آثار قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ':"' به ': "') |
جز (جایگزینی متن - 'عربی|" ' به 'عربی|"') |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
::::::«روایات مختلفی درباره روز قیام [[حضرت مهدی]]{{ع}} وجود دارد. در برخی، از نوروز به عنوان روز آغاز قیام، یاد شده است. برخی احادیث دیگر روز عاشورا را روز آغاز قیام ذکر کرده است. در تعدادی از روایات روز شنبه ودر تعدادی دیگر، جمعه، روز قیام تعیین شده است. در هم زمانی نوروز، با عاشورا اشکالی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا نوروز طبق سال شمسی وعاشورا بر اساس سال قمری محاسبه می‌شود ویکی شدن این دو روز امکان پذیر است وهم زمانی این دو روز با جمعه یا شنبه نیز ممکن است. آن چه مشکل و متعارض به نظر می‌رسد، ذکر دو روز از هفته به عنوان روز قیام است؛ ولی می‌توان این دسته از روایات را نیز توجیه کرد؛ زیرا اگر سند این روایات صحیح باشد، در این صورت احادیثی که جمعه را روز ظهور حضرت، تعیین کرده است، بر روز قیام وظهور حمل می‌شود وروایاتی که شنبه را روز قیام می‌داند، بر استقرار وتثبیت نظام الهی ونابودی مخالفان تفسیر شود. باید توجه داشت که روایاتی که شنبه را روز قیام می‌داند، از نظر سند مورد تأمّل است؛ ولی روایاتی که جمعه را ذکر کرده است، از این نظر ایرادی ندارد. اینک به روایاتی در این باره توجه فرمایید: [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: "قائم ما [[اهل بیت]]، در روز جمعه ظهور می‌کند"<ref>اثبات الهداة، ص ۴۹۶؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹</ref>، [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرماید: "گویا حضرت قائم را می‌بینم که در روز عاشورا، روز شنبه، میان رکن و مقام ایستاده و جبرئیل نیز جلوی حضرتش ایستاده است و مردم را به بیعت بااو فرا می‌خواند"<ref>طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ کشف الغمّه، ج ۳، ص ۲۵۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰</ref>، [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرماید: "[[امام مهدی|حضرت قائم]]{{ع}} روز شنبه که روز عاشور است، قیام می‌کند؛ روزی که [[امام حسین]]{{ع}} شهید شد"<ref>کمال الدین، ج ۲، ص ۶۵۳؛ طوسی، غیبة، ص ۲۷۴، التهذیب، ج ۴، ص ۳۳۳؛ ملاذ الاخیار، ج ۷، ص ۱۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵</ref>. نیز آن حضرت می‌فرماید: "آیا می‌دانید که این روز -عاشورا- چه روزی است؟ همان روزی است که خداوند توبه آدم وحوّا را پذیرفت؛ روزی است که خداوند دریا را برای بنی اسرائیل شکافت وفرعون وپیروانش را غرق کرد وموسی بر فرعون پیروز شده؛ روزی است که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} متولد شد؛ روزی است که خداوند توبه قوم یونس را پذیرفت؛ روز تولد [[حضرت عیسی]] است وروزی است که [[امام مهدی|حضرت قائم]] در آن روز قیام می‌کند"<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵</ref>. روایت دیگری نیز به همین مضمون از [[امام باقر]]{{ع}}<ref>التهذیب، ج ۴، ص ۳۰۰؛ ابن طاووس، اقبال، ص ۵۵۸؛ خرائج، ج ۳، ص ۱۱۵۹؛ وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۳۸؛ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۴؛ ملاذ الاخیار، ج ۷، ص ۱۱۶</ref> نقل شده است؛ ولی در این روایت وثاقت ابن بطائنی که در سلسله سند آن است، مورد بحث است. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: "در شب بیست وسوم، به نام [[حضرت مهدی]]{{ع}} ندا داده می‌شود ودر روز عاشورا، روز شهادت [[امام حسین|حسین بن علی]]{{ع}}، قیام می‌کند"<ref>طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰</ref> هم چنین آن حضرت می‌فرماید: "روز نوروز همان روزی است که قائم ما [[اهل بیت]] در آن روز ظهور می‌کند"<ref>المهذب البارع، ج ۱، ص ۱۹۴؛ خاتون آبادی، اربعین، ص ۱۸۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۲۸؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۷۱؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۸</ref> | ::::::«روایات مختلفی درباره روز قیام [[حضرت مهدی]]{{ع}} وجود دارد. در برخی، از نوروز به عنوان روز آغاز قیام، یاد شده است. برخی احادیث دیگر روز عاشورا را روز آغاز قیام ذکر کرده است. در تعدادی از روایات روز شنبه ودر تعدادی دیگر، جمعه، روز قیام تعیین شده است. در هم زمانی نوروز، با عاشورا اشکالی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا نوروز طبق سال شمسی وعاشورا بر اساس سال قمری محاسبه می‌شود ویکی شدن این دو روز امکان پذیر است وهم زمانی این دو روز با جمعه یا شنبه نیز ممکن است. آن چه مشکل و متعارض به نظر می‌رسد، ذکر دو روز از هفته به عنوان روز قیام است؛ ولی می‌توان این دسته از روایات را نیز توجیه کرد؛ زیرا اگر سند این روایات صحیح باشد، در این صورت احادیثی که جمعه را روز ظهور حضرت، تعیین کرده است، بر روز قیام وظهور حمل می‌شود وروایاتی که شنبه را روز قیام می‌داند، بر استقرار وتثبیت نظام الهی ونابودی مخالفان تفسیر شود. باید توجه داشت که روایاتی که شنبه را روز قیام می‌داند، از نظر سند مورد تأمّل است؛ ولی روایاتی که جمعه را ذکر کرده است، از این نظر ایرادی ندارد. اینک به روایاتی در این باره توجه فرمایید: [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: "قائم ما [[اهل بیت]]، در روز جمعه ظهور می‌کند"<ref>اثبات الهداة، ص ۴۹۶؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹</ref>، [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرماید: "گویا حضرت قائم را می‌بینم که در روز عاشورا، روز شنبه، میان رکن و مقام ایستاده و جبرئیل نیز جلوی حضرتش ایستاده است و مردم را به بیعت بااو فرا می‌خواند"<ref>طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ کشف الغمّه، ج ۳، ص ۲۵۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰</ref>، [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرماید: "[[امام مهدی|حضرت قائم]]{{ع}} روز شنبه که روز عاشور است، قیام می‌کند؛ روزی که [[امام حسین]]{{ع}} شهید شد"<ref>کمال الدین، ج ۲، ص ۶۵۳؛ طوسی، غیبة، ص ۲۷۴، التهذیب، ج ۴، ص ۳۳۳؛ ملاذ الاخیار، ج ۷، ص ۱۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵</ref>. نیز آن حضرت می‌فرماید: "آیا می‌دانید که این روز -عاشورا- چه روزی است؟ همان روزی است که خداوند توبه آدم وحوّا را پذیرفت؛ روزی است که خداوند دریا را برای بنی اسرائیل شکافت وفرعون وپیروانش را غرق کرد وموسی بر فرعون پیروز شده؛ روزی است که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} متولد شد؛ روزی است که خداوند توبه قوم یونس را پذیرفت؛ روز تولد [[حضرت عیسی]] است وروزی است که [[امام مهدی|حضرت قائم]] در آن روز قیام می‌کند"<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵</ref>. روایت دیگری نیز به همین مضمون از [[امام باقر]]{{ع}}<ref>التهذیب، ج ۴، ص ۳۰۰؛ ابن طاووس، اقبال، ص ۵۵۸؛ خرائج، ج ۳، ص ۱۱۵۹؛ وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۳۸؛ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۴؛ ملاذ الاخیار، ج ۷، ص ۱۱۶</ref> نقل شده است؛ ولی در این روایت وثاقت ابن بطائنی که در سلسله سند آن است، مورد بحث است. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: "در شب بیست وسوم، به نام [[حضرت مهدی]]{{ع}} ندا داده می‌شود ودر روز عاشورا، روز شهادت [[امام حسین|حسین بن علی]]{{ع}}، قیام می‌کند"<ref>طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰</ref> هم چنین آن حضرت می‌فرماید: "روز نوروز همان روزی است که قائم ما [[اهل بیت]] در آن روز ظهور می‌کند"<ref>المهذب البارع، ج ۱، ص ۱۹۴؛ خاتون آبادی، اربعین، ص ۱۸۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۲۸؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۷۱؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۸</ref> | ||
:::::*'''اعلان ظهور:''' ظهور [[حضرت مهدی]]{{ع}}، ابتدا به وسیله منادی آسمانی اعلام می‌گردد، آن گاه حضرت در حالی که پشت به کعبه داده است، با دعوت به حق، ظهور خود را اعلام می‌کند. [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} می‌فرماید: "هنگامی که منادی از آسمان ندا می‌دهد: حق از آنِ آل محمد است، شما اگر طالب هدایت وسعادت هستید، به دامان آل محمد{{صل}} چنگ زنید، حضرت [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} ظهور می‌کند"<ref>الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۲۴</ref> نیز [[امام باقر]]{{ع}} در این زمینه می‌فرماید: "[[حضرت مهدی]]{{ع}} در مکه به هنگام نماز عشا ظهور می‌کند؛ در حالی که پرچم وپیراهن وشمشیر [[پیامبر]]{{صل}} را همراه دارد وچون نماز عشا را خواند، فریاد بر می‌آورد:ای مردم! شما را به ذکر خدا وبه ایستادنتان در برابر خدا (در روز قیامت) متذکر می‌شوم؛ در حالی که حجّتش را (در دنیا) بر شما تمام کرده است وپیامبران را مبعوث نموده و [[قرآن]] را فرو فرستاده است. خداوند به شما فرمان می‌دهد که به او شرک نورزید وفرمانبر او وپیامبرانش باشید. آن چه را [[قرآن]] امر به احیای آن کرده است، احیا وزنده کنید وآن چه را که امر به نابودی آن کرده است، نابود سازید و یاوران راه هدایت باشید و بر [[تقوا]] و پرهیزگاری همکاری نمایید؛ زیرا دنیا، فنا وزوالش فرا رسیده ونفخه وداع سر داده است. من شما را به سوی خدا و رسولش و عمل به کتاب او ونابودی باطل واحیا وزنده ساختن سیره [[پیامبر]]{{صل}} دعوت می‌کنم. آن گاه در میان سی صد وسیزده نفر از یارانش ظهور می‌کند"<ref>ابن حمّاد، فتن، ص ۹۵؛ عقد الدرر، ص ۱۴۵؛ سفارینی، لوائح، ج ۲، ص ۱۱؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴؛ صراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۶۲</ref> | :::::*'''اعلان ظهور:''' ظهور [[حضرت مهدی]]{{ع}}، ابتدا به وسیله منادی آسمانی اعلام می‌گردد، آن گاه حضرت در حالی که پشت به کعبه داده است، با دعوت به حق، ظهور خود را اعلام می‌کند. [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} می‌فرماید: "هنگامی که منادی از آسمان ندا می‌دهد: حق از آنِ آل محمد است، شما اگر طالب هدایت وسعادت هستید، به دامان آل محمد{{صل}} چنگ زنید، حضرت [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} ظهور می‌کند"<ref>الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۲۴</ref> نیز [[امام باقر]]{{ع}} در این زمینه می‌فرماید: "[[حضرت مهدی]]{{ع}} در مکه به هنگام نماز عشا ظهور می‌کند؛ در حالی که پرچم وپیراهن وشمشیر [[پیامبر]]{{صل}} را همراه دارد وچون نماز عشا را خواند، فریاد بر می‌آورد:ای مردم! شما را به ذکر خدا وبه ایستادنتان در برابر خدا (در روز قیامت) متذکر می‌شوم؛ در حالی که حجّتش را (در دنیا) بر شما تمام کرده است وپیامبران را مبعوث نموده و [[قرآن]] را فرو فرستاده است. خداوند به شما فرمان می‌دهد که به او شرک نورزید وفرمانبر او وپیامبرانش باشید. آن چه را [[قرآن]] امر به احیای آن کرده است، احیا وزنده کنید وآن چه را که امر به نابودی آن کرده است، نابود سازید و یاوران راه هدایت باشید و بر [[تقوا]] و پرهیزگاری همکاری نمایید؛ زیرا دنیا، فنا وزوالش فرا رسیده ونفخه وداع سر داده است. من شما را به سوی خدا و رسولش و عمل به کتاب او ونابودی باطل واحیا وزنده ساختن سیره [[پیامبر]]{{صل}} دعوت می‌کنم. آن گاه در میان سی صد وسیزده نفر از یارانش ظهور می‌کند"<ref>ابن حمّاد، فتن، ص ۹۵؛ عقد الدرر، ص ۱۴۵؛ سفارینی، لوائح، ج ۲، ص ۱۱؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴؛ صراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۶۲</ref> | ||
:::::*'''[[ شعار پرچم امام مهدی در زمان قیام چیست؟ (پرسش)|شعار پرچم قیام]]:''' هر حکومتی دارای پرچمی است که به وسیله آن شناخته می‌شود و قیام‌ها و انقلاب‌ها نیز از پرچم مخصوصی برخوردارند که آرم آن تا حدودی نمایانگر اهداف رهبرانش می‌باشد. انقلاب جهانی [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز پرچم مخصوصی دارد وبر آن شعاری نقش بسته است. البته هر چند درباره شعار پرچم آن حضرت اختلاف است، ولی نکته‌ای در همه اقوال مشترک است وآن این که مردم را به فرمانبری از حضرتش دعوت می‌کند<ref>امام باقر {{ع}} به ابوحمزه فرمود: «گویا قائم اهل بیتم را می بینم که وارد نجف می شود وهنگامی که به بالاترین نقطه نجف رسید، پرچم رسول خدا{{صل}} را می گشاید. زمانی که پرچم باز شد، فرشتگانی که در جنگ بدر حضور داشتند، بر او فرودمی آیند»؛ عیاشی، تفسیر، ج ۱، ص ۱۰۳؛ نعمانی، غیبة، ص ۳۰۸؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۶۷۲؛ تفسیر برهان، ج ۱، ص ۲۰۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶</ref> اینک به ذکر چند نمونه در این باره بسنده می‌کنیم: در روایتی آمده است: "بر روی پرچم [[حضرت مهدی]]{{ع}} نوشته شده است: "گوش شنوا داشته باشید واز حضرتش اطاعت کنید"<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۸۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۵</ref> در جای دیگری می‌خوانیم: "شعار پرچم [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}}{{عربی|" الْبَيْعَةُ لِلَّهِ "}} <ref>بیعت برای خدا می‌باشد؛ ابن حمّاد، فتن، ص ۹۸؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۸، القول المختصر، ص ۲۴؛ ینابیع المودّه، ص ۴۳۵؛ الشیعة والرجعه، ج ۱، ص ۲۱۰</ref> | :::::*'''[[ شعار پرچم امام مهدی در زمان قیام چیست؟ (پرسش)|شعار پرچم قیام]]:''' هر حکومتی دارای پرچمی است که به وسیله آن شناخته می‌شود و قیام‌ها و انقلاب‌ها نیز از پرچم مخصوصی برخوردارند که آرم آن تا حدودی نمایانگر اهداف رهبرانش می‌باشد. انقلاب جهانی [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز پرچم مخصوصی دارد وبر آن شعاری نقش بسته است. البته هر چند درباره شعار پرچم آن حضرت اختلاف است، ولی نکته‌ای در همه اقوال مشترک است وآن این که مردم را به فرمانبری از حضرتش دعوت می‌کند<ref>امام باقر {{ع}} به ابوحمزه فرمود: «گویا قائم اهل بیتم را می بینم که وارد نجف می شود وهنگامی که به بالاترین نقطه نجف رسید، پرچم رسول خدا{{صل}} را می گشاید. زمانی که پرچم باز شد، فرشتگانی که در جنگ بدر حضور داشتند، بر او فرودمی آیند»؛ عیاشی، تفسیر، ج ۱، ص ۱۰۳؛ نعمانی، غیبة، ص ۳۰۸؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۶۷۲؛ تفسیر برهان، ج ۱، ص ۲۰۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶</ref> اینک به ذکر چند نمونه در این باره بسنده می‌کنیم: در روایتی آمده است: "بر روی پرچم [[حضرت مهدی]]{{ع}} نوشته شده است: "گوش شنوا داشته باشید واز حضرتش اطاعت کنید"<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۸۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۵</ref> در جای دیگری می‌خوانیم: "شعار پرچم [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}}{{عربی|"الْبَيْعَةُ لِلَّهِ "}} <ref>بیعت برای خدا می‌باشد؛ ابن حمّاد، فتن، ص ۹۸؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۸، القول المختصر، ص ۲۴؛ ینابیع المودّه، ص ۴۳۵؛ الشیعة والرجعه، ج ۱، ص ۲۱۰</ref> | ||
:::::*'''خرسندی جهانیان از قیام:''' از روایات فهمیده می‌شود که قیام [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} موجب خرسندی انسان‌ها می‌شود. این شادی ورضایت به اشکال گوناگونی بیان شده است. در بعضی روایات، سخن از شادی اهل زمین وآسمان است ودر برخی دیگر از شادی مردگان سخن به میان آمده است. در روایتی، از استقبال مردم از قیام بحث شده است ودر روایت دیگر از آرزوی مردم برای زنده شدن مردگانشان پرده بر می‌دارد. در این جا با ذکر چند روایت، نمونه‌هایی از آن را بازگو می‌کنیم: [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: "همه اهل آسمان وزمین، پرندگان، حیوانات درنده وماهیان دریا، از ظهور [[حضرت مهدی]]{{ع}} شاد وخرسند می‌شوند"<ref>عقدالدرر، ص ۸۴، ۱۴۹؛ البیان، ص ۱۱۸؛ حاکم، مستدرک، ج ۴، ص ۴۳۱؛ الدر المنثور، ج ۶، ص ۵۰؛ نور الابصار، ص ۱۷۰؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۱۴۲؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۱۵۰</ref> [[امام علی|امیر مؤمنان علی]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: "هنگامی که حضرت [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} ظهور می‌کند، نام مبارکش بر سر زبان‌ها خواهد بود ووجود مردم سرشار از عشق به مهدی است؛ به گونه‌ای که جز نام او، هیچ نامی در یاد و زبان آنان نیست و با دوستی او، روح خود را سیراب می‌کنند"<ref>الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۲۴</ref> در روایت تعبیر {{عربی|" یشربون حبّه"}}<ref>محبتش را می‌نوشند</ref>»، آمده است که در آن، علاقه به جضرت را به آب یا مایع نوشیدنی گوارایی تشبیه کرده است که مردم با کمال میل آن را می‌نوشند وعشق به مهدی در وجودشان نفوذ می‌کند. [[امام رضا|حضرت رضا]]{{ع}} ضمن بر شمردن حوادث تلخ وفتنه‌های پیش از ظهور، درباره گشایش وفَرَج پس از ظهور می‌فرماید: "در آن هنگام فَرَج وگشایش بر مردم می‌رسد؛ به طوری که مردگان آرزوی زندگی دوباره می‌کنند"<ref>خرائج، ج ۳، ص ۱۱۶۹؛ طوسی، غیبة، ص ۲۶۸</ref> [[امام صادق]]{{ع}} نیز در این باره می‌فرماید: "گویا [[امام مهدی|قائم]]{{ع}} را می‌بینم که بر فراز منبر کوفه نشسته است وزره [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} را بر تن دارد". آن گاه برخی از حالات حضرتش را بازگو کرد ودر ادامه فرمود: "هیچ مؤمنی در قبر نمی‌ماند، مگر آن که آن شادی وسرور در قبرش وارد می‌شود؛ به گونه‌ای که مردگان به دیدار یک دیگر می‌روند وظهور حضرتش را به هم دیگر تبریک می‌گویند". در برخی از روایات عبارت "تلک الفرجة آمده است؛ یعنی گشایشی در امور" برزخیان نیز به برکت ظهور حضرت پدید می‌آید وطبق این نقل، عظمت نهضت ورهبری قیام به اندازه‌ای است که بر ارواح نیز تأثیر می‌گذارد <ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۳۰</ref> | :::::*'''خرسندی جهانیان از قیام:''' از روایات فهمیده می‌شود که قیام [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} موجب خرسندی انسان‌ها می‌شود. این شادی ورضایت به اشکال گوناگونی بیان شده است. در بعضی روایات، سخن از شادی اهل زمین وآسمان است ودر برخی دیگر از شادی مردگان سخن به میان آمده است. در روایتی، از استقبال مردم از قیام بحث شده است ودر روایت دیگر از آرزوی مردم برای زنده شدن مردگانشان پرده بر می‌دارد. در این جا با ذکر چند روایت، نمونه‌هایی از آن را بازگو می‌کنیم: [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: "همه اهل آسمان وزمین، پرندگان، حیوانات درنده وماهیان دریا، از ظهور [[حضرت مهدی]]{{ع}} شاد وخرسند می‌شوند"<ref>عقدالدرر، ص ۸۴، ۱۴۹؛ البیان، ص ۱۱۸؛ حاکم، مستدرک، ج ۴، ص ۴۳۱؛ الدر المنثور، ج ۶، ص ۵۰؛ نور الابصار، ص ۱۷۰؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۱۴۲؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۱۵۰</ref> [[امام علی|امیر مؤمنان علی]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: "هنگامی که حضرت [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} ظهور می‌کند، نام مبارکش بر سر زبان‌ها خواهد بود ووجود مردم سرشار از عشق به مهدی است؛ به گونه‌ای که جز نام او، هیچ نامی در یاد و زبان آنان نیست و با دوستی او، روح خود را سیراب می‌کنند"<ref>الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۲۴</ref> در روایت تعبیر {{عربی|"یشربون حبّه"}}<ref>محبتش را می‌نوشند</ref>»، آمده است که در آن، علاقه به جضرت را به آب یا مایع نوشیدنی گوارایی تشبیه کرده است که مردم با کمال میل آن را می‌نوشند وعشق به مهدی در وجودشان نفوذ می‌کند. [[امام رضا|حضرت رضا]]{{ع}} ضمن بر شمردن حوادث تلخ وفتنه‌های پیش از ظهور، درباره گشایش وفَرَج پس از ظهور می‌فرماید: "در آن هنگام فَرَج وگشایش بر مردم می‌رسد؛ به طوری که مردگان آرزوی زندگی دوباره می‌کنند"<ref>خرائج، ج ۳، ص ۱۱۶۹؛ طوسی، غیبة، ص ۲۶۸</ref> [[امام صادق]]{{ع}} نیز در این باره می‌فرماید: "گویا [[امام مهدی|قائم]]{{ع}} را می‌بینم که بر فراز منبر کوفه نشسته است وزره [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} را بر تن دارد". آن گاه برخی از حالات حضرتش را بازگو کرد ودر ادامه فرمود: "هیچ مؤمنی در قبر نمی‌ماند، مگر آن که آن شادی وسرور در قبرش وارد می‌شود؛ به گونه‌ای که مردگان به دیدار یک دیگر می‌روند وظهور حضرتش را به هم دیگر تبریک می‌گویند". در برخی از روایات عبارت "تلک الفرجة آمده است؛ یعنی گشایشی در امور" برزخیان نیز به برکت ظهور حضرت پدید می‌آید وطبق این نقل، عظمت نهضت ورهبری قیام به اندازه‌ای است که بر ارواح نیز تأثیر می‌گذارد <ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۳۰</ref> | ||
:::::*'''نجات محرومان:''' شکی نیست که قیام [[حضرت مهدی]]{{ع}} موجب برقراری [[عدالت]] و ریشه کن شدن همه محرومیت‌ها از جامعه بشری می‌گردد؛ در این قسمت به اقداماتی که حضرت به هنگام قیام برای ستمدیدگان ومحرومان انجام می‌دهد، به گونه‌ای که باعث پناه آوردن محرومان به او می‌شود خواهیم پرداخت. [[پیامبر خاتم|پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} می‌فرماید: "[[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} از امّت من، ظهور می‌کند؛ خداوند او را به عنوان فریاد رس انسان‌ها می‌فرستد. آن زمان مردم در نعمت به سر خواهند برد"<ref>عقد الدرر، ص ۱۶۷</ref> [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} فریادرسی را محدود به طایفه یا ملیت خاصی نکرده است؛ بلکه باتعبیر کلمه ناس (مردم)، آن حضرت را رهایی بخش همه انسان‌ها می‌داند. از این رو، پیش از ظهورش، شرایط به گونه‌ای می‌شود که همه انسان‌های جهان آرزوی ظهورش را دارند. جابر می‌گوید: [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: "[[حضرت مهدی]] در مکه ظهور می‌کند... خداوند سرزمین حجاز را (به دست او) می‌گشاید و حضرت زندانیان بنی هاشم را از زندان آزادمی‌سازد"<ref>ابن حمّاد، فتن، ص ۹۵؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴؛ الفتاوی الحدیثیه، ص ۳۱؛ القول المختصر، ص ۲۳</ref> [[ابو ارطات]] می‌گوید: [[حضرت مهدی]] (از [[مکه]]) عازم [[مدینه]] می‌شود وزندانیان بنی هاشم را رهایی می‌بخشد. آن گاه به کوفه می‌رود وزندانیان بنی هاشم را آزاد می‌سازد<ref>ابن حمّاد، فتن، ص ۸۳؛ الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۷؛ متقی هندی، برهان، ص ۱۱۸؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴</ref> [[شعرانی]] می‌گوید: هنگامی که [[حضرت مهدی]]{{ع}} به مغرب زمین می‌رسد، مردم اندلس به سوی او رفته، می‌گویند:ای ولی الله (وحجّت خدا)! جزیره اندلس را یاری کن که خود ومردمش هلاک شده‌اند<ref>قرطبی، مختصر تذکره، ص ۱۲۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۲۶۰</ref>»<ref>[[نجم‌الدین طبسی|طبسی؛ نجم‌الدین]]، [[چشم اندازی به حکومت مهدی (کتاب)|چشم اندازی به حکومت مهدی]]، ص ۵۱ -۵۴.</ref>. | :::::*'''نجات محرومان:''' شکی نیست که قیام [[حضرت مهدی]]{{ع}} موجب برقراری [[عدالت]] و ریشه کن شدن همه محرومیت‌ها از جامعه بشری می‌گردد؛ در این قسمت به اقداماتی که حضرت به هنگام قیام برای ستمدیدگان ومحرومان انجام می‌دهد، به گونه‌ای که باعث پناه آوردن محرومان به او می‌شود خواهیم پرداخت. [[پیامبر خاتم|پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} می‌فرماید: "[[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} از امّت من، ظهور می‌کند؛ خداوند او را به عنوان فریاد رس انسان‌ها می‌فرستد. آن زمان مردم در نعمت به سر خواهند برد"<ref>عقد الدرر، ص ۱۶۷</ref> [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} فریادرسی را محدود به طایفه یا ملیت خاصی نکرده است؛ بلکه باتعبیر کلمه ناس (مردم)، آن حضرت را رهایی بخش همه انسان‌ها می‌داند. از این رو، پیش از ظهورش، شرایط به گونه‌ای می‌شود که همه انسان‌های جهان آرزوی ظهورش را دارند. جابر می‌گوید: [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: "[[حضرت مهدی]] در مکه ظهور می‌کند... خداوند سرزمین حجاز را (به دست او) می‌گشاید و حضرت زندانیان بنی هاشم را از زندان آزادمی‌سازد"<ref>ابن حمّاد، فتن، ص ۹۵؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴؛ الفتاوی الحدیثیه، ص ۳۱؛ القول المختصر، ص ۲۳</ref> [[ابو ارطات]] می‌گوید: [[حضرت مهدی]] (از [[مکه]]) عازم [[مدینه]] می‌شود وزندانیان بنی هاشم را رهایی می‌بخشد. آن گاه به کوفه می‌رود وزندانیان بنی هاشم را آزاد می‌سازد<ref>ابن حمّاد، فتن، ص ۸۳؛ الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۷؛ متقی هندی، برهان، ص ۱۱۸؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴</ref> [[شعرانی]] می‌گوید: هنگامی که [[حضرت مهدی]]{{ع}} به مغرب زمین می‌رسد، مردم اندلس به سوی او رفته، می‌گویند:ای ولی الله (وحجّت خدا)! جزیره اندلس را یاری کن که خود ومردمش هلاک شده‌اند<ref>قرطبی، مختصر تذکره، ص ۱۲۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۲۶۰</ref>»<ref>[[نجم‌الدین طبسی|طبسی؛ نجم‌الدین]]، [[چشم اندازی به حکومت مهدی (کتاب)|چشم اندازی به حکومت مهدی]]، ص ۵۱ -۵۴.</ref>. | ||
نسخهٔ ۸ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۳۹
| آثار قیام امام مهدی چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل اصلی | مهدویت |
آثار قیام امام مهدی(ع) چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
- آیت الله نجم‌الدین طبسی در کتاب «چشم اندازی به حکومت مهدی» در اين‌باره گفته است:
- «روایات مختلفی درباره روز قیام حضرت مهدی(ع) وجود دارد. در برخی، از نوروز به عنوان روز آغاز قیام، یاد شده است. برخی احادیث دیگر روز عاشورا را روز آغاز قیام ذکر کرده است. در تعدادی از روایات روز شنبه ودر تعدادی دیگر، جمعه، روز قیام تعیین شده است. در هم زمانی نوروز، با عاشورا اشکالی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا نوروز طبق سال شمسی وعاشورا بر اساس سال قمری محاسبه می‌شود ویکی شدن این دو روز امکان پذیر است وهم زمانی این دو روز با جمعه یا شنبه نیز ممکن است. آن چه مشکل و متعارض به نظر می‌رسد، ذکر دو روز از هفته به عنوان روز قیام است؛ ولی می‌توان این دسته از روایات را نیز توجیه کرد؛ زیرا اگر سند این روایات صحیح باشد، در این صورت احادیثی که جمعه را روز ظهور حضرت، تعیین کرده است، بر روز قیام وظهور حمل می‌شود وروایاتی که شنبه را روز قیام می‌داند، بر استقرار وتثبیت نظام الهی ونابودی مخالفان تفسیر شود. باید توجه داشت که روایاتی که شنبه را روز قیام می‌داند، از نظر سند مورد تأمّل است؛ ولی روایاتی که جمعه را ذکر کرده است، از این نظر ایرادی ندارد. اینک به روایاتی در این باره توجه فرمایید: امام صادق(ع) می‌فرماید: "قائم ما اهل بیت، در روز جمعه ظهور می‌کند"[۱]، امام باقر(ع) می‌فرماید: "گویا حضرت قائم را می‌بینم که در روز عاشورا، روز شنبه، میان رکن و مقام ایستاده و جبرئیل نیز جلوی حضرتش ایستاده است و مردم را به بیعت بااو فرا می‌خواند"[۲]، امام باقر(ع) می‌فرماید: "حضرت قائم(ع) روز شنبه که روز عاشور است، قیام می‌کند؛ روزی که امام حسین(ع) شهید شد"[۳]. نیز آن حضرت می‌فرماید: "آیا می‌دانید که این روز -عاشورا- چه روزی است؟ همان روزی است که خداوند توبه آدم وحوّا را پذیرفت؛ روزی است که خداوند دریا را برای بنی اسرائیل شکافت وفرعون وپیروانش را غرق کرد وموسی بر فرعون پیروز شده؛ روزی است که حضرت ابراهیم(ع) متولد شد؛ روزی است که خداوند توبه قوم یونس را پذیرفت؛ روز تولد حضرت عیسی است وروزی است که حضرت قائم در آن روز قیام می‌کند"[۴]. روایت دیگری نیز به همین مضمون از امام باقر(ع)[۵] نقل شده است؛ ولی در این روایت وثاقت ابن بطائنی که در سلسله سند آن است، مورد بحث است. امام صادق(ع) می‌فرماید: "در شب بیست وسوم، به نام حضرت مهدی(ع) ندا داده می‌شود ودر روز عاشورا، روز شهادت حسین بن علی(ع)، قیام می‌کند"[۶] هم چنین آن حضرت می‌فرماید: "روز نوروز همان روزی است که قائم ما اهل بیت در آن روز ظهور می‌کند"[۷]
- اعلان ظهور: ظهور حضرت مهدی(ع)، ابتدا به وسیله منادی آسمانی اعلام می‌گردد، آن گاه حضرت در حالی که پشت به کعبه داده است، با دعوت به حق، ظهور خود را اعلام می‌کند. امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: "هنگامی که منادی از آسمان ندا می‌دهد: حق از آنِ آل محمد است، شما اگر طالب هدایت وسعادت هستید، به دامان آل محمد(ص) چنگ زنید، حضرت مهدی(ع) ظهور می‌کند"[۸] نیز امام باقر(ع) در این زمینه می‌فرماید: "حضرت مهدی(ع) در مکه به هنگام نماز عشا ظهور می‌کند؛ در حالی که پرچم وپیراهن وشمشیر پیامبر(ص) را همراه دارد وچون نماز عشا را خواند، فریاد بر می‌آورد:ای مردم! شما را به ذکر خدا وبه ایستادنتان در برابر خدا (در روز قیامت) متذکر می‌شوم؛ در حالی که حجّتش را (در دنیا) بر شما تمام کرده است وپیامبران را مبعوث نموده و قرآن را فرو فرستاده است. خداوند به شما فرمان می‌دهد که به او شرک نورزید وفرمانبر او وپیامبرانش باشید. آن چه را قرآن امر به احیای آن کرده است، احیا وزنده کنید وآن چه را که امر به نابودی آن کرده است، نابود سازید و یاوران راه هدایت باشید و بر تقوا و پرهیزگاری همکاری نمایید؛ زیرا دنیا، فنا وزوالش فرا رسیده ونفخه وداع سر داده است. من شما را به سوی خدا و رسولش و عمل به کتاب او ونابودی باطل واحیا وزنده ساختن سیره پیامبر(ص) دعوت می‌کنم. آن گاه در میان سی صد وسیزده نفر از یارانش ظهور می‌کند"[۹]
- شعار پرچم قیام: هر حکومتی دارای پرچمی است که به وسیله آن شناخته می‌شود و قیام‌ها و انقلاب‌ها نیز از پرچم مخصوصی برخوردارند که آرم آن تا حدودی نمایانگر اهداف رهبرانش می‌باشد. انقلاب جهانی حضرت مهدی(ع) نیز پرچم مخصوصی دارد وبر آن شعاری نقش بسته است. البته هر چند درباره شعار پرچم آن حضرت اختلاف است، ولی نکته‌ای در همه اقوال مشترک است وآن این که مردم را به فرمانبری از حضرتش دعوت می‌کند[۱۰] اینک به ذکر چند نمونه در این باره بسنده می‌کنیم: در روایتی آمده است: "بر روی پرچم حضرت مهدی(ع) نوشته شده است: "گوش شنوا داشته باشید واز حضرتش اطاعت کنید"[۱۱] در جای دیگری می‌خوانیم: "شعار پرچم مهدی(ع)"الْبَيْعَةُ لِلَّهِ " [۱۲]
- خرسندی جهانیان از قیام: از روایات فهمیده می‌شود که قیام مهدی(ع) موجب خرسندی انسان‌ها می‌شود. این شادی ورضایت به اشکال گوناگونی بیان شده است. در بعضی روایات، سخن از شادی اهل زمین وآسمان است ودر برخی دیگر از شادی مردگان سخن به میان آمده است. در روایتی، از استقبال مردم از قیام بحث شده است ودر روایت دیگر از آرزوی مردم برای زنده شدن مردگانشان پرده بر می‌دارد. در این جا با ذکر چند روایت، نمونه‌هایی از آن را بازگو می‌کنیم: رسول خدا(ص) می‌فرماید: "همه اهل آسمان وزمین، پرندگان، حیوانات درنده وماهیان دریا، از ظهور حضرت مهدی(ع) شاد وخرسند می‌شوند"[۱۳] امیر مؤمنان علی(ع) در این باره می‌فرماید: "هنگامی که حضرت مهدی(ع) ظهور می‌کند، نام مبارکش بر سر زبان‌ها خواهد بود ووجود مردم سرشار از عشق به مهدی است؛ به گونه‌ای که جز نام او، هیچ نامی در یاد و زبان آنان نیست و با دوستی او، روح خود را سیراب می‌کنند"[۱۴] در روایت تعبیر "یشربون حبّه"[۱۵]»، آمده است که در آن، علاقه به جضرت را به آب یا مایع نوشیدنی گوارایی تشبیه کرده است که مردم با کمال میل آن را می‌نوشند وعشق به مهدی در وجودشان نفوذ می‌کند. حضرت رضا(ع) ضمن بر شمردن حوادث تلخ وفتنه‌های پیش از ظهور، درباره گشایش وفَرَج پس از ظهور می‌فرماید: "در آن هنگام فَرَج وگشایش بر مردم می‌رسد؛ به طوری که مردگان آرزوی زندگی دوباره می‌کنند"[۱۶] امام صادق(ع) نیز در این باره می‌فرماید: "گویا قائم(ع) را می‌بینم که بر فراز منبر کوفه نشسته است وزره رسول خدا(ص) را بر تن دارد". آن گاه برخی از حالات حضرتش را بازگو کرد ودر ادامه فرمود: "هیچ مؤمنی در قبر نمی‌ماند، مگر آن که آن شادی وسرور در قبرش وارد می‌شود؛ به گونه‌ای که مردگان به دیدار یک دیگر می‌روند وظهور حضرتش را به هم دیگر تبریک می‌گویند". در برخی از روایات عبارت "تلک الفرجة آمده است؛ یعنی گشایشی در امور" برزخیان نیز به برکت ظهور حضرت پدید می‌آید وطبق این نقل، عظمت نهضت ورهبری قیام به اندازه‌ای است که بر ارواح نیز تأثیر می‌گذارد [۱۷]
- نجات محرومان: شکی نیست که قیام حضرت مهدی(ع) موجب برقراری عدالت و ریشه کن شدن همه محرومیت‌ها از جامعه بشری می‌گردد؛ در این قسمت به اقداماتی که حضرت به هنگام قیام برای ستمدیدگان ومحرومان انجام می‌دهد، به گونه‌ای که باعث پناه آوردن محرومان به او می‌شود خواهیم پرداخت. پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: "مهدی(ع) از امّت من، ظهور می‌کند؛ خداوند او را به عنوان فریاد رس انسان‌ها می‌فرستد. آن زمان مردم در نعمت به سر خواهند برد"[۱۸] رسول خدا(ص) فریادرسی را محدود به طایفه یا ملیت خاصی نکرده است؛ بلکه باتعبیر کلمه ناس (مردم)، آن حضرت را رهایی بخش همه انسان‌ها می‌داند. از این رو، پیش از ظهورش، شرایط به گونه‌ای می‌شود که همه انسان‌های جهان آرزوی ظهورش را دارند. جابر می‌گوید: امام باقر(ع) فرمود: "حضرت مهدی در مکه ظهور می‌کند... خداوند سرزمین حجاز را (به دست او) می‌گشاید و حضرت زندانیان بنی هاشم را از زندان آزادمی‌سازد"[۱۹] ابو ارطات می‌گوید: حضرت مهدی (از مکه) عازم مدینه می‌شود وزندانیان بنی هاشم را رهایی می‌بخشد. آن گاه به کوفه می‌رود وزندانیان بنی هاشم را آزاد می‌سازد[۲۰] شعرانی می‌گوید: هنگامی که حضرت مهدی(ع) به مغرب زمین می‌رسد، مردم اندلس به سوی او رفته، می‌گویند:ای ولی الله (وحجّت خدا)! جزیره اندلس را یاری کن که خود ومردمش هلاک شده‌اند[۲۱]»[۲۲].
پرسش‌های وابسته
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ اثبات الهداة، ص ۴۹۶؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹
- ↑ طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ کشف الغمّه، ج ۳، ص ۲۵۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰
- ↑ کمال الدین، ج ۲، ص ۶۵۳؛ طوسی، غیبة، ص ۲۷۴، التهذیب، ج ۴، ص ۳۳۳؛ ملاذ الاخیار، ج ۷، ص ۱۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵
- ↑ التهذیب، ج ۴، ص ۳۰۰؛ ابن طاووس، اقبال، ص ۵۵۸؛ خرائج، ج ۳، ص ۱۱۵۹؛ وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۳۸؛ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۴؛ ملاذ الاخیار، ج ۷، ص ۱۱۶
- ↑ طوسی، غیبة، ص ۲۷۴؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰
- ↑ المهذب البارع، ج ۱، ص ۱۹۴؛ خاتون آبادی، اربعین، ص ۱۸۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۲۸؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۷۱؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۸
- ↑ الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۲۴
- ↑ ابن حمّاد، فتن، ص ۹۵؛ عقد الدرر، ص ۱۴۵؛ سفارینی، لوائح، ج ۲، ص ۱۱؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴؛ صراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۶۲
- ↑ امام باقر (ع) به ابوحمزه فرمود: «گویا قائم اهل بیتم را می بینم که وارد نجف می شود وهنگامی که به بالاترین نقطه نجف رسید، پرچم رسول خدا(ص) را می گشاید. زمانی که پرچم باز شد، فرشتگانی که در جنگ بدر حضور داشتند، بر او فرودمی آیند»؛ عیاشی، تفسیر، ج ۱، ص ۱۰۳؛ نعمانی، غیبة، ص ۳۰۸؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۶۷۲؛ تفسیر برهان، ج ۱، ص ۲۰۹؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶
- ↑ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۸۲؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۵
- ↑ بیعت برای خدا می‌باشد؛ ابن حمّاد، فتن، ص ۹۸؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۸، القول المختصر، ص ۲۴؛ ینابیع المودّه، ص ۴۳۵؛ الشیعة والرجعه، ج ۱، ص ۲۱۰
- ↑ عقدالدرر، ص ۸۴، ۱۴۹؛ البیان، ص ۱۱۸؛ حاکم، مستدرک، ج ۴، ص ۴۳۱؛ الدر المنثور، ج ۶، ص ۵۰؛ نور الابصار، ص ۱۷۰؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۱۴۲؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۱۵۰
- ↑ الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۳۲۴
- ↑ محبتش را می‌نوشند
- ↑ خرائج، ج ۳، ص ۱۱۶۹؛ طوسی، غیبة، ص ۲۶۸
- ↑ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۳۰
- ↑ عقد الدرر، ص ۱۶۷
- ↑ ابن حمّاد، فتن، ص ۹۵؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴؛ الفتاوی الحدیثیه، ص ۳۱؛ القول المختصر، ص ۲۳
- ↑ ابن حمّاد، فتن، ص ۸۳؛ الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۷؛ متقی هندی، برهان، ص ۱۱۸؛ ابن طاووس، ملاحم، ص ۶۴
- ↑ قرطبی، مختصر تذکره، ص ۱۲۸؛ احقاق الحق، ج ۱۳، ص ۲۶۰
- ↑ طبسی؛ نجم‌الدین، چشم اندازی به حکومت مهدی، ص ۵۱ -۵۴.