ادراک در فلسفه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
مفهوم لغوی ادراک، یافتن چیزی بعد از [[طلب]] آن است. استعمال کلمه ادراک به معنی [[علم]] از مصطلحات [[فلسفی]] است، و در لغت به معنی علم به کار [[برده]] نشده است، آنچه در لغت است از این قبیل: {{عربی|لیس من طلب الحق فأخطاه کمن طلب الباطل فأدرکه}}<ref>مقالات فلسفی (۳)، ص۱۶۵.</ref>. | مفهوم لغوی ادراک، یافتن چیزی بعد از [[طلب]] آن است. استعمال کلمه ادراک به معنی [[علم]] از مصطلحات [[فلسفی]] است، و در لغت به معنی علم به کار [[برده]] نشده است، آنچه در لغت است از این قبیل: {{عربی|لیس من طلب الحق فأخطاه کمن طلب الباطل فأدرکه}}<ref>مقالات فلسفی (۳)، ص۱۶۵.</ref>. | ||
[[ادراک]] یعنی دریافتن و رسیدن<ref>مجموعه آثار، ج۳، ص۴۸۹.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۷۱.</ref> | [[ادراک]] یعنی دریافتن و رسیدن<ref>مجموعه آثار، ج۳، ص۴۸۹.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۷۱.</ref> | ||
==ادراک از نظر بوعلی و [[فارابی]]== | |||
==ادراک از منظر فیلسوفان== | |||
===ادراک از نظر بوعلی و [[فارابی]]=== | |||
ادراک عبارت است از تمثّل [[حقیقت]] ادراک‌شده در ادراک‌کننده<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۱۶۵.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۷۱.</ref> | ادراک عبارت است از تمثّل [[حقیقت]] ادراک‌شده در ادراک‌کننده<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۱۶۵.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۷۱.</ref> | ||
==ادراک از نظر [[شیخ اشراق]]== | ===ادراک از نظر [[شیخ اشراق]]=== | ||
یعنی اگر حالتی را [[احساس]] می‌کنیم به نام درد، حالتی را احساس می‌کنیم به نام [[لذّت]]، حالتی را احساس می‌کنیم به نام [[ترس]]، یک حالتی را هم در خودمان احساس می‌کنیم که آن را می‌گوئیم ادراک اشیاء در خارج<ref>شرح مبسوط منظومه، جلد اول، ص۳۲۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۷۱.</ref> | یعنی اگر حالتی را [[احساس]] می‌کنیم به نام درد، حالتی را احساس می‌کنیم به نام [[لذّت]]، حالتی را احساس می‌کنیم به نام [[ترس]]، یک حالتی را هم در خودمان احساس می‌کنیم که آن را می‌گوئیم ادراک اشیاء در خارج<ref>شرح مبسوط منظومه، جلد اول، ص۳۲۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۷۱.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۳۶
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ادراک (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
مفهوم لغوی ادراک، یافتن چیزی بعد از طلب آن است. استعمال کلمه ادراک به معنی علم از مصطلحات فلسفی است، و در لغت به معنی علم به کار برده نشده است، آنچه در لغت است از این قبیل: لیس من طلب الحق فأخطاه کمن طلب الباطل فأدرکه[۱]. ادراک یعنی دریافتن و رسیدن[۲].[۳]
ادراک از منظر فیلسوفان
ادراک از نظر بوعلی و فارابی
ادراک عبارت است از تمثّل حقیقت ادراک‌شده در ادراک‌کننده[۴].[۵]
ادراک از نظر شیخ اشراق
یعنی اگر حالتی را احساس می‌کنیم به نام درد، حالتی را احساس می‌کنیم به نام لذّت، حالتی را احساس می‌کنیم به نام ترس، یک حالتی را هم در خودمان احساس می‌کنیم که آن را می‌گوئیم ادراک اشیاء در خارج[۶].[۷]
انواع ادراکات
هر کسی بالبداهه و حضور به وجود یک سلسله امور ذهنی که آنها را علوم و ادراکات می‌نامند، اذعان دارد[۸].
ادراکات اعتباری
ادراکات اعتباری آنهایی هستند که مستقیماً صورت یک امر خارج از ذهن نیستند. و از راه یکی از حواسخارجی یا داخلی وارد ذهن نشده‌اند. بلکه به ترتیب دیگری ذهن آن مفاهیم را تهیه کرده است. از قبیل تصور وجود و عدم و وحدت و کثرت و سایر مفاهیم عامه ذهن که مسائل فلسفه اولی را تشکیل می‌دهند و در فلسفه «معقولات ثانیه» خوانده می‌شود[۹]. ادراکات اعتباری تابع احتیاجات حیاتی و عوامل مخصوص محیط است و با تغییر آنها تغییر می‌کند. ادراکات اعتباری یک مسیر تکاملی و نشوء و ارتقاء را طی می‌کند. ادراکات اعتباری نسبی و موقّت و غیرضروری است[۱۰]. [به عبارت دیگر] ادراکات اعتباری فرض‌هایی است که ذهن به منظور رفع احتیاجات حیاتی آنها را ساخته و جنبه وضعی، قراردادی، فرضی و اعتباری دارد و با واقع نفس‌الامر سروکاری ندارد[۱۱].
ادراکات تصوّری
ادراکات تصوّری، یعنی تصوّرهای ساده ابتدایی (خالی از حکم) است که عارض ذهن می‌شود، از قبیل تصوّر سفیدی، سیاهی، گرمی، سردی، خط، سطح، وجود، وحدت و کثرت...[۱۲].
ادراکات حقیقی
ادراکات حقیقی انکشافات و انعکاسات ذهنی واقع و نفس‌الامر است[۱۳]. ادراکات حقیقی تابع احتیاجات طبیعی موجود زنده و عوامل مخصوص محیط زندگانی وی نیست و با تغییر احتیاجات طبیعی و عوامل محیط تغییر نمی‌کند. ادراکات حقیقی قابل تطور و نشوء و ارتقاء نیست. ادراکات حقیقی، مطلق، دائم و ضروری است[۱۴].
ادراکات فطری
واژه «ادراکات فطری» در اصطلاحات فلسفی در موارد مختلفی استعمال می‌شود:
- ادراکاتی که همه اذهان در آنها یکسان هستند یعنی همه اذهان واجد آنها هستند و همه اذهان مانند یکدیگر آنها را واجدند و نه از جهت واجد بودن و واجد نبودن و نه از جهت کیفیت واجد بودن آنها در میان اذهان اختلافی نیست. از قبیل اعتقاد به وجود دنیای خارج، که حتی سوفسطائی نیز در حاقّ ذهن خود نمی‌تواند منکر آن باشد. ما در مقاله دو کلمه فطری را به این معنا استعمال کردیم. این سنخ ادراکات تصوری و تصدیقی را می‌توان ادراکات عمومی نامید.
- ادراکاتی که بالقوّه در ذهن همه‌کس موجود است. هرچند بالفعل در ذهن بعضی موجود نیست یا خلاف آن موجود است، از قبیل معلوماتی که با علم حضوری برای نفس معلوم هستند، ولی هنوز به علم حصولی معلوم نشده‌اند. به عقیده صدرالمتألهین فطری‌بودن معرفت به ذات حق از این قبیل است.
- در باب برهان منطق به قضایایی که برهانشان همواره همراه آنهاست و هیچوقت در نفس، حضور آن قضایا از حضور براهین و قیاسات آنها منفک نیست فطریات می‌گویند قضایا قیاساتها معها.
- ادراکات و تصوّراتی که خاصیّت ذاتی عقل است و هیچ‌گونه استنادی به غیر عقل ندارد[۱۵].[۱۶]
جستارهای وابسته
- ادراک بسایط
- ادراک حسن و قبح
- ادراک سعادت عقلی
- ادراک عالم غیب
- ادراک قبیح
- ادراک مجردات
- ادراک معدوم
- شعور فاعل
- غم
- ادراک الهی
- ادراک انسان
- ادراک جزئیات
- ادراک کلیات
- ادراک ذات الله
- ادراک صفات الله
- ادراک خارق‌العاده
- ادراک عادی
- قوای مدرکه
- ادراک تخیلی
- ادراک حسی
- ادراک عقلی
- درک شهودی
- ادراک محسوسات
- ادراک معانی عقلی
- ادراک معقول
- مراتب درک
- ادراک ظنی
- ادراک علمی
- آلام
- لذت
منابع
پانویس
- ↑ مقالات فلسفی (۳)، ص۱۶۵.
- ↑ مجموعه آثار، ج۳، ص۴۸۹.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۷۱.
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۱۶۵.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۷۱.
- ↑ شرح مبسوط منظومه، جلد اول، ص۳۲۴.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۷۱.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۶۲۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۳۱۶.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۳۷۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۳۷۱.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۲۵۸.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۳۷۱.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۳۷۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۲۶۲.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۷۳.