زحف در فقه سیاسی
مقدمه
حرکت سنگین لشکر به سوی دشمن که به علت انبوهی و کثرت نیرو با سنگین و کندی انجام می‌شود. در اصل به معنای حرکت کردن با کشیدن پا روی زمین، حرکت با وجود مانع که موجب سنگینی حرکت می‌شود[۱].
﴿إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ﴾[۲].
این آیه شریفه حکم حرمت عقب‌نشینی در مقابل دشمن انبوه و پشت به پشت هم داده را بیان می‌کند.
شأن نزول آیه، جنگ بدر است؛ امّا حکم آن اختصاص به جنگ خاصی ندارد.
واژه ﴿زَحْفًا﴾ حالتی در سپاه را به تصویر می‌کشد که در اثر کثرت نفر، انبوهی و نزدیکی آنان به یکدیگر مانند یک مجموعۀ واحد و به‌هم‌پیوسته به نظر می‌رسند به رغم کُندی در حرکت، خوف‌انگیز و هراس آور است.
احکام شرعی بسیاری در برخورد با سپاه دشمن در قرآن وجود دارد که نسبت تعداد آنها با مسلمین یا سایر تاکتیک‌های جنگی ملاک تعیین آنهاست؛ از جمله وجوب استقامت در مقابل دو برابر سپاهی دشمن: ﴿وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾[۳]، حرمت فرار از مقابل سپاه دشمن الا برای جابه‌جایی نیرو و تغییر جبهه جنگ: ﴿وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَى فِئَةٍ﴾[۴] و...[۵].[۶]
منابع
پانویس
- ↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۷۹؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۴، ص۳۱۷.
- ↑ «ای مؤمنان! چون با انبوه کافران رویاروی شدید از آنان واپس مگریزید!» سوره انفال، آیه ۱۵.
- ↑ «اکنون خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت که در شما ناتوانی هست؛ اگر از شما صد تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما هزار تن باشند بر دو هزار تن به اذن خداوند پیروز می‌شوند و خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۶۶.
- ↑ «و هر کس در آن روز از آنان واپس گریزد - مگر آنکه برای کارزاری (بهتر) کناره جوید یا جوینده جایی (بهتر) نزد گروهی (خودی) باشد- خشم خداوند را به گردن گرفته و جایگاه (نهایی) او دوزخ است و (این) پایانه، بد است» سوره انفال، آیه ۱۶.
- ↑ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۹، ص۲۷۹.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۳۲۰-۳۲۱.