیده ها تکوینی

نیازمند تقسیم

• صفات واجبه امام (صفات)
• صفات کمالیه امام (صفات)
• صفات سلبیه امام (صفات)
• اراده امام (اراده)
• زهد امام (زهد)
• ازهد الناس (زهد)
• شجاعت امام (شجاعت)
• اشجع الناس (شجاعت)
• عدالت امام (عدل)
• اعدل الناس (عدل)
• اقضی الناس (قضاوت)
• هدایتگری امام (هدایت، هدایتگری)
• اهدی الناس (هدایت، هدایتگری)
• عبادت امام (عبادت)
• اعبد الناس (عبادت)
• علم امام (علم)
• اعلم الناس (اعلمیت)
• خزانه‌داری علم الهی (مخزن علم الهی، خزنة علم الله)
• عیبة علم الله (علم)
• حبیب الله (حب الهی)
• حجه الله (حجت الهی)
• ولی الله (ولایت الهی)
• امین الله (امانت الهی)
• وارث تورات (وراثت موسی)
• انجیل (وراثت عیسی)
• زبور (وراثت داوود)
• شریک القرآن (معیت با قرآن)
• عمودالدین (عمود دین)
• موضع سر الله (رازداری خدا)
• باب حطة الله (بابیت)
• راسخ در علم (رسوخ در علم)
• معدن العلم (معدن علم)
• عیش العلم (علم)
• افضلیت امام (افضلیت)
• افضل اهل زمان خود (افضلیت)
• ایثار امام (ایثار)
• تبشیر امام (تبشیر)
• بشیر (تبشیر)
• تحمل امام (تحمل)
• تحمل متاعب (تحمل)
• تنزه امام از منفرات (تنزه)
• تنزه امام از عیوب (تنزه)
• حسن سیرت (سیرت)
• حسن تدبیر (تدبیر)
• خلق امام (خلق)
• خلق کریم (خلق، کرامت)
• ذکاوت امام (ذکاوت)
• رأفت امام (رأفت)
• رحمت امام (رحمت)
• سلامت خلقت امام (سلامت خلقت، سلامت، خلقت)
• حدس امام (حدس)
• شدید الحدس (حدس)
• شرافت امام (شرافت)
• شرافت قبیله (شرافت)
• صفای نفس امام (صفای نفس)
• صافی النفس (صفای نفس)
• صحت فطرت امام (فطرت)
• صحیح الفطرة (فطرت)
• صدق امام (صدق)
• عزم امام (عزم)
• عزم راسخ (عزم)
• عصمت امام (عصمت)
• عفت امام (عفت)
• قاطعیت امام (قاطعیت)
• قدرت امام (قدرت)
• کرم امام (کرم)
• کمال امام (کمال)
• کمال خلق امام (کمال خلق، کمال، اخلاق)
• کمال ذکاء امام (کمال ذکاء، کمال، ذکاوت)
• کمال عقل امام (کمال عقل، کمال، عقل)
• کمال فطنت امام (کمال فطنت، کمال، فطنت)
• مبلغ شرع (تبلیغ، شریعت)
• مبلغ وحی (تبلیغ، وحی)
• حافظ کتاب (حفظ کتاب)
• حافظ شریعت (حفظ شریعت)
• مذکر (تذکیر)
• مصدق یکدیگر (تصدیق شرایع)
• اعتدال امام (اعتدال)
• معتدل المزاج (اعتدال)
• تنزیه امام (تنزیه)
• منزه از معصیت (تنزه، عصمت)
• نذیر (انذار)

مقدمه

جانشین پیامبر (ص) که ضامن تداوم حیات دین و نیز پاسخ‌گویی نیازهای بشر است، تناسب جایگاه والای پیشوایی و رهبری، ویژگی‌های دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1. تقوا و پرهیزکاری و برخورداری از ملکه عصمت به گونه‌ای که کوچک‌ترین گناهی از او سر نمی‌زند.
2. علم و دانش که از علم پیامبر (ص) سرچشمه گرفته و متصل به علم الهی است؛ بنابراین پاسخ‌گوی همه نیازها در همۀ زمینه‌های مادی و معنوی، دینی و دنیایی است.
3. آراستگی به فضائل و سجایای اخلاقی در بالاترین درجات؛
4. توان اداره جامعه بشری و مدیریت صحیح آن بر اساس آموزه‌های دینی.

با توجه به صفات یادشده برای امام، بدیهی است که انتخاب چنین فردی از توان و دانش مردم، بیرون است و تنها خداوند است که به سبب علم بی‌نهایت خود می‌تواند پیشوایان و جانشینان پیامبر (ص) را برگزیند.

اصلی‌ترین وصف امام در برهان لطف، علم لدنّی و عصمت اوست که هر دو می‌باید به ضمانت و تأیید الهی باشد؛ و الا در میان انسان‌های عادّی، افرادی یافت می‌شوند که به دلیل وارستگی روحی، صاحب کرامات و مکاشفات و یا علوم غیر اکتسابی می‌شوند، ولی کلام آنها برای دیگران حجت نیست؛ زیرا عصمت آنان از خطا و یا اطلاع آنان از عالم غیب، به تأیید و تضمین الهی نیست. بنابراین امام باید:

1. مستقیماً مهتدی به هدایت الهی باشد و محتاج هدایت هیچ مخلوقی نباشد؛ چنان‌که خداوند در این باره می‌فرماید: ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾
2. معصوم به عصمت الهی باشد؛ تا بتواند مقتدای مطلق امّت در قول و فعل و تقریر قرار گیرد.
3. در علم و معارف توحیدی، در مقام حق‌ّالیقین، مطّلع از ملکوت عالم و مشرِف بر کتاب خدا و احکام الهی باشد و در همه فضائل اخلاقی و کمالات توحیدی، افضل خلایق محسوب گردد. او در یک کلام، باید مصداق تامّ انسان کامل و در مقام مخلَصین قرار داشته باشد.

با توجه به اهمیت این ویژگی‌ها، به اختصار درباره هر یک توضیح می‌دهیم:

1. علم: امام که سِمت پیشوایی و رهبری مردم را بر عهده دارد، لازم است دین را در تمام زوایای خود بشناسد و به قوانین آن آگاهی کامل داشته باشد. نیز با دانستن تفسیر آیات قرآن و احاطه کامل به سنّت پیامبر (ص) به تبیین معارف دین پرداخته، به همه سؤالات مردم در موضوعات مختلف پاسخ دهد و آنها را به بهترین شیوه، راهنمایی کند. بدیهی است که چنین مرجع علمی‌ای می‌تواند مورد اعتماد و تکیه‌گاه توده‌ها قرار گیرد. چنین پشتوانه علمی‌ای تنها به واسطه اتّصال به علم الهی می‌تواند وجود داشته باشد؛ به همین دلیل، شیعه معتقد است علم امامان و جانشینان واقعی پیامبر (ص) برگرفته از علم بی‌کران خدایی است. امیر المؤمنین (ع) درباره علامت‌های امام بر حق می‌فرماید: "امام، آگاه‌ترین فرد است به حلال و حرام خدا، و احکام گوناگون، و اوامر و نواهی او و هر چه مردم نیازمند آن هستند.
2. عصمت: یکی از صفات مهم امام و شرایط اساسی امامت، "عصمت" است و آن، ملکه‌ای است که از علم به حقایق و اراده‌ای قوی به وجود می‌آید. امام به سبب برخورداری از این دو، از ارتکاب هر گناه و خطایی خودداری می‌کند. هم در شناخت و تبیین معارف دینی و هم در عمل به آنها و هم در تشخیص مصالح و مفاسد جامعه اسلامی، معصوم از لغزش است. برای عصمت امام، دلائل عقلی و نقلی از قرآن و روایات، وجود دارد. مهم‌ترین دلیل‌های عقلی عبارتند از:
   1. حفظ دین و راه و رسم دینداری، در گروه عصمت امام است؛ چون امام مسئولیت حفظ دین از تحریف و هدایت دینی مردم را بر عهده دارد و نه تنها سخن او، که رفتاراو و تأیید و عدم تأییدش نسبت به عمل دیگران، در رفتار جامعه تأثیر می‌گذارد؛ پس باید در فهم دین و عمل به آن از هر لغزشی محفوظ باشد تا پیروان خود را به گونه صحیح، هدایت کند.
   2. یکی از دلایل نیاز جامعه به امام، این است که مردم در شناخت دین و اجرای آن، ### 313### نیستند. حال اگر پیشوای مردم نیز چنین باشد، چگونه می‌تواند مورد اعتماد کامل آنها قرار گیرد؟ به بیان دیگر، اگر امام نباشد، مردم در پیروی از او و انجام همه دستوراتش، دچار تردید خواهند شد. آیاتی از قرآن نیز بر لزوم عصمت امام دلالت دارد که یکی از آنها آیۀ ۱۲۴ سوره بقره است. در این آیه شریف آمده است که پس از مقام نبوت، خداوند مقام والای امامت را نیز به حضرت ابراهیم (ع) عطا فرمود. آن‌گاه حضرت ابراهیم از خداوند درخواست کرد که مقام امامت را در نسل او نیز قرار دهد. خداوند فرمود: "عهد من امامت به ستمکاران و ظالمان نمی‌رسد"؛ یعنی منصب امامت، مخصوص آن دسته از ذرّیه حضرت ابراهیم (ع) است که ظالم نباشند. حال با توجه به اینکه قرآن کریم، شرک به خدا را ظلم بزرگ دانسته است و هرگونه تجاوز از دستورات الهی را ظلم به نفس برشمرده است، هر کس در برهه‌ای از زندگی خود، مرتکب گناهی شده، مصداق ظالم است و شایسته مقام امامت نخواهد بود. به بیان دیگر، بدون شک حضرت ابراهیم (ع) "امامت" را برای آن دسته از ذریّه خود که در تمام عمر گناه کار بوده و یا در آغاز، نیکوکار بوده و سپس بدکار شده‌اند، درخواست نکرده است. بنابراین دو دسته باقی می‌ماند:
      1. آنان که در آغاز، گناه کار بوده‌اند و سپس توبه کرده و نیکوکار شده‌اند.
      2. آنها که هیچ‌گاه مرتکب گناهی نشده‌اند. خداوند در کلام خود، دسته اول را استثنا کرده است، نتیجه اینکه مقام "امامت" تنها به دسته دوم اختصاص دارد.
3. مدیریتِ اجتماعی: از آنجا که انسان، موجودی اجتماعی است و اجتماع بر روح و روان و رفتار او تأثیر فراوانی دارد، لازم است برای تربیت صحیح و رشد او به سوی قرب الهی، زمینه‌های اجتماعی مناسب پدید آید و این در سایه تشکیل یک حکومت الهی، ممکن خواهد بود. بنابراین امام و پیشوای مردم باید توان اداره امور جامعه را دارا باشد و با استفاده از تعالیم قرآن و سنّت نبوی (ص) و بهره‌گیری از عناصر کار آمد، حکومتی اسلامی را پی‌ریزی کند.