بحث:تقوا

مقدمه

تقوا به معنای خویشتن داری در برابر خواهش‌های نفسانی، حفظ خود از آلودگی‌های اخلاقی و گناه، پرهیز از موجبات خشم خداوند و در نتیجه، خداترسی، وارستگی و پرهیزگاری است. به کسی که این صفت والا را داشته باشد، "متّقی" گویند. خداوند متقین را دوست می‌دارد و آنان را به بهشت می‌برد و در قرآن کریم، گرامی‌ترین افراد نزد خدا، باتقواترین ایشان معرفی شده است: ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾. تقوا حالتی درونی است و نوعی تسلط بر خویش و مهار بر تمایلات نفسانی است که نتیجه ایمان به خدا و یقین به قیامت و حساب و کتاب است و ثمره آن تسلّط بر خویش و مهار بر تمایلات نفسانی است. ایمان به خدا و یقین به قیامت و حساب و کتاب عامل پیدایش تقوا است و ثمره آن در رفتار انسان و دوری از گناه آشکار می‌شود. متّقی کسی است که خودنگهدار، خداترس و مسلّط بر هوای نفس خویش باشد. در نهج البلاغه، در خطبه ۱۸۴ و موارد دیگر اوصاف متّقین بیان شده است. تقوا سبب می‌شود که انسان در گفتار، در اظهار نظر، در رفت و آمد، در کسب و درآمد، در خوردن و آشامیدن و گوش دادن و نگاه کردن و همه کارها خدا را در نظر داشته باشد و از مرز حلال به محدوده حرام وارد نشود. آنچه تقوا می‌آورد، یکی ترس از عقوبت الهی است، یکی امید به پاداش خداوند، یکی هم محبّت و عشق به خدا که انسان را از ارتکاب هرچه او نهی کرده است، باز می‌دارد.

واژه‌شناسی لغوی

• تقوا اسم مصدر از ریشه "و ـ ق ـ ی"، در لغت به معنای پرهیز، حفاظت و مراقبت شدید و فوق العاده و در ادبیات معارف اسلامی به معنای حفظ خویشتن از مطلق محظورات است؛ اعم از محرمات و مکروهات برخی ترک بعضی از مباحات را نیز در تحقق این معنا لازم دانسته‌اند، چنان که پیامبراکرم(ص) وجه نامگذاری پرهیزگار به متّقی را انجام ندادن برخی از مباحات به انگیزه پرهیز از حرام‌ها دانسته است.
• بر این اساس، عارفان افزون بر دوری از محرّمات، اجتناب از لذت‌های حلال دنیوی را در مراتبی از تقوا لازم شمرده‌اند، پس می‌توان گفت تقوا خصوصیاتی دارد که به حسب موارد، مختلف می‌گردند و قدر جامع آنها پرهیز از محرمات شرعی و عقلی، توجه به حق و التفات به پاکسازی عمل و به سوی مجرای طبیعی و متعارف اعمال حرکت کردن است، همان گونه که فجور، فاصله گرفتن از حالت اعتدال و خارج شدن از جریان طبیعی کارهاست و از آغاز پیدایش ایمان در دل مؤمن تا آخرین درجه کمال، همواره ملازم مؤمن است و در هر مرحله‌ای اقتضایی دارد؛ مانند محافظت نفس از عذاب و آتش، پرهیز از سخطِ خدا و مخالفت با وی و اجتناب از دوری و محجوبیت از خداوند.